بررسی بیانیه گام دوم و امکان بازآفرینی محیط سیاسی جمهوری اسلامی ایران

اعتراضات و آشوب های سال های اخیر و اعلام برائت معترضین از تمامی نیروهای سیاسی موجود، نشانگر شکاف عمیق میان حاکمیت و مردم و فقدان نماینده‌ای سیاسی و مدنی برای معترضین و در نتیجه شنیده نشدن اعتراضات است؛ بنابراین حکومت نیاز مبرم بازآفرینی محیط سیاسی دارد. این موضوع به علت تحولات پس از خروج آمریکا از برجام به روش های مقاومت و مذاکره دو دهه اخیر قابل دسترس نخواهد بود. بنابراین پیروی از بیانیه گام دوم انقلاب بهترین راه برون رفت از این مشکل است. اجرای این بیانیه نیازمند اراده و عزمی فراگیر در جوانان مومن انقلابی است.

ضرورت و اهداف پژوهش

خصیصه اصلی اعتراضات و آشوب های آبان ماه سال ۹۸ در ادامه حوادث دی ماه سال ۹۶ نسبت به نمونه های پیشین این است که معترضین، هویت سیاسی خاص و شناخته شده‌ای ندارند و عاملی که موجب آغاز اعتراضات می شود نظیر افزایش قیمت بنزین، نسبت معناداری با جهت اعتراضات، الگوی مطالبات معترضین و حتی شکل اعتراضات ندارد. اعتراضات به هر بهانه‌ای که آغاز شود، به سرعت، کلیت نظام را هدف می گیرد و از همه نیروهای سیاسی موجود اظهار برائت می کند. معترضان خشمگین و ناامید هستند. چشم انداز مثبتی که با برجام، پیش روی شان گشوده شده بود را از دست رفته می بییند و رفته رفته احساس می کنند که نه تنها هیچ چشم انداز مثبتی در کار نیست، بلکه گذران روزمره امور کشور نیز تنها با تشدید فشار بر سبد فشرده مصرف و درآمد مردم میسر است. در چنین شرایطی، خشم و خشونت، بیشتر از سوی حاشیه نشینان و فرودستان بروز می کند و ناامیدی توام با بی تفاوتی نیز رفتار اقشار طبقه متوسط است، همانند تبدیل دارایی ها به ارز خارجی برای صیانت از ارزش آن. در این میان، آنچه نگران کننده است، فقدان نماینده‌ای سیاسی و مدنی برای معترضین در درون محیط سیاسی نظام جمهوری اسلامی و نبود گفتاری است که بتواند اعترضات را در درون محیط نظام نگه دارد. معترضین نیز اصرار دارند که هیچ یک از نیروهای درون محیط سیاسی نظام، نماینده آن ها نیستند. این امر، بیانگر تعمیق شکاف میان مردم و حاکمیت و نارسایی در شنیدن صداهای شنیده نشده و ناتوانی در بارور کردن امیدهای مایوس شده از سوی نیروهای فعال در محیط سیاسی جمهوری اسلامی است. مخاطره اصلی در این شرایط بیش از هرچیز باید از امتناع توسعه و فقدان وجود آینده‌ای مشترک میان حاکمیت و مردم نگران بود. وضعیتی که کشور را خصوصا در برابر فشار دشمن، به بالاترین حد از آسیب پذیری می افکند. در این گزارش امکان بازآفرینی محیط سیاسی کشور بر اساس بیانیه گام دوم بررسی می شود.

بیانیه گام دوم و امکان خلق محیط سیاسی بر فراز دوگانه مقاومت و مذاکره

در طول دو دهه گذشته، دو کانال اصلی خلق امید سیاسی در محیط سیاسی جمهوری اسلامی ایران، کانال مقاومت و کانال مذاکره بوده است. هر دو کانال در مقاطعی دستاوردهایی داشته است. تحولات پس از خروج آمریکا از برجام شرایط را به کلی متحول کرده است. این تحولات موجب شده است که هیچ یک از دو راهبرد مذکور نتوانند به تنهایی چشم اندازی برای برون رفت کشور از وضعیت اکنونی ترسیم کنند. اتخاذ راهبرد میانه به نحوی که مورد پذیرش افکارعمومی و نیروهای سیاسی قرار بگیرد، دست کم در کوتاه مدت، منتفی به نظر می رسد.

