بررسی و تحلیل چالش های تامین مالی شرکت های دانش بنیان در کشور
توسعه سرمایه گذاری خطرپذیر به عنوان راهکار اصلی تامین مالی شرکت های دانش بنیان
تامین مالی شرکت های دانش بنیان از طریق دریافت تسهیلات از نظام بانکی، مشکلاتی را به همراه دارد. شرکت های دانش بنیان از یک طرف، عملا نمی‌توانند ضمانت های مورد نیاز بانک‌ها برای دریافت تسهیلات را فراهم‌کنند. از طرف دیگر، پر مخاطره بودن حوزه فعالیت دانش بنیان می‌تواند کارآفرینان نخبه را در صورت عدم بازدهی فعالیت اقتصادی با مشکل مواجه نماید. راه‌حل مناسب برای تامین مالی شرکت های دانش بنیان در ایران، ارائه کمک‌ها و گرنت های پژوهشی برای تولید نمونه آزمایشگاهی محصولات در مراحل ابتدایی و نیز توسعه سرمایه گذاری خطرپذیر در مراحل بعدی است.
ضرورت و اهداف پژوهش
مهم‌ترین چالش حمایت از شرکت های دانش بنیان نوپا، چگونگی تامین مالی آن‌ها است. شرکت های دانش بنیان از یک طرف، به دلیل ویژگی های خاص خود گزینه های تامین مالی محدودی دارند. از طرف دیگر، این شرکت ها در فرآیند توسعه و تجاری سازی فناوری خود با خطرهای بالایی مواجه هستند و استفاده از هر نوع منبع مالی برای آن‌ها قابل توصیه نیست. هدف از این پژوهش، بررسی چالش های تامین مالی این شرکت ها و ارائه راه‌کارهایی برای افزایش بهره‌وری آن‌ها در جهت توسعه اقتصاد دانش بنیان است.
محدودیت های شرکت های دانش بنیان برای استفاده از منابع مالی نظام بانکی
با توجه به ساختار نظام بانکی، بانک‌ها عملا امکان سرمایه گذاری در شرکت های دانش بنیان و همچنین استارتاپ ها را ندارند. علت این موضوع در درجه اول به تمایل بانک ها به تامین مالی پروژه های کم خطر و با حجم بالا مرتبط است. پروژه هایی که با احتمال بسیار زیاد سودآور باشند و میزان سود حاصل از آن‌ها نیز قابل توجه باشد.
علت دیگر عدم ورود بانک‌ها به سرمایه گذاری در بخش دانش بنیان، نیاز به دریافت وثیقه از دارایی‌های فیزیکی و سرمایه ای از کارآفرینان است. این در حالی است که سرمایه شرکت های دانش بنیان، سرمایه انسانی، دانش فنی و محصول اولیه است. اکثر این موارد دارایی های فکری است و دارایی های فیزیکی نیست. از طرف دیگر، روال‌های فعلی ارزش گذاری بانک ها، برآورد دقیقی از ارزش دارایی های فکری و دانش فنی محصولات فناورانه به عمل نمی‌آورد. در نتیجه، حتی در صورت جدیت کارآفرینان دانش بنیان به استفاده از تسهیلات بانکی، امکان تهیه وثایق مورد درخواست بانک‌ها برای آن‌ها وجود ندارد.
البته در مجموع، با توجه به پرمخاطره بودن طراحی، تولید و فروش محصولات دانش بنیان به صورت کلی استفاده از تسهیلات بانکی چندان قابل توصیه نیست و ممکن است کارآفرینان نخبه را با مشکلات فراوانی مواجه نماید.
روش های تامین مالی دانش بنیان
در سطح جهان ساز‌و‌کارهای متعددی در دنیا برای تامین مالی فعالیت های دانش بنیان در حوزه نظام ملی نوآوری وجود دارد. از جمله این موارد می‌توان به ساز‌و‌کارهای مبتنی بر «تشویق های مالیاتی»، «اعطای اعتبارات یارانه ای»، «اعطای کمک مالی»، «ارائه خدمات و اعطای کمک مالی»، «ارائه خدمات یارانه ای» اشاره نمود.
اما راه‌کارهایی که در ایران بیشتر می‌تواند خلاها را برطرف نماید، سرمایه گذاری خطرپذیر و ارائه گرنت ها و کمک های پژوهشی است. سرمایه گذاری خطر پذیر می‌تواند یکی از کلیدهای اصلی بهبود ساز‌و‌کارهای تامین مالی دانش بنیان در کشور باشد. در این نوع سرمایه گذاری، منابع مالی در اختیار کارآفرینان فاقد تجربه تجاری قرار می‌گیرد. ارائه کمک ها و گرنت های پژوهشی هم حلقه های پیش از سرمایه گذاری خطرپذیر را تکمیل می‌کند.
سرمایه گذاری خطر پذیر
امروزه در کشور سرمایه گذاری خطر پذیر به عنوان مهم‌ترین ابزار مالی طرح های نوآورانه مطرح است. یک دهه پیش تعداد نهادهای فعال در این حوزه در کشور بسیار کم بودند. اما امروزه شبکه صنعت سرمایه گذاری خطر پذیر با اعضایی متعدد از میان نهادهای دولتی، نیمه دولتی، خصوصی و نیز صندوق های متعدد پژوهش و فناوری غیردولتی در استان‌های مختلف در حال فعالیت است.
شاید بتوان گفت مهم‌ترین تلاش در جهت توسعه سرمایه گذاری خطر پذیر در کشور، تاسیس صندوق نوآوری و شکوفایی بوده است. البته این صندوق نیز در حلقه های میانی و پایانی زنجیره تامین مالی دانش بنیان فعالیت می‌کند و طبق قانون کارکرد نهادهای تامین مالی توسعه ای-اقتصادی را دارد. این صندوق نمی‌تواند برای پژوهش و تولید نمونه آزمایشگاهی تسهیلات یا کمک هزینه پرداخت کند و صرفا می‌تواند برای مرحله نمونه سازی صنعتی به بعد تسهیلات ارائه‌کند. بنابراین علاوه بر سرمایه گذاری خطر پذیر نیاز به نوع دیگری از حمایت‌ها نیز هست که مراحل پیش از آن را پوشش‌دهد.
ارائه کمک ها و گرنت های پژوهشی
یکی از حلقه های مفقوده نظام تامین مالی دانش بنیان کشور، حلقه‌های ابتدایی نظام تامین مالی دانش بنیان است. یعنی مجموعه‌هایی که کمک‌ها و گرنت هایی برای فعالیت های پژوهشی و تولید نمونه آزمایشگاهی را تامین نمایند. در جهان معمولا به علت خطر بالای پژوهش، دولت‌ها تمام یا بخشی از هزینه را به صورت اهرمی پرداخت می‌کنند. در ایران صندوق حمایت از پژوهشگران این نقش را ایفا می‌کند، اما به علت محدودیت منابع دانشگاه‌ها، حجم بالایی از درخواست ها امکان تخصیص منابع ندارند و این موجب از بین رفتن بخش مهمی از ایده های نوآورانه می‌گردد.
پیشنهادها و راهکارها
جهت بهبود تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان در کشور، توسعه صنعت سرمایه گذاری خطر پذیر و حمایت از پژوهشگران، پیشنهادهای ذیل قابل ارائه است:
- تقویت صندوق های پژوهش و فناوری موجود، تسهیل در اعطای منابع دانشگاه ها و پارک های علم و فناوری به صندوق ها و همچنین تسهیل صدور ضمانت نامه های صادر‌شده از طرف صندوق های پژوهش و فناوری؛
- ایجاد محوریت در سیاست گذاری نظام نوآوری و سیاست گذاری سرمایه گذاری خطر پذیر برای جلوگیری از پراکنده کاری و ناهماهنگی؛
- تقویت بسترهای قانونی؛
- آموزش مفاهیم، مکانیسم های ارزش افزایی، الزامات شکل‌گیری و عملکرد موفق سرمایه گذاری خطر پذیر به دانشجویان، کارآفرینان، کارشناسان، مشاوران و سیاست گذاران؛
- اصلاح برخی قوانین از جمله قانون تجارت و کار؛
- راه اندازی سامانه نیازمندی های صنعت و جامعه؛
- بهینه سازی زنجیره طراحی تا تولید محصول؛
- حمایت از جذب سرمایه های خارجی در زمینه تشکیل شرکت های دانش بنیان؛
- توسعه ارتباط دانشگاه با شرکت ها از طریق ایجاد و گسترش شرکت های دانش‌بنیان در بخش خصوصی و شرکت های مشتق از دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی.
جمع‌بندی
بررسی چالش‌های تامین مالی شرکت های دانش بنیان نشان می‌دهد که استفاده از منابع نظام بانکی گزینه مناسبی برای حوزه دانش بنیان نیست. در عوض، توسعه سرمایه گذاری خطر پذیر و ارائه کمک‌ها و گرنت‌های پژوهشی می‌تواند دراین زمینه راهگشا باشد. گرنت های پژوهشی می‌تواند در مراحل ابتدایی فعالیت شرکت ها و برای ساخت نمونه های آزمایشگاهی ارائه شود. در مراحل بعد، سرمایه گذاران خطر پذیر می‌توانند سرمایه مورد نیاز را در اختیار کارآفرینان نخبه ای که از مراحل آزمایشگاهی موفق بیرون آمده‌اند، قرار دهند.
این مطالعه در مرکز پژوهشی آرا در سال ۱۳۹۷ انجام شده‌است.
محصول مرتبط:
