رای ‌گیری الکترونیکی در کشورهای مختلف و آموزه‌ های آن

در سال ‌های اخیر با پیشرفت فناوری، سیستم ‌های مختلفی برای اجرای انتخابات الکترونیکی در کشورهای مختلف مطرح و به کار گرفته شده‌اند. تجارب کشورهای مختلف از استفاده از سیستم انتخابات الکترونیکی باعث دستاوردهایی مانند «کاهش قابل توجه زمان رای ‌دهی و شمارش آرا»، «قابلیت دسترسی گسترده»، «امکان رای ‌دهی افراد دارای معلولیت‌ های خاص» و «قابلیت ممیزی و نظارت در تمام مراحل انتخابات» شده است. با این وجود مواردی مانند «محرمانگی آرا» و «صحت رای‌ گیری و شمارش آرا» اجرای رای ‌گیری الکترونیکی را با چالش‌ های اساسی رو‌به‌رو کرده ‌است. لذا کشورهای مختلف به دنبال ارائه سیستم‌ هایی هستند که بتواند برآورده شدن این موارد را تضمین کند.

ضرورت و اهداف پژوهش

با پیشرفت فناوری در سال ‌های اخیر، کشورهای مختلف به سمت انجام انتخابات به صورت الکترونیکی حرکت کرده‌اند. استفاده از سیستم رای‌ گیری الکترونیکی دستاوردهای بسیاری از جمله «کاهش قابل توجه زمان رای ‌دهی و شمارش آرا»، «قابلیت دسترسی گسترده»، «امکان رای‌ دهی افراد دارای معلولیت‌ های خاص»، «قابلیت ممیزی و نظارت در تمام مراحل» و نیز «شفافیت گسترده در فرایند انتخابات»، را به همراه داشته است. لذا استفاده از تجارب کشورهای مختلف در این زمینه می‌تواند برای حرکت به سمت رای ‌گیری الکترونیکی و شناسایی الزامات پیاده ‌سازی آن در ایران بسیار مفید باشد. از این‌رو در این پژوهش به مرور تجارب کشورهای نروژ، آرژانتین، هلند و اکوادور در اجرای سیستم رای ‌گیری الکترونیکی خواهیم پرداخت.

وضعیت کشورهای دنیا در به‌کارگیری رای ‌گیری الکترونیکی

طبق مطالعات انجام شده توسط موسسه بین ‌المللی کمک به دموکراسی و انتخابات در سال ۲۰۱۵ در رابطه با رای ‌گیری الکترونیکی، ۵۷ درصد از ۱۲۳ کشور تحت مطالعه هرگز از رای گیری الکترونیکی استفاده نکرده‌اند؛ ۶ درصد قبلا از رای‌ گیری الکترونیکی استفاده کرده‌اند اما اکنون آن را کنار گذاشته‌اند؛ در ۱۶ درصد فقط مطالعات امکان ‌سنجی یا برگزاری آزمایشی انجام شده است و در ۲۱ درصد کشورها رای ‌گیری الکترونیکی در انتخابات ملی و یا استانی یا هردو استفاده شده است.

تجارب کشورهای مختلف در رای ‌گیری الکترونیکی

در این بخش تجارب چهار کشور نروژ، آرژانتین، هلند و اکوادور در زمینه به‌کارگیری سیستم رای ‌گیری الکترونیکی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

نروژ

در نروژ چهار انتخابات مختلف شهری، شهرستانی، پارلمانی و سامی (انتخابات برای افراد بومی) برگزار می‌شود. پارلمان نروژ در سال  ۲۰۰۸ میلادی نمونه ‌های آزمایشی رای ‌گیری الکترونیکی را در این کشور تصویب کرد. این مصوبه منجر به نمونه‌ های آزمایشی رای‌ گیری الکترونیکی از خانه (به صورت اینترنتی) برای انتخابات محلی در سال ۲۰۱۱ میلادی و انتخابات پارلمانی در سال  ۲۰۱۳ میلادی شد. رعایت پارامترهایی نظیر «توجه به الزامات فنی، عملکردی و مقرراتی»، «عدم تأثیرگزاری بر نتیجه»، «صحت شمارش نهایی»، «رعایت محرمانگی آرا»، «عدم اجبار رای ‌دهندگان» و «اعتمادپذیری»، در سیستم رای ‌گیری الکترونیکی مورد توجه جدی قرار گرفت. بررسی ‌های ثانویه بر روی تجربه سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۳ نشان داد که زمان شمارش آرا به طور قابل توجهی کاهش یافت؛ شرایط رای دادن افراد دارای شرایط خاص جسمانی بهبود پیدا کرد؛ دسترسی عمومی برای شرکت در انتخابات بهبود یافت و در نهایت رای ‌دهندگان خارج از کشور می‌توانستند به راحتی رای بدهند.

آرژانتین

در کشور آرژانتین برای اولین بار در استان سالتا در انتخابات عمومی استانی سال ۲۰۰۹ از یک سیستم انتخابات الکترونیکی استفاده شده است. در این انتخابات از دستگاه‌ هایی استفاده شد که رای ‌دهندگان می‌توانستند از طریق آن‌ها نامزدهای مورد نظر خود را انتخاب کنند و نتیجه را روی کاغذ چاپ کرده و به صندوق بیاندازند ولی در نهایت شمارش آرا نیز به وسیله همان دستگاه ‌ها انجام می‌شد. این سیستم رای گیری در سال ‌های ۲۰۱۱ در ۳۳ درصد از حوزه ‌های انتخاباتی و در سال ۲۰۱۳ در تمامی حوزه ‌های انتخاباتی استان سالتا به صورت اجباری اجرا شد. اجرای کامل رای ‌گیری الکترونیکی در این استان می‌توانست الگویی برای دیگر کشورهای در حال توسعه منطقه باشد کما اینکه در کشور اکوادور در سال ۲۰۱۴ نمونه‌ای مشابه به طور آزمایشی اجرا شد.

