بررسی و تحلیلحکمرانی و توسعهگزارش ارزیابی راهبردیمشارکت مردم در حکمرانی

بررسی عملکرد رای‌ گیری الکترونیکی در ایران

بررسی نقاط قوت و ضعف انتخابات الکترونیکی برگزار شده در سال 1396 در ایران

در پنجمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در سال ۱۳۹۶ برای اولین بار امکان رای ‌دهی الکترونیکی برای رای ‌دهندگان فراهم شد. برگزاری انتخابات الکترونیکی در ۲۸ استان و اخذ بیش از ۸ میلیون رای از ویژگی ‌های این انتخابات بوده است. محاسبه شاخص عملکرد فناوری اطلاعات بر اساس ۴ زیرشاخص تعریف شده، نشان ‌دهنده عملکرد خوب و بعضا عالی انتخابات از این منظر است. با این‌ حال با وجود نقاط قوتی نظیر کاهش زمان رای‌ گیری، کاهش خطای انسانی و افزایش سرعت شمارش، عدم استاندارد بودن و کافی نبودن گواهی ‌نامه‌ های کارکردی و امنیتی سیستم‌ های رای‌ گیری الکترونیکی باعث ایجاد نقاط ضعف ‌هایی نیز در این انتخابات شده است.

ضرورت و اهداف پژوهش

با پیشرفت فناوری در سال‌ های اخیر، کشورهای مختلف به سمت انجام انتخابات به صورت الکترونیکی حرکت کرده‌اند. در ایران نیز بند ۱۲ سیاست ‌های کلی انتخابات، دولت را مکلف به بهره‌ گیری از فناوری ‌های نوین در جهت حداکثرسازی شفافیت، سرعت و سلامت در اخذ و شمارش آرا و اعلام نتایج کرده است. در همین راستا رای‌ گیری الکترونیکی در برخی از شعب اخذ رای پنجمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در سال ۱۳۹۶، اجرا شد که می‌تواند مقدمه‌ای بر بهره‌ گیری از فناوری ‌های نوین در انتخابات دیگر باشد. در این پژوهش عملکرد این رای‌ گیری الکترونیکی مورد بررسی قرار خواهد گرفت و با تعیین نقاط ضعف و قوت آن، پیشنهاداتی برای بهبود عملکرد رای‌ گیری الکترونیکی برای انتخابات آینده ارائه خواهد شد.

بررسی عملکرد انتخابات الکترونیکی در پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا

عملکرد انتخابات الکترونیکی برگزار شده در چهار بخش و بر اساس «عملکرد کلی رای‌ گیری در ایران»، «امکانات فناوری اطلاعات شعب»، «گواهینامه‌ های اخذ شده برای سیستم الکترونیکی» و «نقاط ضعف و قوت برگزاری» مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد.

عملکرد رای‌ گیری الکترونیکی در ایران

در انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در سال ۱۳۹۶، به جای تعرفه کاغذی، کارت الکترونیکی در اختیار رای ‌دهندگان قرار می‌گرفت و ضمنا احراز هویت رای‌ دهندگان نیز توسط دستگاه ‌های الکترونیکی انجام می‌شد. در این انتخابات، رای‌ گیری در ۱۳۹ شهر از ۲۸ استان و در مجموع در ۹۶۴۴ شعبه به صورت الکترونیکی برگزار شد؛ که در مجموع ۸.۰۶۷.۷۰۱ رای به صورت الکترونیکی اخذ شد. در مدت برگزاری انتخابات در هیچ ‌یک از شعب دستگاهی به دلیل نقص فنی متوقف نشد و در ۹۹.۵ درصد از شعب شمارش آرا به صورت صحیح و بدون مشکل انجام شد. از مجموع این ۱۳۹ شهر، ۱۰۰ شهر، معادل ۷۲ درصد از شهرها تجمیع نتایج آرا را در کمتر از دو ساعت به پایان رساندند.

امکانات فناوری اطلاعات در شعب اخذ رای

از اقدامات صورت گرفته در انتخابات سال ۱۳۹۶ می‌توان به «احراز هویت رای ‌دهندگان با استفاده از پایگاه داده ثبت احوال و جلوگیری از رای تکراری در شعب»، «تنظیم صورت ‌جلسات الکترونیکی شعب» و «ارسال برخط آنان به منظور تجمیع نتایج آرا به صورت الکترونیکی» اشاره کرد. بر اساس گزارش وزارت کشور شاخص کل عملکرد فناوری اطلاعات در شعب اخذ رای متشکل از چهار شاخص «شعب برخط»، «ارسال صورت‌ جلسه به صورت برخط»، «استعلام برخط رای ‌دهندگان» و «اصلاح صورت ‌جلسات الکترونیکی» است. هریک از این شاخص ‌ها برای هر استان امتیازی بین ۱ تا ۱۰ می‌گیرد و امتیاز کلی هر یک از این شاخص ‌ها برای کل کشور، با وزن برابر، شاخص کل عملکرد فناوری اطلاعات را تشکیل می‌ دهند. وضعیت هریک از این شاخص‌ ها به صورت زیر است:

  • شعب برخط: حدود ۹۵ درصد از شعب رای‌ گیری برخط بوده‌اند که با توجه به نحوه محاسبه امتیاز در نظر گرفته شده، این شاخص امتیاز ۳ را دریافت می‌کند.
  • ارسال صورت ‌جلسه به صورت برخط: از مجموع صورت‌ جلسات ارسال شده حدودا ۹۹ درصد آن‌ ها به صورت برخط ارسال شده‌اند که بر اساس آن این شاخص امتیاز ۲ را دریافت می‌کند.
  • استعلام برخط رای ‌دهندگان: از مجموع کل رای ‌دهندگان، ۹۰ درصد آن‌ ها به صورت آنلاین استعلام شده‌اند که امتیاز ۵ را برای این شاخص به همراه دارد.
  • اصلاح صورت ‌جلسات الکترونیکی: در مجموع تنها ۰.۷ درصد از صورت جلسات نیاز به ویرایش داشته‌اند. بر این اساس این شاخص امتیاز ۲ را کسب می‌کند.

بر این اساس با در نظر گرفتن وزن یکسان برای هریک از شاخص ‌ها، شاخص کل عملکرد فناوری اطلاعات ۶.۸ از ۱۰ خواهد بود.

گواهینامه‌ های اخذ شده برای سیستم رای‌ گیری الکترونیکی

وزارت کشور برای سیستم رای‌ گیری الکترونیکی خود سه گواهینامه اخذ کرده است. «گواهی تأییدیه محصول توسط مرکز تحقیقات صنایع انفورماتیک»، «گواهی ارزیابی امنیتی توسط شرکت صنایع امنیت فضای تبادل اطلاعات» و «گواهی ارزیابی امنیتی از مرکز سنجش امنیت فناوری اطلاعات و ارتباطات» برای تجهیزات اخذ رای شامل دستگاه اجرا، نظارت و صندوق الکترونیکی گرفته شده است.

نقاط قوت و ضعف سیستم رای‌ گیری الکترونیکی در کشور

بر اساس مطالبی که در بخش ‌های قبلی بیان شد، می‌توان نقاط قوت و ضعف متعددی را برای سیستم رای‌ گیری الکترونیکی کشور برشمرد. در ادامه مهم ‌ترین آن‌ها ارائه خواهند شد.

  • نقاط قوت: کاهش زمان رای‌ گیری با وجود تعداد زیاد نامزدها، کاهش خطای انسانی، افزایش دقت، کاهش تخلفات انتخاباتی و شمارش الکترونیکی سریع و دقیق و به تبع آن کاهش درخواست ‌های بازشماری آرا.
  • نقاط ضعف: کافی نبودن گواهینامه ‌های اخذ شده و مشخص نبودن استانداردهای ارزیابی امنیتی در این گواهینامه ‌ها، عدم استفاده از روش‌ های ارزیابی معتبر امنیتی و کارکردی، عدم انجام نظرسنجی از رای ‌دهندگان و کارکنان شعب، عدم ارائه عمومی اطلاعات مربوط به دستگاه‌ ها جهت آگاهی مردم، عدم امکان رای ‌دهی افراد معلول و ناتوان.

پیشنهادات

مهم ‌ترین پیشنهادهای این پژوهش برای ارتقاء سیستم رای‌ گیری الکترونیکی کشور عبارتند از:

  • ارزیابی ضوابط پیرامون امنیت و کارکرد دستگاه ‌های رای‌ گیری الکترونیکی متناسب با یک استاندارد ارزیابی پذیرفته شده بین ‌المللی؛
  • طراحی و انجام پرسشنامه در همان روز رای‌ گیری از رای ‌دهندگان، عوامل اجرایی، کارکنان و ناظران انتخاباتی؛
  • تعامل با پژوهشگران و نخبگان دانشگاهی علوم انسانی در رابطه با تحلیل نتایج این پرسشنامه ‌ها؛
  • طراحی ساز و کاری برای رای ‌دهی افراد با توانمندی‌ های خاص و معلول؛
  • امکان ثبت و تشخیص دستکاری ‌های احتمالی در دستگاه ‌های رای‌ گیری؛
  • اتخاذ تدابیری برای افزایش سطح اعتمادپذیری مردم نسبت به رای‌ گیری الکترونیکی.

جمع‌بندی

در این پژوهش به دنبال ارزیابی عملکرد انتخابات الکترونیکی برگزار شده در سال ۱۳۹۶ در کشور بودیم. در همین راستا با بررسی انتخابات از چهار جنبه «عملکرد کلی رای‌ گیری در ایران»، «امکانات فناوری اطلاعات شعب»، «گواهینامه‌ های اخذ شده برای سیستم الکترونیکی» و «نقاط ضعف و قوت برگزاری» به ارزیابی عملکرد انتخابات برگزار شده پرداختیم. برگزاری انتخابات بدون نقص فنی در هیچ ‌یک از دستگاه‌ ها و امتیازات نسبتا خوب و در برخی مواقع عالی در شاخص ‌های ارزیابی امکانات فناوری اطلاعات شعب باعث ایجاد نقاط قوتی مانند کاهش زمان رای‌ گیری، کاهش خطای انسانی، افزایش سرعت شمارش و .. شده است. در کنار این نقاط قوت، کافی نبودن و کیفیت پایین گواهینامه‌ های اخذ شده و در نظر نگرفتن برخی الزامات از جمله توجه به رای ‌دهی افراد ناتوان، آگاه‌ سازی مردم و عدم انجام نظرسنجی از جمله نقاط ضعفی است که این انتخابات داشته ‌است. در نهایت پیشنهاداتی در جهت رفع نقاط ضعف ذکرشده برای ارتقا کیفیت انتخابات الکترونیکی تدوین و ارائه شد.

این مطالعه در مرکز پژوهش ‌های مجلس شورای اسلامی با همکاری محسن بنار در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.

امتیاز کاربر ۲ (۱ رای)

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

مرکز پژوهش‌ های مجلس شورای اسلامی نهادی وابسته به مجلس شورای اسلامی ایران است که پژوهش‌ های علمی لازم را جهت استفاده در برنامه‌ریزی‌ ها و تصمیمات حقوقی و فناورانه انجام می‌ دهد. ورود به صفحه انديشکده

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا