تعاونی های رسانه ای نوین

در طی ۲۰ سال اخیر با توسعه زیرساخت های ارتباطی در کشور، به خصوص گسترش نسل چهارم تلفن همراه در ۵ سال گذشته ، ضریب نفوذ اینترنت در ایران به عدد ۵/۱۱۲ رسیده است. در زمینه اینترنت روستایی نیز از لحاظ جمعیتی، بیش از ۹۸ درصد جمعیت روستایی کشور به اینترنت پرسرعت دسترسی پیدا کرده اند. همچنین در بخش خطوط ثابت نیز تقریبا تمام شهرهای ایران زیر پوشش ADSL قرار گرفته اند . از سوی دیگر توسعه فناوری ارتباطات و رشد چشمگیر شبکه اینترنت در ایران ، تحولات بنیادینی در مدل تقسیم کار ایجاد کرده و به همگرایی ارتباطی-رسانه ای شتاب بیشتری بخشیده و فرصت ها و امکانات جدیدی را پیش روی اعضای جامعه گشوده است.

ضرورت و اهداف پژوهش

پیدایش رسانه های برخط و وسایل ارتباط جمعی نوین یکی از مظاهر تحولاتی است که اینترنت در صنعت رسانه ایجاد کرده است . امروزه به غیر از رسانه ­های جمعی ( نظیر روزنامه ، رادیو ، تلویزیون، سینما و.. .)، محتوای رسانه ای در قالب های نوین با کارویژه های مختلفی (ازجمله سایت، اپلیکیشن ، تلویزیون های اینترنتی و …) ذخیره و پخش می شوند . در نتیجه حوزه تولید محتوا ، با وجود توسعه اینترنت تغییرات روزافزونی را شاهد است؛ اما علی رغم گشایش بسترهای جدید و توسعه اینترنت شهرستان ها و روستاهای خارج از پایتخت و همین طور مستندات قانونی مبنی بر پوشش عادلانه محتوای رسانه ای از حیث فرهنگ و جغرافیا ، همچنان سهم مناطق خارج از پایتخت در تولید محتوا، چندان چشمگیر نیست. با توجه به این مهم این پژوهش به دنبال تبیین این مطلب است که استفاده از ظرفیت های بخش تعاون منجر به افزایش تولید محتوای مناطق مختلف کشور در بسترهای نوین خواهد شد.

ضرورت تولید محتوای منطقه ای

برخی از مواردی که ضرورت تولید محتوای منطقه ای را نشان می دهند عبارتند از:

 ⁕ ایجاد اتحاد و روحیه همدلی و همبستگی ملی؛

 ⁕ افزایش درک و گفتگوی بین فرهنگی؛

⁕ پیشگیری و مقابله با احساس تبعیض و نفرت پراکنی میان اقوام؛

⁕ صیقل دادن هویت اجتماعی مشترک؛

⁕ شناساندن مناطق مختلف کشور و ظرفیت های خاص آن.

بسترهای قانونی تولید محتوای منطقه ای در حقوق ایران

برخی از این بسترها عبارتند از:

الف) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

برخی از مواد مرتبط این قانون عبارتند از:

• اصل سوم بند ۹: رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه، در تمامی زمینه های مادی و معنوی؛
• اصل پانزدهم: زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبان های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه های گروهی و تدریس ادبیات آن ها در مدارس ، در کنار زبان فارسی آزاد است؛
• اصل نوزدهم: مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ ، نژاد، زبان و مانند این ها سبب امتیاز نخواهد بود.

ب) قانون خط مشی های کلی سازمان صدا و سیما (مصوبه مجلس شورای اسلامی ۱۳۶۱)

برخی از مواد مرتبط این قانون عبارتند از:

• ماده ۷ : صدا و سیمای جمهوری اسلامی متعلق به تمامی ملت است و باید منعکس کننده زندگی و احوال تمامی اقوام و اقشار مختلف کشور باشد. بدیهی است که در این میان تکیه اصلی باید بر اکثریت اعتقادی (مسلمانان)، اقتصادی (مستضعفان) و سنی (کودکان و نوجوانان) باشد؛
• ماده ۸ : به موجب آیه شریفه «وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَمیعًا وَلا تَفَرَّقوا» حرکت کلی صدا و سیما باید در جهت وحدت، الفت و انسجام هر چه بیشتر جامعه و برحذر داشتن مردم از پراکندگی و تفرقه باشد؛
• ماده ۱۱: در جهت رشد و شکوفایی استعدادهای انسانی و بارور ساختن خلاقیت های فکری و هنری تلاش صورت گیرد؛
• ماده ۱۳: توزیع عادلانه پوشش صدا و تصویر با توجه به اولویت های فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی گسترش یابد.

پ) طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات (مصوبه شورای عالی فضای مجازی سال ۱۳۹۹)

برخی از موارد مرتبط این طرح عبارتند از:

• دستیابی اقتصاد محتوای داخلی به سهم پانزده درصدی از اقتصاد دیجیتال کشور با نرخ رشد سالیانه پنجاه درصد؛
• تحقق سهم هفتاد درصدی خدمات محتوایی داخلی (اعم از ویدیوی درخواستی و اشتراک ویدیو) از ترافیک مصرفی کاربران با نرخ رشد سالیانه چهل درصدی از طریق تنظیم مقررات تولید و خدمات محتوا؛
• سهم حداقل چهل درصدی محتوای حرفه ای داخلی سازگار با فرهنگ اسلامی ـ ایرانی از سبد محتوای حرفه ‏ای سکوهای داخلی و سکوهای خارجی مجاز در کشور؛
• ایجاد شبکه اختصاصی ایمن، سالم و مفید کودک و نوجوان و افزایش سهم ترافیک محتوای مفید اختصاصی رده ‏‏های سنی کودک و نوجوان به پانزده درصد از ترافیک کل کشور.

نمونه کاوی محتوای منطقه ای در برخی کشورهای اروپایی

این بخش از پژوهش به بررسی محتوای منطقه ای در برخی از کشورهای اروپایی پرداخته است:

• بریتانیا: طبق قانون ارتباطات بریتانیا (آفکام) محتوای منطقه ای عبارت است از «محتوایی که خارج از مرکز تولید می شود و منعکس کننده زبان، گویش لهجه و فرهنگ (قومیت، دین و …) مردم آن خطه باشد». مقصود از مرکز، «پایتخت» بوده، مقصود از منطقه، «همه شهرها و روستاهای خارج از پایتخت» و مقصود از محتوای منطقه ای، «محصولات رسانه ای همه بخش های خارج از پایتخت» است؛
• ایتالیا: پخش منطقه ای در تعریف ایتالیا هم به معنای جغرافیایی آن است. در سال ۱۹۷۶ دادگاه ایتالیا مخالفت قانون اساسی با انحصار دولت بر فعالیت خود را رسما اعلام کرد و پخش منطقه ای را در راستای ارزش یابی و گسترش فرهنگ منطقه ای و محلی در چهارچوب وحدت سیاسی فرهنگی و زبانی از جمله برخی از مقررات مربوط به حمایت از اقلیت های زبانی تشخیص داده و حمایت کرده است؛
• اسپانیا: اسپانیا به ۱۷ جامعه خودمختار تقسیم شده است. کانال های عمومی منطقه ای در اسپانیا به عنوان کانال های خودمختار شناخته می شوند، زیرا آن ها متعلق به جوامع خودمختار متناظر آن ها هستند. دولت های جوامع خودمختار به این کانال ها یارانه می دهند که از طریق تبلیغات نیز پول جمع می کنند. در حال حاضر در مجموع ۱۲ پخش کننده مستقل منطقه ای ۲۸، کانال تلویزیونی را ارائه می دهند.

اهمیت تعاونی شدن شرکت های پخش و تولید اینترنتی محتوای منطقه ای

تعاونی شدن شرکت های پخش و تولید اینترنتی محتوای منطقه ای از مناظر گوناگونی اهمیت دارند که برخی از آن ها عبارتند از:

الف) تسهیل تشکیل شرکت های پخش و تولید اینترنتی محتوای منطقه ای

استفاده از ظرفیت بخش تعاون و حمایت های قانونی این بخش توسط دولت مطابق آنچه در ماده ۱۷، ۱۸ و ٢۴ قانون بخش تعاون مصوب ۱٣۷۰ و بند ب و ج ماده ۹ و ماده ۱۱ قانون اجرای سیاست های کلی ذکر شده است، سبب می شود، شرکت های اینترنتی تولید و پخش محتوای منطقه ای با سهولت و سرعت بیشتری تشکیل شوند و به واسطه حمایت های دولتی و همین طور ماهیت تعاونی مشکلات مالی و کمبود امکانات تا حد امکان مرتفع شود؛

ب) کاهش تعرفه محصولات رسانه ای و تعدیل بهای کلیت بازار

با کاهش هزینه تاسیس و تولید شرکت ها که در نتیجه تعاونی شدن و بهره برداری از مزایا و حمایت های بخش تعاون حاصل می شود، تعرفه محصولات رسانه ای این شرکت ها با تعرفه پایین تری به دست مصرف کنندگان خواهد رسید و همین طور رقابت بخش تعاون با بخش خصوصی به تعدیل بهای افسارگسیخته کالاهای رسانه ای می انجامد؛

ج) اشتغال زایی

 استفاده از مزایای بخش تعاون سبب می شود تا افرادی که در حوزه کسب و کارهای رسانه ای نوین مهارت و تخصص کافی دارند، اما ابزارها و امکانات مالی را در اختیار ندارند. مطابق اهداف مذکور در ماده ۲ قانون بخش تعاون، افراد باید بتوانند این امکانات و منابع را به دست آورند و استعدادهای بالقوه خود را شکوفا کنند؛

د) افزایش سهم بخش تعاون در اقتصاد کشور

یکی از اهداف بخش تعاون که در ابلاغیه سیاست های کلی اصل ۴۴ نیز ذکر شده، افزایش سهم بخش تعاونی در اقتصاد کشور به ٢۵ درصد است که این مهم با ورود بخش تعاون به کسب و کارهای نوین با سرعت بیشتری محقق می شود.

توصیه های سیاستی به منظور تشکیل تعاونی های رسانه ای نوین

 با رشد و توسعه اینترنت و شکل گیری رسانه های جمعی نوین، انحصار رسانه های عمومی از میان رفت و پلتفرم های خصوصی متعددی به تولید و انتشار محتوا پرداختند و فرآیند تولید محتوا را تسهیل کردند. بنابراین انتظار می رود کاستی های رسانه های عمومی در مورد پوشش محتوای منطقه ای توسط این رسانه های متکثر از طریق ایجاد پلتفرم های اختصاصی محتوای منطقه ای جبران شود. بنظر می رسد یکی دیگر از زیرساخت های مهم برای تشکیل چنین شرکت هایی تامین مالی افراد و حمایت های دولتی از آن ها است که استفاده از ظرفیت بخش تعاون در این خصوص می تواند پازل زیرساختی را تکمیل کرده و سبب تشویق و ترغیب افراد به ایجاد شرکت های تعاونی اینترنتی با هدف پوشش محتوای منطقه ای شود.

جمع بندی

پیدایش رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی نوین یکی از مظاهر تحولاتی است که اینترنت در صنعت رسانه ایجاد کرده است؛ اما علیرغم گشایش بسترهای جدید و توسعه اینترنت همچنان بعضی از مناطق کشور سهم چندانی در حوزه تولید محتوا ندارند. لذا پژوهش حاضر بررسی اثرگذاری ظرفیت های بخش تعاون بر افزایش تولید محتوای مناطق در بسترهای نوین پرداخت. با توجه به ضرورت تولید محتوای منطقه ای، قوانین این حوزه در کشورهای مختلف مانند بریتانیا، ایتالیا و اسپانیا تعریف شده و در ایران نیز در بسترهای قانونی آن در «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، «قانون خط مشی های کلی سازمان صدا و سیما» و «طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات» وجود دارد. استفاده از ظرفیت بخش تعاون و حمایت های قانونی این بخش توسط دولت سبب می شود، شرکت های اینترنتی تولید و پخش محتوای منطقه ای با سهولت و سرعت بیشتری تشکیل شوند و با تعرفه پایین تری به دست مصرف کنندگان برسد و سبب اشتغال زایی افراد با مهارت در حوزه کسب و کارهای رسانه ای نوین شود.

این مطالعه در اندیشکده تعاون و توسعه توسط سینا عبائی در سال ۱۴۰۰ انجام شده است.