حکمرانی چینی در پیشبرد ابتکار کمربند و راه

راهبرد کمربند و راه، یکی از مهم ترین سیاست های دولت شی جین پینگ و یک پروژه اقتصادی کلان است که ۲۶ کشور و منطقه را در بر می گیرد. این طرح، مناطق حدود ۷۰ درصد از چینی های خارج از کشور را تحت پوشش خود قرار می دهد. با تصور اینکه این راهبرد کلان نه تنها راه توسعه اقتصادی بلکه فرصتی برای گسترش فعالیت های دپارتمان جبهه کاری متحد در مقیاس جهانی است، حزب کمونیست را ملزم به ایجاد «حوزه دوستی» با خارج از مرزها کرده است. از همین رو در سپتامبر ۲۰۱۵، وب سایت رسمی دپارتمان جبهه کاری متحد اعلام کرد که این نهاد شروع به سازماندهی گروه های تحقیقاتی و نظرسنجی برای بررسی ظرفیت های سرمایه گذاری برای راهبرد یک کمربند یک راه کرده است.

ضرورت و اهداف پژوهش

حزب کمونیست چین با بیش از ۹۵ میلیون کادر آموزش دیده نقش اصلی را در حکمرانی جمهوری خلق بازی می کند. یکی از نهادهای تاثیرگذار در سیاست خارجی و جهانی چین، دپارتمان جبهه کاری متحد (tongzhan (gong  است که ذیل کمیته مرکزی حزب کمونیست چین فعالیت می کند. یکی از مهم ترین ماموریت های مهم این دپارتمان در سیاست خارجی، طرح کمربند و راه است که با همکاری سایر دپارتمان های روابط بین الملل و تبلیغات و حتی دپارتمان سازماندهی نیروی انسانی انجام می شود. از جمله طراحی های پکن در طرح کمربند و راه می توان به جمع آوری اطلاعات و پیشنهادات برای سیاست گذاری همکاری اقتصادی بین کشورهای مشارکت کننده در مسیر کمربند و راه و ایجاد فضای مساعد بین المللی با فعالیت های تبلیغاتی و تبادلی از طریق اقوام و مذاهب اقلیتی چین اشاره کرد. چین برای تحقق این طراحی ها نیز علاوه بر نوشتن تفاهم نامه ها و قراردادها با کشورهای هدف، اقدام به ایجاد سه بستر مهم «ایجاد رسانه های مشترک با کشورهای هدف»، «ایجاد دانشگاه ها و مراکز پژوهشی مشترک با کشورهای هدف» و «ایجاد جامعه تجاری مشترک با کشورهای هدف» می کند. همکاری بین ایران و چین نیز در خلا امکان تحقق ندارد و با صرف تفاهم نامه بین نخبگان سیاسی نیز لباس حقیقت به خود نخواهد پوشید. زمانی این مهم درک می شود که طراحی و بسترسازی های چین در سایر کشورهای هدف در مسیر ابتکار یک کمربند و یک راه بررسی شود. از همین رو پژوهش حاضر به توضیح جامع و مختصر طراحی پکن در مسیر تحقق اهداف یک کمربند و یک راه برای جامعه نخبگان ایران می پردازد.

طراحی چینی در مسیر یک کمربند و یک راه

در سال ۲۰۱۵ میلادی، حزب کمونیست چین به دپارتمان جبهه کاری متحد در سطوح پایین دستور داد تا انرژی خود را روی سه ماموریت زیر متمرکز کند:

• جمع آوری اطلاعات و پیشنهادات برای سیاست گذاری: در سپتامبر ۲۰۱۵ وب سایت رسمی دپارتمان جبهه کاری متحد اعلام کرد که این نهاد شروع به سازماندهی گروه های تحقیقاتی و نظرسنجی برای بررسی ظرفیت های سرمایه گذاری برای راهبرد یک کمربند یک راه کرده است. این تیم که از کارشناسان برجسته دانشگاهیان و کارآفرینان تشکیل شده به مناطق مرتبط این راهبرد، مانند منطقه خودمختار سین کیانگ اویغور اعزام شده اند؛
• همکاری اقتصادی بین کشورهای مشارکت کننده در مسیر کمربند و راه: از سال ۲۰۰۴ «انجمن پژوهشگران بازگشته از غرب» شروع به برگزاری مجمع استراتژی جهانی برای شرکت های چینی» به منظور ترویج جهانی شدن تجار چینی و شرکت های آن کرده اند. از سیزدهمین نشست ۲۰۱۴ میلادی تا شانزدهمین نشست در سال ۲۰۱۷ میلادی، موضوعات کنوانسیون ها همگی با راهبرد یک کمربند یک راه مرتبط بودند؛
• ایجاد فضای مساعد بین المللی با فعالیت های تبلیغاتی و تبادل نیروی انسانی: در حوزه دیپلماسی عمومی قدرت نرم و قدرت، سخت دپارتمان جبهه کاری متحد از نخبگان مذهبی غیرحزبی در چین خواسته است تا از سیاست ها و تبلیغات حزب کمونیست حمایت کنند و به آن بپیوندند؛ چراکه اکثر کشورهای مشارکت کننده در کمربند و راه از چالش پیچیدگی های قومی مذهبی رنج می برند. به عقیده مقامات حزب کمونیست، بسیج مردم مذهبی چین این قدرت را دارد تا مردم مذهبی سایر کشورها را نسبت به منافع متقابل کمربند و راه متقاعد کند و درک آن ها را به وسیله فرهنگ های مذهبی افزایش دهد.

