بازگشایی حضوری مدارس در دوران کرونا

آموزش عمومی کشور در دوران همه­ گیری کرونا، به دلیل کیفیت کم آموزش­ های مجازی با سه مشکل اساسی یعنی کاهش کیفیت آموزش و افزایش نابرابری، آسیب­ های سلامت جسمی و روانی دانش ­آموزان و مشکلات خانواده مواجه است. علی­رغم ضرورت بازگشایی مدارس و انتظارات قبلی برای حضوری شدن مدارس در سال جدید تحصیلی، شیوع گسترده سویه های جدید کرونا در اکثر کشورهای جهان، بازگشایی مدارس در شرایط کنونی را به امری پرخطر تبدیل کرده است. با توجه به ادامه­دار بودن پیک شیوع کرونا، اولویت فعلی کشور مدیریت کاهش شیوع و واکسیناسیون سراسری گروه ­های هدف است. به همین جهت تصمیم­گیری در مورد بازگشایی حضوری مدارس باید از جهات گوناگون با دقت بیشتری صورت گیرد.

کلیدواژگان: آموزش مجازی، مدرسه، کرونا، آموزش حضوری

ضرورت و اهداف پژوهش

در مبارزه با ویروس کرونا که از سال ۲۰۱۹ شیوع پیدا کرده است، آموزش حضوری در بسیاری از نقاط جهان تعطیل شده است. با تعطیلی آموزش حضوری، آموزش مجازی جایگزین آن شده است؛ اما این نوع از آموزش با مشکلات بسیاری روبه رو بوده است. لذا حضوری شدن مدارس ضرورتی غیرقابل انکار است؛ افت تحصیلی دانش­ آموزان تمامی مقاطع به خصوص در دوره ابتدایی به دلیل ضعف کیفی و کمّی آموزش ­ها، موجب می­ شود یک نسل در کشور دچار ضعف یادگیری شود. علاوه بر مسئله آموزش، آسیب­ هایی که تعطیلی مدرسه به سلامت دانش ­آموزان و جامعه وارد می­ کند بسیار جدی است. معضل عدم جامعه ­پذیری، انزوا، حضور بیش ازاندازه در فضای مجازی، عدم تحرک فیزیکی و قرار گرفتن در معرض خشونت­ های خانگی (در کودکان در معرض آسیب) تنها بیانگر بخشی از این آسیب ­ها است. در گزارش پیش­رو ابعاد بازگشایی مدارس در سال تحصیلی جدید بررسی شده و پیشنهاداتی برای بازگشایی مدارس در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ ارائه شده است.

مهم ترین یافته های پژوهش در زمینه آموزش ­های مجازی در دوران کرونا

مهم ترین یافته های مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری درزمینه آموزش های مجازی عبارت اند از:

• رضایت و استقبال دانش­ آموزان از کیفیت آموزش ­های مجازی در دوره کرونا: بررسی نتایج نظرسنجی نشان می دهد که آموزش های آنلاین برای یک سوم دانش آموزان موثر بوده است و ثلث دیگر دانش آموزان تا حدودی توانسته اند به آموزشی قابل قبول دسترسی داشته باشند؛ ثلث دیگر نیز تقریبا از جریان آموزش کاملا عقب افتاده اند.
• ضعف در آموزش­ های مجازی: اهم دلایل ضعف یادگیری در آموزش ­های مجازی به وجود محدودیت­ هایی در زمینه ساختار، معلمان و دانش ­آموزان برمی­گردد. برخی از این محدودیت­ ها عبارت اند از: فقدان امکان برگزاری کلاس آنلاین، فقدان دانش و مهارت کافی درزمینه آموزش های مجازی و عدم دسترسی به امکانات سخت افزاری آموزش از راه دور.
• توصیه­ هایی برای بهبود آموزش ­های از راه دور: آموزش مجازی در آینده در صورتی می­تواند ارتقا یابد که در ۴ حوزه توانمندی معلمان در آموزش های دیجیتال مجازی، دسترسی بهتر دانش آموزان به کامپیوتر و اینترنت، فراهم شدن پلتفرم تخصصی ارائه آموزش های دیجیتال و مشارکت جدی خانواده ها در همراهی با دانش آموزان تحولات موثری اتفاق بیفتد.
• انواع آسیب ­ها و کاستی­ های دوری دانش ­آموزان از مدرسه: دوری دانش ­آموزان از مدرسه آسیب هایی به دنبال داشته که عبارت اند از: گسترش نابرابری در یادگیری به دلیل بهره ­مندی کمتر از امکانات یادگیری آنلاین، فقدان پشتیبانی کافی خانواده برای ادامه تحصیل در طبقات ضعیف جامعه، آسیب به سلامت جسم و روان دانش ­آموزان، دگرگونی نظم خانواده­ ها و مواجهه زنان شاغل با مشکل جدی در مدیریت خانه و خانواده و عدم آرامش به خاطر حضور بیش ازحد همه اعضای خانواده.
• سابقه پژوهشی بازگشایی حضوری مدارس: نتایج پژوهش­ ها نشان می­دهد که حضوری شدن مدارس به دلایلی همچون افت تحصیلی دانش­ آموزان و به خطر افتادن سلامت دانش­آموزان ضرورتی غیرقابل انکار است. بر اساس مدل­سازی­ های ریاضی چنین می­توان نتیجه گرفت که بازگشایی مدارس تحت شرایط کنترل شده در مقایسه با سایر بازگشایی­ ها تاثیر بسیار محدودی بر شیوع بیماری دارد. از سویی طبق یک مطالعه دیگر، اغلب کشورها همچون انگلستان، فرانسه و آلمان در اوج موج دوم شیوع، مدارس را به طور کامل باز نگه داشته اند.

اقدامات لازم جهت بازگشایی مدارس در سال تحصیلی جدید (۱۴۰۰-۱۴۰۱)

در حال حاضر بازگشایی مدارس به صورت حضوری وابسته به فراهم بودن شرایط در ارتباط با ۵ مؤلفه اصلی است؛ در ادامه این ۵ فاکتور مورد ­بررسی قرار می­گیرد.

• پیشرفت واکسیناسیون معلمان و واکسیناسیون سراسری: شروع واکسیناسیون معلمان پیش­ شرط بازگشایی مدارس در سال جدید خواهد بود. با توجه به متوسط روزانه واکسیناسیون، تعداد معلمان در کشور و با لحاظ کردن عدم قطعیت­ ها، انجام کامل واکسیناسیون می­ تواند ظرف مدت یک هفته انجام شود.
• امکان علمی واکسینه کردن دانش ­آموزان: به منظور بازگشایی مدارس پیش­ شرط­ هایی مانند انتخاب واکسن مناسب، بهبود اطلاع رسانی و افزایش آگاهی والدین و واکسیناسیون سراسری فعالان آموزشی (به صورت ویژه معلمان) در کشور الزامی است.
• کنترل پیک های کرونا و جلوگیری از ورود و شیوع سویه های جدید: جلوگیری از شیوع سریع سویه های و به تعویق انداختن هر چه بیشتر همه­ گیر شدن آن در کشور باعث می­شود فضای عدم قطعیت موجود در بازگشایی مدارس کمی تعدیل شود. همچنین این تاخیر باعث می شود واکسیناسیون سراسری در کشور پیش از شیوع پیک جدید، در اوایل زمستان تکمیل شده و بخشی از نگرانی­ ها درباره سویه جدید برطرف شود.
• برنامه­ریزی مناسب برای رعایت فاصله­ گذاری در کلاس­ های درس و تامین حداقل روزانه یک ماسک برای دانش ­آموزان: به منظور رعایت شیوه فاصله­ گذاری و رعایت پروتکل ­های بهداشتی، دستور العمل­هایی ارائه شده است؛ گسترش فضاهای برگزاری کلاس­ درس، پراکنده ­سازی ساعات برگزاری کلاس­ ها و تامین و توزیع اقلام بهداشتی نظیر ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی­کننده در مدارس ازجمله مهم­ترین اقدامات در این زمینه است.
• جلب رضایت خانواده­ها در صورت فراهم شدن شرایط ایمن بازگشایی حضوری مدارس: آگاهی بخشی و اقناع ذهنیت اجتماع نسبت به کارایی واکسیناسیون موضوعی است که در سطوح کلان سیاست گذاری کرونا باید مورد توجه قرار گیرد. البته ارزیابی میزان همراهی خانواده ­ها با تصمیم بازگشایی مدارس در مناطق مختلف ضروری است.

راهکارهای پیشنهادی برای تسهیل بازگشایی مدارس

با توجه به مطالب گفته شده با در نظر گرفتن ملاحظات ذیل بازگشایی مدارس امکان پذیر است:

• با توجه به عدم کفایت حداقلی آموزش های مجازی، دغدغه بازگشایی حضوری باید برای همه دستگاه های کشور اولویت تلقی شده و حداکثر حمایت­ ها از وزارت آموزش وپرورش در این موضوع به عمل آید.
• پیک های کرونا کنترل شده و کشته­ ها به زیر ۱۰۰ نفر برسد.
• تمهیدات لازم در مرزهای زمینی و هوایی کشور برای جلوگیری از ورود سویه های جدید اندیشیده شود.
• پیشنهاد می­ شود دولت نگرش­ سنجی منطقه ­ای در رابطه با بازگشایی مدارس انجام داده و میزان همراهی خانواده ­ها با تصمیم بازگشایی مدارس در مناطق مختلف را از قبل ارزیابی کند.
• بازگشایی مدارس دبیرستان در شهرهای بزرگ منوط به واکسیناسیون دانش ­آموزان است.

جمع بندی

با تعطیلی آموزش حضوری، آموزش مجازی جایگزین آن شده است؛ اما این نوع از آموزش با مشکلات بسیاری روبه رو بوده است. لذا حضوری شدن مدارس ضرورتی غیرقابل انکار است. مهم ترین یافته های مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری درزمینه آموزش های مجازی نشان دهنده ی این است که آموزش های آنلاین برای یک سوم دانش آموزان مؤثر بوده و دوری دانش آموزان از مدرسه آسیب های بسیاری به دنبال داشته است. بازگشایی مدارس به صورت حضوری وابسته به فراهم بودن شرایط در ارتباط با ۵ مؤلفه پیشرفت واکسیناسیون معلمان و واکسیناسیون سراسری، امکان علمی واکسینه کردن دانش آموزان، کنترل پیک های کرونا و جلوگیری از ورود و شیوع سویه های جدید، مناسب برای رعایت فاصله گذاری در کلاس های درس و تأمین حداقل روزانه یک ماسک برای دانش آموزان و جلب رضایت خانواده ها در صورت فراهم شدن شرایط ایمن بازگشایی حضوری مدارس است. از همین رو پیشنهاداتی همچون در اولویت قرار دادن بازگشایی مدارس در همه دستگاه ها و منوط بودن بازگشایی مدارس به واکسیناسیون سراسری دانش آموزان ارائه شد.

این مطالعه در مرکز بررسی های استراتژیک ریاست ­جمهوری در سال ۱۴۰۰ انجام شده است.