هلند

هلند از پیشتازان رای ‌گیری الکترونیکی محسوب می‌شود. دستگاه ‌های رای ‌گیری در سال ۱۹۶۶ معرفی شدند و از آن به بعد استفاده از آن ها به سرعت رشد کرد؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۰۶ نزدیک به ۹۹ درصد آرا از طریق دستگاه‌ های رای ‌گیری الکترونیکی اخذ شدند. اما پس از این رای ‌گیری پارلمان هلند تصمیم گرفت به خاطر مسائل محرمانگی آرا و صحت انتخابات، رای ‌گیری الکترونیکی را به صورت موقت لغو کند و رای ‌گیری به صورت اینترنتی نیز به دلیل معیارهای محرمانگی و صحت آرا در سال ۲۰۰۸ لغو شد. بعد از انجام اولین رای ‌گیری تماما دستی در سال ۲۰۰۹ مجددا استفاده از سیستم رای ‌گیری الکترونیکی در دستور کار قرار گرفت. اکثر پیشنهادات پس از آن به صورت استفاده ترکیبی از یک سیستم چاپگر و یک سیستم شمارش آرا الکترونیکی بود اما با این حال هنوز سیستمی ارائه نشده است که دو مسئله محرمانگی و صحت آرا را به طور کامل حل کند.

اکوادور

برای اولین بار در سال ۲۰۱۴ یک فرایند رای ‌گیری الکترونیکی پایلوت در استان آزوی اکوادور برای انتخابات مقامات محلی انجام شد. استفاده از دستگاه رای ‌گیری الکترونیکی با برگه‌های رای هوشمند روشی بود که در این طرح مورد استفاده قرار گرفت. در این طرح ۲۱۶۳ شعبه اخذ رای که حدود ۵.۵ درصد از کل شعبات کشور را دربر می‌گرفت، در نظر گرفته شده بود. معیارهای مهمی همچون محرمانگی آرا، صحت، امنیت و … در این طرح مورد توجه قرار گرفته بودند و استفاده از سیستم عملیات بازیابی ضروری برای مواقع خرابی سیستم و انتقال نتایج رای ‌گیری از طریق روش های انتقال امن از مواردی بودند که به برآورده شدن این معیارها کمک می‌کردند.

پیشنهادات اجرایی برای پیاده ‌سازی رای گیری الکترونیکی در ایران

بر اساس آموزه ‌هایی که از تجربه کشورهای دیگر به دست آمده است، به منظور پیاده ‌سازی رای ‌گیری الکترونیکی در کشور رعایت موارد زیر توصیه می شود:

• ارائه رسید ممیزی برگه رای به رای ‌دهنده؛
• نظارت سازمان ‌ها و تشکل ‌های مردم‌ نهاد بر مراحل مختلف رای ‌گیری الکترونیکی و شمارش آرا؛
• کارکنان انتخابات باید به طور جامع آموزش داده شوند؛
• شفافیت در تعیین شرکت تأمین‌ کننده تجهیزات سخت ‌افزاری و نرم ‌افزاری؛
• هرگونه ارتباط بین رای و شخص رای ‌دهنده باید حذف شود؛
• طراحی برگه رای الکترونیکی با در نظر گرفتن تمام گزینه ‌ها از جمله برگه خالی و همچنین طراحی ساز و کار تأیید رای توسط رای‌دهنده؛
• تهیه و پخش برنامه ‌های آموزشی گسترده صوتی و تصویری در مورد رای ‌گیری الکترونیکی؛
• اجرای رای ‌گیری الکترونیکی به صورت پایلوت و آزمایشی برای ارزیابی تمامی فرایندهای آن.

جمع‌بندی

این پژوهش با هدف بررسی تجارب کشورهای مختلف در اجرای سیستم رای ‌گیری الکترونیکی انجام شد. بررسی‌ ها نشان می‌دهد که مهم ‌ترین چالش ‌های برگزاری انتخابات الکترونیکی  در کشورهای مختلف برآورده کردن معیارهایی مانند «عدم تأثیرگزاری بر نتیجه»، «صحت شمارش نهایی»، «رعایت محرمانگی آرا» و «امنیت سیستم‌ های الکترونیکی» بوده است. با وجود اینکه به طور کلی استفاده از سیستم ‌های رای ‌گیری الکترونیکی در حال افزایش است، اما بررسی تجارب برخی کشورها مانند هلند نشان می‌دهد که با وجود سابقه طولانی مدت استفاده از دستگاه‌های رای ‌گیری الکترونیکی، در سال‌های اخیر به دلیل مسائل محرمانگی و صحت آرا استفاده از این دستگاه ‌ها متوقف شده است. در نهایت با در نظر گرفتن تجارب کشورهای مختلف، الزامات و پیشنهاداتی برای پیاده‌ سازی رای ‌گیری الکترونیکی در ایران ارائه شد که توجه به آن‌ها می‌تواند کمک شایانی به اجرای این طرح بکند.

این مطالعه در مرکز پژوهش ‌های مجلس شورای اسلامی با همکاری محسن بنار در سال ۱۳۹۸ انجام شده ‌است.

محصول مرتبط: