سیاست ها و بایسته های ایران در قبال بازگشت امریکا به برجام

در خصوص اصل بازگشت امریکا به برجام باید اظهار داشت که برجام شرایطی را برای خروج و عضویت مجدد طرف ها وضع ننموده و در این شرایط چاره ای جز توسل به عموم مقررات در الحاق و خروج از معاهدات بین المللی و رویه کشورها نمی باشد. در این وضعیت با توجه به آنکه برجام یک توافق چند طرفینی است و آمریکا به طور یکجانبه به عضویت خود خاتمه داده، پذیرش بازگشت امریکا به برجام از سوی طرف های برجام، امری ضروری بشمار می آید. به دیگر عبارت صرف صدور یک بیانیه از سوی آمریکا دال بر بازگشت به برجام، آمریکا را عضو برجام نخواهد ساخت بلکه دیگر اعضای حاضر در برجام نیز می بایست با این بازگشت موافقت کنند.

هدف اصلی ایران از پذیرش برجام، رفع تحریم های اقتصادی بود. البته نباید از تلاش همزمان ایران در جهت تثبیت حقوق هسته ای به موازات رفع تحریم ها چشم پوشی کرد. حالیه که آمریکا در پی بازگشت به برجام می باشد ایران باید به طور موثری، رفع تحریم ها و بهره مندی از منافع اقتصادی برجام را دنبال نماید. باید این نکته را مدنظر قرار داد که نگاهی به ساختار تحریم ها متوقف شده و یا لغو شده در برجام نشان می‌دهد که هرچند، این تحریم شامل بخش موثری از تحریم های تجاری است لیکن در حوزه روابط بانکی، آثار ملموسی نداشت. این نشان می‌دهد که در فرض بازگشت آمریکا و اجرای کامل برجام توسط آن کشور، مهمترین مانع و محدودیت بر سر راه روابط پولی-مالی کشور با دیگر کشورها، تقریبا دست نخورده باقی می‌ماند.

به علاوه از آنجا که طی دوره خروج آمریکا از برجام، ایران متحمل خسارات های عدیده مالی گردید، آمریکا و متحدین اروپایی اش باید به نحوی به جبران خسارات مبادرت ورزند. آزاد سازی اموال ایران در آمریکا و ممانعت از صدور احکام قضایی در دادگاه های آن کشور در جهت توقیف این اموال به نفع شاکیان حقوقی و حقیقی می تواند یکی از انحای جبران خسارت تلقی شود. در این میان انصراف ایران از دریافت خسارات به اصطلاح عدم النفع از عدم حضور آمریکا در برجام، موازنه میان این دو کشور را به نفع آمریکا برهم خواهد زد.

برجام دارای مواعید زمانی مشخصی است و عادی سازی برنامه هسته ای ایران در آژانس و شورای امنیت سازمان ملل متحد به طی این زمان ها و اجرای موفقیت آمیز برجام منوط شده است. در این میان مذاکره کننده ایرانی این نکته را مدنظر قرار دهد که آمریکا نمی تواند با استناد به خروج خود از برجام، تحقق آثار مترتب بر طی دوره‏ های زمانی مشخص شده در برجام را به تاخیر بیندازد. هر چند به زعم نگارنده، برجام دارای خلاء و نقصان هایی است که در صورت بازگشت آمریکا به آن، هم آمریکا و هم دیگر طرف های برجام به ویژه سه کشور اروپایی در هر زمان که اراده نمایند می توانند با استناد به آن موارد بی آنکه نقض برجام بشمار آید، اجرای برجام را با تاخیر و مانع جدی روبرو سازد. این امر تحقق آثار حاصل از طی دوره های زمانی مشخص شده در برجام را مختل می‌کند.

همانطور که مطرح شد امکان حقوقی فعال سازی مکانیسم ماشه از سوی آمریکا در صورت بازگشت آن کشور به برجام مهم ترین پیامد منفی برای کشورمان است. از این رو مذاکره کننده ایرانی؛

• یا باید با عنایت با تجربیات مکتسبه برجامی، پذیرش بازگشت امریکا به برجام را به انصراف آمریکا از این امکان حقوقی یا به تحقق شرایط سختگیرانه و نه به صرف اعتقاد یک کشور به عدم پایبندی اساسی به برجام، منوط کند. البته در فرض انصراف آمریکا از این امکان حقوقی ناشی از بازگشت به برجام که بعید است، کماکان این امکان برای اروپا باقی خواهد ماند.
• یا از آنجایی که نتیجه فعال سازی مکانیسم ماشه بازگشت قطعنامه های سابق شورای امنیت و تحریم‏ های وضع شده در آن علیه ایران است، امکان بازگشت قطعنامه ها را دشوار تر کند؛ از این رو پیشنهاد کاربردی نگارنده جایگزینی واژه «لغو تحریم ها: به جای واژه «تداوم لغو تحریم ها» و حذف جمله «چنانچه قطعنامه فوق الذکر ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد» در بند ۳۷ سازوکار حل و فصل اختلافات برجام می باشد.

نتیجه گیری

بازگشت امریکا به برجام موضوعی است که تعجیل در پذیرش بازگشت آن کشور، ج.ا.ایران را با تبعات و پیامدهایی گوناگونی روبرو می سازد. از این رو مذاکره کننده ایرانی باید ضمن هوشیاری کامل و ممانعت از شتابزدگی به مصاف این مسئله رود. در این میان در فرض بهینه بودن بازگشت آمریکا به برجام که با تردیدهای جدی روبروست، یکی از راهبردهای آمریکا از بازگشت به برجام آن است که با صدور یک بیانیه، به برجام بازگردند و کیفیت رفع تحریم ها را در کمیسیون مشترک به بحث و بررسی بگذارند. در مقابل ج.ا.ایران لازم است صرف صدور یک بیانیه از سوی آمریکا مبنی بر بازگشت آن کشور به برجام را به مثابه بازگشت واقعی و فعال شدن حقوق آمریکا در برجام برنشمارده و تنها در وضعیتی این بازگشت را به رسمیت بشناسد که تعهدات آمریکا در متوقف نمودن اجرای تحریم ها، اجراء گردد. منظور از اجراء اثربخشی آن در نظام تبادل پولی و مالی است. شایان ذکر است توقف اجرای برخی تحریم های وضع شده علیه ایران به دلیل پیچیدگی رژیم تحریم های آمریکا تقریبا سه ماه به طول می انجامد و نیازمند آن است که متون گوناگونی از سوی افک تنظیم و منتشر شود.

به علاوه غیر از تحریم های هسته ای، مجموعه ای از تحریم‏ های غیر هست ه‏ای تحت عناوین تروریسم، حقوق بشر و منع اشاعه در قالب دستورهای اجرایی از سوی ترامپ علیه ایران وضع شده که استمرار آن، رفع تحریم های هسته ای را بی اثر می سازد. از این رو ضروری است کلیه دستورات اجرایی ترامپ علیه ایران، ملغی شوند.

پی‌نوشت: این متن بخشی از یادداشت «تبعات و پیامدهای بازگشت امریکا به برجام؛ و چند توصیه به مذاکره کننده ایرانی» نوشته محسن متاجی است که توسط موسسه مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران منتشر شده است.