رسانه ها و حمایت از ابتکار یک کمربند یک راه

رسانه های چینی توسط حزب، برای انتشار روایت خیرخواهانه و مثبت راهبرد یک کمربند یک راه از طریق شیوه های مختلفی که دپارتمان مرکزی تبلیغات کنترل می کند، مورد استفاده قرار می گیرند. بر این اساس می توان سه دسته رسانه را دسته بندی کرد:

• دسته اول رسانه های چاپی را در بر می گیرد که اطلاعات مرتبط با دولت را به زبان های خارجی منتشر می کند. این اطلاعات بعضا در نشریات بین المللی مشهوری نظری واشنگتن پست و تلگراف تحت عنوان «رصد چین» بازنشر داده می شود که در مجموع می تواند به محبوبیت این ابتکار کمک کند؛
• دسته دوم رسانه های بصری از جمله تولید فیلم، کلیپ های ویدئویی، ایستگاه های تلویزیونی و رادیویی را دربر می گیرد. در آستانه مجمع بین المللی کمربند و راه در ماه مه ۲۰۱۷، کلیپ های ویدیویی تولید شد که کودکان انگلیسی زبان را نشان می داد که سرودهایی را در تمجید یک کمربند یک راه می خواندند؛
• دسته سوم رسانه های دیجیتال مانند وب سایت ها و رسانه های اجتماعی از جمله توییتر فیس بوک و یوتیوب را در برمی گیرد که البته در چین مجاز نیستند. وب سایت شین هوا که به طور خاص به اخبار مرتبط با کمربند و راه اختصاص داده شده در مارس ۲۰۱۷ راه اندازی شد و مطالب آن به زبان های انگلیسی، عربی، فرانسوی، اسپانیایی و روسی قابل دسترسی است.

دانشگاه ها و مراکز پژوهشی مخصوص پروژه جاده ابریشم

برخی از این بسترهای همکاری دوجانبه یا چندجانبه حزب کمونیست و دپارتمان کاری جبهه متحد برای تاثیرگذاری بر جوامع دانشگاهی و پژوهشی کشورهای امتداد یک کمربند یک راه عبارتند از:

• شبکه اندیشکده های جاده ابریشم: این شبکه یکی از شش عضو «ائتلاف جهانی شبکه اندیشکده ها برای همکاری جنوب-جنوب» است که به طور مشترک توسط دفتر سازمان ملل برای همکاری جنوب-جنوب در سال ۲۰۱۶ راه اندازی شده است؛
• اندیشکده تحقیق و توسعه بین المللی یا رندی: چین و پاکستان در سال ۲۰۱۵ میلادی این اندیشکده را برای همکاری های تحقیقاتی دوجانبه راه اندازی کردند. بر اساس بیانیه مطبوعاتی منتشر شده توسط دفتر اسلام آباد موسسه پاکستان – چین، اتاق فکر تازه تاسیس تحقیق و توسعه بین المللی دو رئیس مشترک خواهد داشت. مادام ژائو بایگه، وزیر سابق و در حال حاضر عضو پارلمان و نایب رئیس کمیته روابط خارجی کنگره ملی خلق چین و سناتور مشاهد حسین، روسای این اندیشکده تحقیقاتی هستند؛
• شبکه مطالعات کمربند و راه: این شبکه ذیل دپارتمان کاری جبهه متحد به منظور بررسی و رصد اندیشکده های بین المللی در خلال دومین مجمع کمربند و راه پکن در ۲۴ آوریل ۲۰۱۹ با ۱۶ عضو موسس طراحی و تاسیس شده است؛

جامعه تجاری کمربند و راه

همان ‌طور که «اتحادیه های کمربند و راه» متعهد به ارتقای همکاری بین المللی با روزنامه نگاران و دانشگاهیان برای امتداد یک کمربند یک راه هستند، انجمن های تجاری راه ابریشم به طور فعال تلاش می کنند تا بازرگانان برجسته جهانی را گردهم آورند و آن ها را به همکاری با شرکای چینی ترغیب کنند. در ادامه به برخی از این نهادها و شوراها پرداخته می شود:

• شورای چینی ارتقای تجارت بین المللی: این شورا در دهه ۱۹۵۰ تاسیس شد تا ابزاری برای بسیج افراد برجسته بین المللی در حمایت از همکاری های تجاری با چین باشد. اهداف این شورا به دو صورت توصیف می شود: ۱) متقاعد کردن بازرگانان در کشورهای غیر کمونیستی مبنی بر اینکه تحریم های استراتژیک تجارت با متحدان چین برای منافع خودشان مضر است و ۲) توسعه روابط تجاری با کشورهای غیر کمونیستی؛
• اتاق بازرگانی بین المللی جاده ابریشم: در میان انجمن های تجاری اتاق بازرگانی بین المللی جاده ابریشم یکی از فعال ترین واحدها به شمار می رود که بر اساس وب سایت خود ۱۱۰ عضو از ۷۵ کشور را شامل می شود و «جامعه ای از منافع مشترک و مسئولیت های مشترک» را تشکیل می دهد که به دنبال یک آینده مشترک با هدف «ایجاد پل ارتباطی بین شرکت ها و دولت ها» است؛
• اتحاد کمربند و راه اتاق های بازرگانی بین المللی: ۱۲۲ اتحادیه کمربند و راه اتاق های بازرگانی بین المللی متشکل از ۳۶ اتاق بازرگانی داخلی و ۳۵ اتاق بازرگانی خارجی است. فعالیت های بین المللی این اتحادیه بسیار محدودتر از اتاق بازرگانی بین المللی جاده ابریشم به نظر می رسد.

راهکار بهره مندی ایران از ابتکار یک کمربند و یک راه

نکته حائز اهمیت برای جمهوری اسلامی ایران این است که به چه میزان در این طراحی (در راستای منافع خود در ابتکار یک کمربند یک راه) نقش بازی می کند. ایران به منظور بهره مندی هرچه بیشتر از ابتکار یک کمربند و یک راه و قرارداد ۲۵ ساله می بایست زیرساخت های لازم برای همکاری را با توجه به طراحی فوق الذکر تدارک ببیند یا ارتقا بدهد. یکی از مهم ترین زیرساخت ها، وجود نهادهای پژوهشی و دانشگاهی مشترک بین ایران و چین می باشد. برای همکاری بین دو کشور لازم است که افکار عمومی دو کشور (به خصوص ایران) درباره فواید آن برای منافع ملی ایران قانع شود. همچنین، برای بخش عمومی و بخش خصوصی ایران لازم و ضروری است که راه های ورود به سازمان های مخصوص ابتکار یک کمربند و یک راه را شناسایی و اقدام کنند.

جمع بندی

جمهوری خلق چین برای پیشبرد طرح خود در ابتکار یک کمربند و یک راه اقدام به طراحی یک راهبرد کرده است. یکی از نهادهای تاثیرگذار در سیاست خارجی و جهانی چین، دپارتمان جبهه کاری متحد است که ذیل کمیته مرکزی حزب کمونیست چین فعالیت می کند. از جمله ماموریت های این دپارتمان برای رسیدن به هدف ایجاد یک کمربند و یک راه، مواردی چون جمع آوری اطلاعات و پیشنهادات برای سیاستگذاری می باشد. در این راهبرد جمع آوری اطلاعات و سیاست گذاری، همکاری اقتصادی و ایجاد فضای مساعد بین المللی از طریق رسانه های مشترک، دانشگاه ها و مراکز پژوهشی و جامعه تجاری مشترک با کشورهای هدف صورت می گیرد. نکته حائز اهمیت برای جمهوری اسلامی ایران نیز این است که به چه میزان در این طراحی نقش بازی می کند. به همین منظور پژوهش حاضر به ارائه راهکارهایی مانند ارتقای زیرساخت های لازم برای این همکاری پرداخته است.

این مطالعه در اندیشکده مطالعات راهبردی ایران و چین و با همکاری حسین قاهری، میثم بهارلو و امیرمحمد اسماعیلی در سال ۱۴۰۱ انجام شده ‌است.