بیانیه گام دوم که رهبر انقلاب آن را در سالگرد چهل سالگی جمهوری اسلامی، خطاب به مردم و جوانان صادر کردند، به دلایل مختلف، مهم ترین نقطه اتکای نیروهایی است که به دنبال بازآفرینی محیط سیاسی جمهوری اسلامی ایران و باز کردن امکان توسعه کشور هستند. رهبر انقلاب در حال حاضر تنها نیرویی است که می تواند برنامه توسعه مدنظر خود را عملیاتی کند. بنابراین نیروهایی که به دنبال بازسازی محیط سیاسی کشور در میان مدت هستند باید بتوانند نسبت خود با برنامه توسعه‌ای رهبری (بیانیه گام دوم) را شفاف کرده و در کنار آن، امکانی برای ایجاد همگرایی و هم افزایی بر سر اهداف خود با دیگر نیروهای سیاسی حاکمیت به وجود آورند تا اراده و عزمی فراگیر در میان همه نیروهای سیاسی درون چارچوب محیط سیاسی جمهوری اسلامی ایران فراهم شود. بیانیه، طرح روشنی از آینده ایران ترسیم می کند. نظامی که در درون مرزهای جغرافیایی خود، یک حکمرانی موفق و ارتقا یافته دارد و قدرتی مستقل است که دامنه آن به فراتر از مرزهایش گسترانده شده و همچون دیگر قدرت های بزرگ، دولت هایی در شعاع قدرتش هستند و قدرت های جهانی، قدرتش را به رسمیت می شناسند. از این هدف آینده نگرانه بیانیه در چشم انداز میان مدت، تحت عنوان “ایران اسلامی بزرگ” یاد شده و قرار است که زمینه ساز تمدن نوین اسلامی باشد.

الزامات عمل گرایانه و کارکردی

بیانیه یک هدف کوتاه مدت و روشن دارد که هسته مرکزی آن است. این هسته عبارت است از ارتقای نظام جمهوری اسلامی به یک نظام پیشرفته با جایگاهی مقبول در شاخص های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی که در علم و پژوهش به قله های علمی جهان رسیده است؛ در معنویت و اخلاق، بهره مند از حد بالایی از شور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه است؛ در اقتصاد، به جایگاه سلطه ناپذیری و نفوذ ناپذیری رسیده است؛ در عدالت و مبارزه با فساد، به مشروعیتی فراتر از مشروعیت های مرسوم و مبنائی تر از مقبولیت اجتماعی دست یافته و بر شکاف های عمیق طبقاتی فائق آمده است؛ در دستیابی به استقلال و آزادی، با حفظ روابط سیاسی و اقتصادی خود با دنیا و نیز احترام به اخلاق و قانون و ارزش های الهی و حقوق عمومی، کشوری مستقل و آزاد است؛ در روابط خارجی، با حفظ مرزبندی خود با دشمن و عدم عقب نشینی از ارزش های انقلابی و ملی در همه حال، عزت کشور و ملت خود را در نظر دارد و مصلحت جویانه، مشکلات قابل حل خود با دنیا را حل می کند؛ و در فرهنگ و سبک زندگی نیز همه جانبه و هوشمندانه، در برابر تلاش غرب برای ترویج سبک زندگی غربی که زیان های بی جبران اخلاقی و اقتصادی و دینی و سیاسی به کشور و ملت ما زده است، می ایستد.

مخاطب این بیانیه، اولا کسی است که به ایران اسلامی قدرتمند و بزرگ باور دارد و ثانیا آمادگی پذیرش مسئولیت خطیر تحقق این آینده برای ایران را دارد. چنین فردی، مصداق کامل جوان انقلابی است. کارآمدی، فعال و تلاشگر بودن و نظارت مستمر به کاستی ها از ویژگی های آن است. بنابراین خطاب بیانیه یک خطاب عام و فراگیر است که نه تنها به قشر خاصی از جوانان با عقاید، باورها و شاکله های خاص و تثبیت شده و پیشاپیش شناخته شده، اختصاص ندارد، بلکه عموم نیروهای باورمند به قدرت ایران مستقل اسلامی و فهیم با دانش، مسئولیت پذیر و نقاد را دربرمی گیرد.

جمع بندی

به منظور بازآفرینی محیط سیاسی کشور برای کاهش فاصله میان حکومت و مردم، استفاده از دو کانال مقاومت و مذاکره به علت تحولات اخیر امکان پذیر نخواهد بود. بنابراین استفاده از بیانیه گام دوم انقلاب ضروری است. هدف میان مدت این بیانیه رسیدن به ایران اسلامی بزرگ با استفاده از نیروی جوان انقلابی است که با استفاده از الزامات هفت گانه علم و پژوهش، معنویت و اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، استقلال و آزادی، روابط خارجی و سبک زندگی امکان پذیر خواهد بود.

این مطالعه در مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.