تحلیل نقش سلبریتی ها در افزایش مصرف تصویری کاربران اینستاگرام

امروزه رسانه های نوین با امکان تولید محتوا عکس محوری به جای متن محوری توانسته اند، تعداد کاربران خود را افزایش دهند. عکس و تصاویر در این شبکه های اجتماعی پرکاربردترین محتوا به حساب می آیند. در این شرایط شبکه های اجتماعی فرصتی برای کاربران فراهم کرده اند تا فارغ از هویتی که دارند، هویتی را که دوست دارند را عرضه نمایند. امروزه این واقعیت وجود دارد که بصری شدن، روشی کارآمد برای تأثیرگذاری بر سبک زندگی و کنش های روزمره مردم محسوب می شود. ازاین رو مطالعه مسائل و مشکلات روانی و اجتماعی کاربران در فضای اینستاگرام و نظارت و حل مسائل حائز اهمیت است.

کلیدواژه: فضای مجازی، اینستاگرام، سلبریتی

ضرورت و اهداف پژوهش

از میان رسانه های اجتماعی، اینستاگرام با ارائه خدمات به اشتراک گذاری عکس و ویدئو توانسته کاربران بسیاری را به خودت جلب کند. این موضوع نشان دهنده افزایش جذابیت و علاقه مندی کاربران به رسانه های اجتماعی تصویری است. هم چنین اینستاگرام توانسته عرصه جدیدی برای فعالیت های سلبریتی ها ایجاد کرده و به آن ها اجازه دهد تا در پاسخ تصاویر زندگی روزمره و حوزه عمومی رشد کنند و فرهنگ سلبریتی را شکل دهند. امروزه خود بازنمایی اجتماعی، پرکاربردترین محتوا به حساب می آید. در این شرایط شبکه های اجتماعی دریچه ای را برای سلبریتی ها می گشاید که می توانند فارغ از ساختارها و محدودیت های اجتماعی، هویتی نو برای آنان خلق کنند. این واقعیت وجود دارد که بصری شدن روشی کارآمد برای تأثیرگذاری بر سبک زندگی و کنش های روزمره مردم محسوب می شود. ازاین رو این گزارش به بررسی نقش سلبریتی ها در افزایش مصرف تصویری و تأثیر روان شناختی و اجتماعی کاربران اینستاگرام می پردازد.

بررسی نقش سلبریتی ها در فضای رسانه ای اینستاگرام

امروزه اینستاگرام به عنوان ابزاری «عکس محور» بستر مناسبی برای فعالیت سلبریتی ها ایجاد کرده است. در این فضا، سلبریتی ها بی واسطه به بازنمایی خود می پردازند و خواسته یا ناخواسته سبک زندگی خود را معرفی می کنند. کاربران یا هواداران الگوهای رفتاری و فکری سلبریتی ها را جالب و قابل تقلید می پندارند و آن ها را در زندگی روزمره خود به کار می بندند. علاقه و گرایش هواداران به سمت سلبریتی های موردعلاقه، اغلب ممکن است، هویت هایی فردی و اجتماعی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در تعامل هواداران با سلبریتی ها ممکن است سه کنش «روان شناختی و اجتماعی»، «روابط فرا اجتماعی»، «همذات پنداری و پرستش» شکل بگیرد.

روابط فرا اجتماعی اشاره به این دارد که کاربران، برخی از شخصیت های مردم پسند در تلویزیون و رادیو را به عنوان الگوهایی برای ارزش، باورها و رفتارهای خودشان نگاه می کنند. این رفتار باعث ایجاد روابط میان شخصی یک سویه مخاطبان با سلبریتی محبوبشان شده به صورتی که اخبار مربوط به آن ها را بسیار پیگیری و نسبت به عکس یا پیام مربوطه واکنش زیادی نشان می دهند.

همذات پنداری در زمینه های رسانه ای، زمانی رخ می دهد که مصرف کننده رسانه، نگرش ها، ارزش و باورها یا رفتارهای یک شخصیت را به عنوان الگوی رفتاری خود قرار می دهد. در زمینه فرایند الگوسازی همذات پنداری با سلبریتی ها، برخی از کاربران از نگرش های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اعتقادی سلبریتی ها در زندگی روزمره خود استفاده می کنند.

سلبریتی ها به منظور افزایش هواداران خود با تصاویر و فیلم از زندگی روزمره و احساسات اجتماعی و فرهنگی ادامه می دهند و هواداران دائماً تحت تأثیر سبک زندگی سلبریتی ها هستند. برخی از این کاربران، سلبریتی ها و سبک زندگی آن ها را مانند قهرمانان پرستش می کنند و مثل سایه سلبریتی ها را تعقیب می کنند. در زمینه پرستش و تقلید سبک زندگی سلبریتی ها، بعضی از کاربران اینستاگرام فعال در حوزه سلبریتی عنوان کرده اند که از سبک پوشش، سبک مصرف و زندگی سلبریتی محبوبشان در زندگی استفاده می کنند.

رابطه هواداران با سلبریتی ها طی چندین دهه گذشته به صورت قابل توجهی رشد کرده است که با گسترش فضای مجازی و ایجاد فرصت های جدید رسانه ای به تقویت موضع کاربران و هواداران انجامیده است. در کل می توان گفت تعامل هواداران با سلبریتی ها در سطح فرا اجتماعی پیش از تعامل در سطح همذات پنداری و پرستش است. افزایش سطح تعامل فرا اجتماعی به عنوان یک موضوع نوظهور در سطح جامعه، می تواند بر روی نگرانی تصویر افراد از خود تأثیر بگذارد. سلبریتی ها با استفاده از قابلیت های تصویری، رفتارها و گرایش های نوینی را جایگزین عادات و ارزش های سنتی کرده و در مورد نگرش های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه به ترویج و موضع گیری می پردازند. هم چنین استفاده از نگرش های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اعتقادی سلبریتی ها از سوی هواداران موجب اختلال هویتی و بحران هویت در بین هواداران می شود.

 راه های پیشنهادی برای مدیریت فضای رسانه ای اینستاگرام

باتوجه به مطالب بیان شده، آسیب­ها، تهدیدات و انحرافاتی پیرامون الگو گیری از سلبریتی ها در فضای رسانه ای وجود دارد که به برخی از آن­ها قبلاً اشاره شده است. از همین رو برای رفع این آسیب ها، اصلاح و برخورد با هنجارشکنان اخلاقی و اجتماعی در این فضای رسانه ای باید در دستور کار نهادهای فرهنگی و تبلیغی قرار گیرد. در ادامه اقدام های مدیریتی که باعث اصلاح و بهبود استفاده از فضای رسانه ای اینستاگرام است، بیان می شود:

• برخی از شاخ های اینستاگرامی با هنجارشکنی اجتماعی و اخلاقی به دنبال کنندگان زیادی دست یافته اند و تولیدات رسانه ای و تبلیغی آن ها مخاطب زیادی دارد. در همین راستا تولیدکنندگان سینما و تلویزیون به منظور افزایش مخاطب یا فروش بیشتر در گیشه از شاخ های اینستاگرامی استفاده می کنند. درحالی که این افراد در تولیدات محتوایی اینستاگرام و بازنمایی تصویری خود ناهنجاری های اخلاقی و اجتماعی فراوانی دارند. نهادهای فرهنگی و رسانه ای در استفاده از شاخ های اینستاگرامی به منظور جذب مخاطب باید با اغماض برخورد کنند؛
• سلبریتی ها با انتشار عکس هایی از سبک پوشش، مصرف و سبک زندگی باعث هویت سازی و شهرت بیشتر می شوند. این چرخه هویت سازی و هویت گیری به صورت مداوم در این شبکه جریان پیدا می کند و باعث ایجاد الگوهای فرهنگی مغایر با جامعه می شوند. نهادهای فرهنگی و تبلیغی کشور باید الگودهندگان فرهنگی فضای اینستاگرامی را شناسایی و نسبت به کنش های فرهنگی و هویتی آن ها واکنش نشان دهند؛
• گرایش و وابستگی عاطفی به سلبریتی ها یکی از چالش های روان شناختی جامعه است. ایجاد کارگروه آسیب شناسی روانی در نهادهای فرهنگی و تبلیغی می تواند به شناسایی مسائل روان شناختی در اینستاگرام بپردازد؛
• بنا بر دیدگاه کاربران اینستاگرام، برخی از سلبریتی ها درصدد ترویج ارزش های فرهنگی (تبلیغ امور خیریه) و ارزش های اجتماعی (تبلیغ پویش های اجتماعی) هستند. هم چنین برخی از سلبریتی ها هنجارشکنی فرهنگی (ترویج رفتارهای نامناسب جنسی، ترویج گروه های مبتذل) و هنجارشکنی اجتماعی (ترویج رفتار پرخاشگرانه، ایجاد شکاف قومیتی) می کنند. باید سیاست انبساطی و انقباضی در زمینه فعالیت سلبریتی ها وجود داشته باشد. سلبریتی هایی که درصدد ترویج ارزش های فرهنگی و اجتماعی هستند، حمایت شوند و سلبریتی هایی که درصدد هنجارشکنی فرهنگی و اجتماعی هستند، محدود شوند.

جمع بندی

از میان رسانه های اجتماعی، اینستاگرام با ارائه خدمات اشتراک گذاری تصویر، موفقیت بسیاری کسب کرده است. اینستاگرام عرصه جدیدی برای ارائه فعالیت سلبریتی ها و سبک زندگی آن ها فراهم کرده است. برخی سلبریتی ها با اشتراک گذاری سبک زندگی و ترویج رفتارهای نامناسب و فرهنگ های مغایر با جامعه خود باعث ایجاد کنش های روان شناختی و اجتماعی، روابط فرا اجتماعی و هم ذات پنداری و پرستش در هواداران خود می شوند؛ لذا برای جلوگیری از آسیب و انحرافات کاربران نهاد فرهنگی با نظارت بر الگو دهندگان فضای اینستاگرامی و شناسایی آسیب های روان شناختی و محدودکردن ناهنجار شکنان فرهنگی و اجتماعی، بستری امن برای کاربران فضای اینستاگرامی را ایجاد نمایند.

این مطالعه در پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی و به سفارش سازمان تبلیغات اسلامی توسط مهدی شهبازی انجام شده است.