بسته سیاستی مقابله با کرونا ویروس در کشور

با ورود کرونا ویروس به کشور، از اوایل اسفند ماه و با توجه به سطح بالای همه گیری ویروس، نگرانی های زیادی پیرامون چگونگی مدیریت وضع کنونی و کاهش تبعات آن به وجود آمده است. با توجه به اینکه عوامل بسیاری می توانند بر میزان و سرعت شیوع این ویروس موثر باشند، لذا لازم است تدابیر مدیریتی و سیاست ها با لحاظ نمودن این عوامل تدوین گردند. از جمله این عوامل می توان به تراکم جمعیت در استان، فاصله استان از مرکز شیوع، میزان اعمال قرنطینه، و جنسیت، سن و وجود بیماری های زمینه‌ای افراد مبتلا اشاره نمود.

ضرورت و اهداف پژوهش

با توجه به آمارهای وزارت بهداشت، از زمان شیوع بیماری در ایران یعنی ۲ اسفند تا ۲۶ اسفند، ۱۴۹۹۱ نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند، که از این میان ۴۹۹۶ نفر بهبود یافته‌اند و ۸۵۳ نفر نیز فوت شده‌اند. پس لازم است که برای کنترل همه گیری بیماری و قطع زنجیره انتقال آن و همچنین کاهش تبعات زیان بار اقتصادی، روانی و …، راهکارها و تدابیر ویژه‌­ای اندیشیده شود.

گزینه ها و سناریو های سیاستی

برای مواجهه با مساله باید عوامل موثر بر میزان شیوع و مرگ و میر ناشی از بیماری را شناسایی کرد و سپس کم هزینه ترین و اثر بخش ترین سناریوها و گزینه های موجود را ارائه نمود. به نظر می رسد عوامل موثر بر تعداد مبتلایان و میزان شیوع عبارتند از:

۱- قرنطینه و قطع زنجیره انتقال: مدلسازی و شبیه سازی عامل مبنای شیوع ویروس، در ایران در پنج سناریو به شرح زیر است:

اول، قرنطینه ۹۰ درصدی، دو هفته پس از مشاهده اولین بیمار کرونایی.

دوم، قرنطینه ۸۰ درصدی، دو هفته پس از مشاهده اولین بیمار کرونایی.

سوم، قرنطینه ۷۰ درصدی، دو هفته پس از مشاهده اولین بیمار کرونایی.

چهارم، قرنطینه ۹۵ درصدی، تا عید نوروز.

پنجم، قرنطینه ۵۰ درصدی، دو هفته پس از مشاهده اولین بیمار کرونایی.

از نمودارها و آمار هایی که از پیش بینی هر کدام از سناریوها به دست آمده، نتیجه می شود که هر چه درصد قرنطینه بالاتر باشد، آمار مبتلایان و مرگ و میر کاهش می یابد و کنترل بیماری سریع تر انجام می شود.

۲- تراکم جمعیت در استان: هر چه تراکم جمعیت بالاتر باشد، میزان ارتباطات فرد، بیشتر می شود و آمار مبتلایان افزایش می یابد. میزان ارتباط  (ضریب همبستگی) تراکم جمعیت استان ها و تعداد مبتلایان به کرونا تا ۲۰ اسفند ۰.۸۲ است که ارتباطی قوی و معنا دار بین دو متغیر است.

۳- میانگین دما: با توجه به آمارهای ارائه شده، تعداد مبتلایان هر استان و میانگین دمای آنجا رابطه ضعیفی بین این دو متغیر برقرار است. ضریب همبستگی دو متغیر منفی ۲۰ درصد است که رابطه ضعیفی است. پس با گرم شدن هوا نیز نباید انتظار کاهش شیوع بیماری را داشت.

۴- فاصله هر استان از مرکز شیوع (تهران و قم): ضریب همبستگی بین فاصله هر استان از مرکز شیوع منفی ۴۶ درصد است، که رابطه قوی را نشان می دهد. بنابراین، هر چه فاصله استان از مرکز شیوع بیشتر باشد تعداد مبتلایان کمتر است.

۵- بیماری های زمینه‌ای: بر اساس گزارش کمیته اپیدمیولوژی وزارت بهداشت، ۴۳.۷ درصد وفات یافتگان بر اثر کرونا حداقل یک بیماری زمینه­‌ای داشته‌اند. بیماری های دیابت و قلبی و عروقی بیشترین درصد را به خود اختصاص داده‌اند.

۶- سن و سال: میانگین سن درگذشتگان در کشور، تا روز بیست و چهارم، ۶۷ سال و میانگین سن مبتلایان ۵۴ سال است.

۷-جنسیت: نسبت ابتلای مردان به زنان ۱.۴ است که شاید به خاطر حضور بیشتر مردان در بیرون باشد.

تحلیل و توصیه سیاستی

بر اساس شبیه سازی های انجام شده، روند شیوع ویروس کرونا زمانی نزولی می شود که کاهش سطح تماس ها یا قرنطینه به ۹۰ درصد برسد. قرنطینه ۸۰ درصدی فقط روند صعودی نمودار را می تواند متوقف کند. قرنطینه ۷۰ درصد و پایین تر فقط سرعت شیوع را کاهش می دهد و تغییری در روند صعودی نمودار را موجب نمی شود. از طرفی، برای کاهش پیامدهای قرنطینه طولانی مدت باید از سیاست های مکمل استفاده کرد که در این راستا، بسته های سیاستی زیر ارائه می شود:

۱- قرنطینه کوتاه مدت و غربالگری

توصیه می شود با قرنطینه کوتاه مدت سه هفته­‌ای در سطح ۹۰ درصد یا بالاتر، زمینه برای بروز علائم بیماری با احتمال نزدیک به ۱۰۰ درصد فراهم شود و سپس غربالگری سراسری انجام شود. قرنطینه نزدیکان افراد آلوده، افراد دارای بیماری زمینه­‌ای و افراد مسن طولانی تر شود و بقیه افراد، به روال عادی زندگی برگردند. همچنین باید مواردی مانند ایجاد نقاهتگاه ها برای افراد بیمار، آموزش و اطلاع رسانی عمومی از راه های گوناگون در طول غربالگری، در نظر گرفته شوند.

۲- پرهیز از تجویز نسخه واحد برای همه استان ها

با توجه به تفاوت تراکم جمعیت در استان ها، توصیه می شود که سیاست های کلی اتخاذ نگردد. به عنوان مثال هر چه به سمت جنوب شرق برویم، با کاهش مبتلایان مواجهیم یا بافت اجتماعی به گونه‌ای است که نیاز به قرنطینه سطح بالا ندارند. همچنین باید ارتباط استان های مرزی که به شیوع بالا نرسیده‌اند را با مرکز کشور به حداقل رساند.

۳- بهره گیری از شیوه های کاهش پیامدهای اقتصادی- اجتماعی قرنطینه

• توسعه زیرساخت های دورکاری و ارائه خدمات الکترونیک.
• کاهش تراکم شاغلان، با نوبت بندی و کاهش ساعات کاری.
• تغییر نظام حمل و نقل شهری برای کاهش استفاده از حمل و نقل عمومی و کاهش مسیرهای پر تراکم.
• آمایش محل سکونت کارکنان و بازتوزیع آنان در شعب ادارات، تا هر کس در نزدیک ترین شعبه به محل کار خود مشغول به کار شود.
• پرداخت یارانه و بسته های حمایت از معیشت، به اقشار کم برخوردار و کسب و کارهای آسیب دیده از شیوع ویروس.

۴- توجه بازیابی سنت ها و آداب مذهبی- اجتماعی تهدید شده در زمان قرنطینه

توصیه می شود در زمان قرنطینه برنامه هایی برای حفظ و بازیابی سنت ها و آداب مذهبی- اجتماعی، تدارک دیده شوند تا پس از پایان قرنطینه به دست فراموشی سپرده نشوند.

الزامات اجرایی

برای تحقق توصیه های چهارگانه باید الزامات اجرایی زیر را در نظر گرفت:

۱- مشورت با کارکنان و متخصصان بومی هر استان و بهره گیری از شیوه بومی هر استان با در نظر گرفتن منافع ملی: ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا با جمع بندی دیدگاه های کارشناسان محلی و درنظر گرفتن منافع ملی، باید برای هر استان از شیوه بومی آن استان استفاده کند.

۲- آماده سازی و تجهیز برای غربالگری حداکثری در بازه زمانی قرنطینه: با قرنطینه سطح بالا می توان کادر درمان کشور را تجهیز و آماده کرد، به شرطی که در زمان قرنطینه، آمادگی لازم برای رزمایش غربالگری سراسری به دست آید.

۳- اقناع افکار عمومی و آموزش های مستمر: مهمترین عامل در مقابله با کرونا رفتار اجتماعی مردم است. بنابراین مهمترین برنامه ی دولت، باید ارائه آموزش های مستمر با استفاده از حداکثر توان و ظرفیت رسانه‌ای باشد.

۴- پی جویی بیمار پیش از ابتلا، پس از ابتلا و ترخیص: با استفاده از ظرفیت شبکه بهداشت در سراسر کشور و با همکاری وزارت ارتباطات، می توان بیماران را پی جویی کرد. برای مثال، بیمار را از طریق گوشی ردیابی کرد و به اطرافیانش پیامک داد، بیمار در محدوده تردد آن هاست.

۵- استفاده از ابزارهای سیاستی متنوع: دولت باید از همه ابزارهای در اختیار، برای مقابله با کرونا استفاده کند و از هر گونه مماشات بپرهیزد. پس استفاده از قوه ی قهریه، در کنار ابزارهای تشویقی و حمایتی باید در دستور کار قرار گیرد.

جمع بندی

با توجه به میزان بالای همه گیری کرونا ویروس، اتخاذ سیاست های پیشگیری و تدابیر ویژه برای کاهش تبعات آن لازم و ضروری است. برای رسیدن به این مهم، همکاری همه جانبه ملی در همه سطوح لازم است. سیاست های توصیه شده، به همراه یک سری الزامات اجرایی در صورت عملی شدن، می توانند هر چه سریع تر کشور را از شرایط بحران خارج کنند و مردم را به روال عادی زندگی برگردانند.

این مطالعه توسط پژوهشکده سیاست پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت و با همکاری آرمان رضایتی و الیاس هادیان در سال ۹۸ انجام شده  است.