سنجش اجتماعی سفرهای استانی ریاست محترم جمهوری

پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، ریاست محترم جمهوری آقای رییسی پروژه سفرهای استانی را آغاز کرد. از مهم ترین اهداف این سفرها می توان به مواردی چون قرار گرفتن در کنار مردم و شنیدن صدای آنان از نزدیک و پیگیری مسائل آنان به صورت رو در رو اشاره کرد. این سفرها واکنش های متفاوتی را از سوی کاربران فضای مجازی و خصوصا توییتر در پی داشته اند. برخی از این کاربران این سفرها را مفید دانسته و از آن ها استقبال نموده اند. در مقابل برخی از کاربران این سفرها را پرهزینه، عوام فرایبانه و بی فایده می دانند که هیچ سودی را برای کشور در بر ندارد.

ضرورت و اهداف پژوهش

دولت سیزدهم با هدف پیگیری مشکلات واقعی مناطق مختلف از نزدیک، حضور بین مردم و شنیدن صدای آنان و تزریق امید به جامعه جهت بازسازی اعتماد و تصویر خدشه دار شده دولت، پروژه سفرهای استانی را به مرحله اجرا رساند. این اقدام دولت پس از مدتی با واکنش های متفاوت از جانب افکار عمومی و به طور مشخص کاربران رسانه های اجتماعی همراه بود. سفرهای استانی به عنوان اقدامی برای رفع مشکلات مردم در مناطق مختلف از طرف دولت اجرا و پیگیری شد، اما باید توجه داشت که افراد جامعه لزوما دلیل اصلی اقدام را دنبال نمی کنند و در بین روایت های مختلف درباره دلایل، اهداف و نتایج، به روایتی غالب نیل پیدا می کنند. در شرایط کنونی بررسی و آمایش افکار عمومی مخصوصا جهت سیاستگذاری و اجرای سیاست ها امری ضروری است؛ چراکه امکان شناخت صحیح از نظرات جامعه و فضای حاکم بر انتظارات را فراهم می کند. با مدنظر قرار دادن نکات فوق در پژوهش حاضر سنجش اجتماعی سفرهای استانی ریاست جمهوری طراحی و اجرا شده است. در این پژوهش هدف آن است تا اولا میزان اقبال مردم و موفقیت یا عدم موفقیت طرح سفرهای استانی دولت ارزیابی و سنجیده شده و ثانیا پیشنهادات مشخص و سازنده ای برای بهبود کیفی و کمی سفرهای استانی در عرصه سیاستگذاری و اجرا ارائه شود.

تحلیل کمی سفرهای استانی رییس جمهور

این سطح به دنبال تحلیل کمی محتوای منتشر شده توسط کاربران است که شامل ۴ بخش آمار کلی، گاه شمار رویدادها، برترین کاربران و برترین توییت ها می باشد که عبارتند از:

آمار کلی:

به طور کلی در بازه زمانی حدودا یک سال و نیم درباره سفرهای استانی در پلتفرم توییتر بیش از ۳۳ هزار توییت منتشر شده است که ۴۰  درصد محتوا، محتوای تولیدی خود کاربران بوده و ۶۰ درصد باقیمانده در جریان بازنشر به وجود آمده است. این حجم زیاد از بازنشر توییت ها نشان دهنده فعالیت رباتیک در میان حامیان و مخالفان دولت است که بررسی های سایبری و رسانه ای نیز این فرضیه را تایید کرده و نشان از نقش فعال مخالفان خارجی دولت و نظام جمهوری اسلامی دارد.

گاه شمار رویدادها

روندکاوی رویدادها نشان می دهد که در ابتدا دید کاربران به سفرهای پرتعداد و بدون تشریفات دکتر رئیسی امیدوارانه و مثبت تر بوده است؛ اما هر چه جلوتر می رود سهم مطالب انتقادی به دولت و دستاوردهای سفرهای استانی بیشتر می شود. بررسی واکنش های کاربران به رویدادها حاکی از این است که رفتار تیم رسانه ای دولت در بازتاب اخبار به صورت کمپینی و احساسی است؛ زیرا با وجود اتفاقات متعددی از جمله راه اندازی پروژه های استانی، نشست ها، سخنان و… در طول سفرهای استانی، رویدادهایی بیشتر برجسته شده اند که خاصیت کمپینی دارند.

برترین کاربران

برترین کاربران در تعداد توییت تولیدی و انتشار محتوا خبرگزاری های رسمی کشور و یا وابسته به دولت هستند. این مسئله نشان می دهد که مطبوعات و رسانه های نزدیک به دولت وظیفه بازتاب گسترده این اقدام رئیس جمهور را در دستور کار خود دنبال می کنند. نکته شایان ذکر این است آمارها نشان دهنده این امر است که فعالیت بالای این کاربران در تولید و انتشار محتوا درباره سفرهای استانی با تاثیرگذاری پایینی همراه بوده است.

برترین توییت ها

بررسی تاثیرگذارترین توییت های منتشرشده نشان می دهد محتوای منفی و مثبت تقریبا به صورت مساوی بوده است و به ازای هر توییت مثبت تاثیرگذار یک توییت منفی منتشر شده است. البته محتوای مثبت به دلیل بیشتر بودن تاثیرگذاری کمی، بیشتر از محتوای منفی اثرگذار بوده است. همچنین نکته حائز اهمیت این است که عمده کاربران منتشرکننده این توییت ها شخصیت های حقیقی و در کسوت فعال رسانه ای، خبرنگار یا مسئولین دولتی هستند.

تحلیل جامعه شناسانه محتوای منتشرشده در مورد سفرهای استانی

از ابتدای دوره ریاست جمهوری در سال ۱۴۰۰ پروژه سفرهای استانی آغاز شد و تا امروز واکنش هایی را در رسانه اجتماعی توییتر به همراه داشته است. بررسی ها نشان دهنده این امر هستند که ۶۰ درصد محتوا درباره سفرهای استانی دیدگاه مثبت و ۴۰ درصد محتوای منتشرشده دیدگاه منفی دارند.

بررسی رویکردهای مثبت به سفرهای استانی

 در بررسی رویکردهای مثبت به سفرهای استانی، کاربران به موضوعات مختلفی را در این موضوع مطرح کرده اند که در ادامه به مهم ترین آن ها اشاره می شود:

• حمایت از سفرهای استانی به عنوان اقدامی مثبت برای رفع مشکلات: برخی کاربران سفرهای استانی را یک اتفاق مثبت برای مردم محروم در مناطق ضعیف و کم برخوردار ارزیابی کرده اند و همچنین این امر را موجب تزریق امید به جامعه دانسته اند؛
• گزارش اقدامات موثر اخبار و برنامه های دولت در سفرهای استانی: ارائه گزارش های رسمی و غیررسمی میدانی از اقدامات موثر دولت و شخص دکتر رئیسی در سفرهای استانی، گزارش از بهره برداری و تکمیل پروژه ها و عمل به وعده های مطرح شده در سال های قبل ازجمله مهم ترین نکاتی است که ذیل این محور مطرح شده است؛
• رویکرد مردمی و پرکار دکتر رئیسی در سفرهای استانی خصوصا در مقایسه با دولت قبل: یکی از مهم ترین محورهای مطرح شده در بین کاربران حامی دکتر رئیسی و دولت، اشاره به رویکرد مردمی، پرکاری و فعالیت بالای ایشان در راستای حل مشکلات مردم است. سفرهای استانی در روزهای آخر هفته که روزهای تعطیل کاری محسوب می شوند به عنوان اصلی ترین مصداق در بین کاربران رسانه اجتماعی توییتر وجود دارد و مسئله انفعال و خستگی دولت قبل در ماجرای بنزین و دیگر مسائل را نیز ذکر کردند.

بررسی رویکردهای منفی به سفرهای استانی

در رویکرد منفی که جمعا ۴۰ درصد از کل محتوا را به خود اختصاص داده است کاربران به موضوعات مختلفی در نقد ایده سفرهای استانی رئیس جمهور و اقدامات ایشان در این سفرها اشاره می کنند که در ادامه به مهم ترین آن ها پرداخته می شود:

• سفرهای استانی اقدامی بیهوده و با هدف عوام فریبی به جای رفع مشکلات واقعی مردم: بی نتیجه دانستن سفرهای استانی درعین حال عدم توجه به مشکلات اساسی کشور و مشکلاتی نظیر اعتیاد فراگیر در شهر تهران عدم توسعه شهری مناسب، هزینه های بالای سفرهای استانی و افزایش مداوم قیمت ارز و عدم واکنش دولت، کاربران را به انتقاد از عملکرد دولت در حوزه های مختلف هدایت کرد تا جایی که سفرهای استانی به عنوان اقدامی عوام فریبانه و برای پوشش گذاشتن بر ناتوانی دولت در کنترل و حل معضلات اقتصادی معرفی شد؛
• انتقاد از سیاست های دولت در جریان سفرهای استانی: در میان موج انتقادات از عملکرد و سیاست های دولت در سفرهای استانی مسائلی از قبیل: ناتوانی رئیس جمهور با توجه به ماجرای دروغ شش کلاس سواد، بازنمایی واقعیت ها مطابق میل دولتمردان در بیان مشکلات و معضلات، لزوم رسیدگی به مشکلات اقتصادی و تغییر رویکرد دولت و پیروی و الگوگیری از کشورهای توسعه یافته بیشترین بسامد را دارا بودند؛
• انتقاد از هزینه های بالای سفرهای استانی: انتقاد از رواج تجملات، اشاره به خالی بودن خزانه دولت و وعده های اشتباه مسئولین و انتقاد از خرج پول های زیاد که باعث عقب ماندگی دیگر دستگاه ها می شود، مهم ترین مسائل مطرح شده در رسانه اجتماعی توییتر توسط مخالفان دولت بودند.

تحلیل گراف ارتباطی کاربران

در این بخش گراف ارتباطی کاربرانی که در بازه زمانی مورد پژوهش درباره سفرهای استانی ریاست جمهوری تولید محتوا کرده اند، بررسی می شود. دو نوع گراف در این بخش ترسیم شده است؛ در گراف اول، صرفا حجم و معرفی خوشه های فعال (به اصطلاح تبارشناسی کاربران) مدنظر بوده است. با شناسایی تبارشناسی کاربران فعال، خوشه های اصلی فعال شناسایی شدند که به ترتیب عبارتند از فعالان سیاسی رسانه ای حامی دولت(۵۰ درصد)، فعالان حقیقی منتقد دولت؛ غالبا مخالف جمهوری اسلامی ایران(۲۵ درصد)، کاربران حامی دولت؛ غالبا هویت ناشناس(۲۰ درصد) و گروهک منافقین(۵ درصد). در گراف دوم که بر اساس الگوی Force Atlas ترسیم شده دوری و نزدیکی خوشه ها از یکدیگر معنادار و حائز اهمیت است. بررسی این گراف نشان می دهد که ارتباط بسیار کمی بین اپوزیسیون جمهوری اسلامی با گروهک منافقین وجود دارد. علاوه بر این با توجه به تراکم کم خوشه دوم یعنی اپوزیسیون جمهوری اسلامی، می توان این گونه نتیجه گیری کرد که خود این گروه در داخل خودشان نیز اجماع و اتحادی نداشته و بسیار پراکنده اند. در خصوص گروهک منافقین نیز باید توجه داشت که علی رغم ارتباطات وثیق درون همگانی خود، این گروهک با دیگر خوشه ها ارتباطی ندارد و در حاشیه جای گرفته است.

توصیه هایی برای بهبود عملکرد تیم دولت

با توجه به تحلیل کمی، جامعه شناسانه و تحلیل گراف ارتباطی کاربران، چندین پیشنهاد ناظر به عملکرد تیم دولت ارائه می شود:

• تیم رسانه ای و فضای مجازی دولت جهت مقابله با شایعاتی مانند هزینه های گزاف سفرهای استانی، اقدامات نمادین دولت و… تقویت شود؛
• از رفتارهای کمپینی و نمادین و تاکید بر پروژه ها و اتفاقات متمایز در سفرهای استانی پرهیز شود؛
• با توجه به این نکته که همیشه فرایند تخریب آسان تر و سریع تر از فرآیند ساختن است، گروه های رسانه ای حامی وابسته به دولت باید روی نکته امید به آینده، با پیوست رسانه ای از گزارش اقدامات موثر، فعالیت داشته باشند.

جمع بندی

دولت سیزدهم با هدف پیگیری مشکلات واقعی مناطق مختلف از نزدیک، حضور بین مردم و شنیدن صدای آنان و تزریق امید به جامعه جهت بازسازی اعتماد و تصویر خدشه دار شده دولت، پروژه سفرهای استانی را به مرحله اجرا رساند. این اقدام دولت پس از مدتی با واکنش های متفاوت از جانب افکار عمومی و به طور مشخص کاربران رسانه های اجتماعی همراه بود و در این پژوهش این واکنش ها برسی شده اند. جهت این کار، داده های توییتر از ابتدای بازهی زمانی مورد نظر جمع آوری شدند و سپس در سه سطح تحلیل کمی، تحلیل کیفی و تحلیل گراف ارتباطی، مورد تحلیل قرار گرفتند. بررسی های کیفی نشان دهنده این امر هستند که ۶۰ درصد محتوا درباره سفرهای استانی دیدگاه مثبت و ۴۰ درصد محتوای منتشرشده دیدگاه منفی دارند. در پایان نیز بر اساس تحلیل های صورت گرفته توصیه هایی برای بهبود عملکرد تیم دولت ارائه شد که تقویت تیم رسانه ای و فضای مجازی دولت جهت مقابله با شایعات از آن جمله است.

این مطالعه در گروه سیاست پژوهی و تحلیل داده نمافر توسط رضا جهانبازی گوجانی در سال ۱۴۰۱ انجام شده ‌است.