حمله نظامی آمریکا به ایران؛ موانع و پیشران ها

هفته های پایانی حضور ترامپ در کاخ سفید با سناریوهای مختلفی در ارتباط با تعامل آمریکا با جمهوری اسلامی ایران توامان بوده است. یکی از سناریوهای مطرح شده سناریوی حمله نظامی محدود آمریکا به ایران در هفته های پایانی ریاست جمهوری ترامپ است. قبل از آغاز مبارزات انتخاباتی سناریوی حمله محدود نظامی به ایران جهت جلب توجه افکار عمومی آمریکا به شرایط جنگی و افزایش حمایت ها از ترامپ مطرح بود. در این دوره رابرت فورد، سفیر سابق آمریکا در سوریه، معتقد بود که دونالد ترامپ ممکن است با هدف بازسازی وجهه خود در مقطع زمانی قبل از انتخابات ۲۰۲۰، به اقدام محدود نظامی علیه ایران دست بزند. از نظر فورد، چنین اقدامی می توانست بخشی از افکار عمومی آمریکا را در مقطع زمانی محدود قبل از انتخابات، به سمت ترامپ سوق دهد. همزمان، تحرکات نظامی و سیاسی در منطقه غرب آسیا و دولت ترامپ نیز نشان دهنده تغییرات احتمالی در رفتار آمریکا بود. با شکست ترامپ از جو بایدن، رقیب دموکرات انتخاباتی، تهدیدات دوره ریاست جمهوری ترامپ علیه جمهوری اسلامی ایران به پایان نرسیده است.

شواهد و پیشران های سیاسی- امنیتی حمله نظامی

در یک ماهه گذشته شواهد متعددی جهت تقویت سناریوی حمله نظامی محدود مطرح شده است. کنار یکدیگر قرار دادن این شواهد بیانگر تغییر آرایش عملیاتی آمریکا در منطقه غرب آسیا است. این شواهد و علائم از سطح مقامات عالی رتبه امنیتی تا جابجایی های نظامی اتفاق افتاده است که گزاره احتمال وقوع جنگ را در بین کارشناسان مطرح ساخته است.

تغییر مقامات سیاسی و رفت و آمدهای دیپلماتیک

انتصاب کریستوفر میلر به سمت وزارت دفاع، تغییر در آرایش کابینه ترامپ بود. کریستوفر میلر از ماه اوت۲۰۲۰ تا کنون مدیریت مرکز ضد تروریسم ملی آمریکا را بر عهده داشته است. پیش از این، میلر معاون دستیار وزیر دفاع برای عملیات ویژه و مبارزه با تروریسم بود. جیمز متیس وزیر دفاع پیشین آمریکا به دلیل مخالف با ترامپ در جنگ سوریه استعفا داده بود و مارک اسپر نیز به دلیل تمایلات تهاجمی ترامپ در حل آشوب های داخلی آمریکا با وی دچار چالش شده بود. اسپر با دونالد ترامپ درباره ترور سردار سلیمانی اختلاف داشت.  میلر به دلیل تمایلات جاه‌طلبانه‌تر و فرمانبرداری بیشتر از ترامپ به منصب وزارت دفاع رسید. میلر از مخالفان خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه و غرب آسیا بوده است. وی از مشاوران سیاسی بانفوذ ترامپ در ارتباط با افزایش فشارها به متحدین منطقه ای ایران از جمله حزب الله لبنان بود. ترامپ در یکی از توئیت های خود با اشاره به انتصاب میلر به پست وزارت دفاع ماموریت بزرگی را برای وی در آینده نزدیک در نظر گرفت.

در ماه های اکتبر و نوامبر ۲۰۲۰ الیوت ابرامز، مسئول بخش ایران دولت ترامپ، نیز رایزنی های منطقه ای خود به ویژه با مقام های صهیونیستی را علیه ایران افزایش داده است و مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، نیز برای دیدار از سرزمین های اشغالی و رایزنی با مقامات صهیونیسم وارد مناطق اشغالی شد. در همین چهارچوب آویو کوخاوی، فرمانده ارتش رژیم صهیونیستی، با ژنرال مارک میلی، فرمانده ارتش آمریکا، نشست آنلاین برگزار کردند. همچنین، اخیرا مقام های عالی نظامی صهیونیستی و آمریکایی با یکدیگر ویدئوکنفرانس مشترک داشتند. دیدار نخست وزیر رژیم صهیونیستی، وزیر امور خارجه آمریکا و بن سلمان در عربستان سعودی تقویت کننده سناریوی حمله احتمالی به تاسیسات هسته ای ایران با استفاده از توافق سیاسی پشت پرده است.

تحرکات منطقه ای؛ جابجایی نیروها

در چهارچوب سناریوی حمله به تاسیسات هسته ای ایران ژنرال مک مستر، مشاور پیشین امنیت ملی آمریکا در دولت ترامپ، نیز ادعا کرده بود که رژیم صهیونیستی ممکن است در صورت اتمام دوره ریاست جمهوری ترامپ، در قالب دکترین «بگین» (دکترین حمله پیش دستانه) دست به اقداماتی نظیر حمله نظامی به ایران بزند.

همزمان، ناو هواپیمابر نیمیتز (USS Nimitz) که اکتبر ۲۰۲۰ وارد خلیج فارس شده بود، به بهانه شرکت در رزمایش دریایی ۱۸ نوامبر در اقیانوس هند از این دریا خارج شد. اصلی کلی در معادلات نظامی خلیج فارس وجود دارد که هر گاه ناوگان دریایی آمریکا در این شاخاب حضور دارند احتمال درگیری نظامی گسترده منتفی است. زیرا عرض آن کم بوده و ناوگان آمریکایی اهدافی سهل الوصول برای موشک های پرشمار ایران خواهند بود.

پرواز هواپیمای بمب افکن بی- ۵۲ آمریکا از داکوتای شمالی واقع در آمریکا به مقصد غرب آسیا جهت قرار گرفتن در کنار جنگنده های اف-۱۵ و هواپیماهای KC-۱۰ و KC-۱۳۵ در منطقه تحت پوشش ‎سنتکام، آرایش تهاجمی نیروهای آمریکایی را در منطقه تقویت کرده است. در عراق نیز دستور فرماندهی کل نیروهای مسلح مبنی بر عقب نشینی لشکر هفتم از مرزهای عراق با سوریه به کرکوک اتفاق افتاده است. وبسایت هیل با طرح بحث بحران روند انتقال قدرت و ماجراجویی های ترامپ در روزهای پایانی حضور خود در کاخ سفید با ذکر احتمال حمله نظامی امریکا به ایران تغییر آرایش منطقه غرب آسیا در کوتاه مدت را به نفع اقدامات تهاجمی آمریکا بعید ندانست.

پیشران های تحقق سناریوی جنگ محدود

درگیری محدود نظامی آمریکا با ایران می‌تواند در فرآیند انتقال قدرت در کاخ سفید اختلال به وجود آورد و برای دولت جدید در آغاز کار، تله امنیتی و چالش جدید ایجاد کند که حتی بازگشت به برجام را برای این کشور دشوار سازد. انتقال آرام و بی چالش قدرت گزینه مطلوب ترامپ در روزهای آخر کناره گیری از قدرت نیست.

در سطح منطقه ای عربستان سعودی همواره آمریکا را با وعده تامین هزینه های نظامی به حمله به تاسیسات هسته ای جمهوری اسلامی ایران ترغیب کرده است. عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجه عربستان، در دو مصاحبه ای که در پنج سال گذشته انجام داده است بارها از خطرناک تر شدن غنی سازی هسته ای در ایران و احتمال دستیابی عربستان به سلاح هسته ای سخن گفته است. عربستان همواره مهار هسته ای ایران را مهمترین دلیل هسته ای نشدن خود عنوان کرده است. در چهارچوب سناریوی حمله به تاسیسات هسته ای، تهاجم گسترده به نیروهای متحد منطقه ای ایران وجود دارد. با دریافت نشانه های تحرک آمریکایی ها در منطقه، الکعبی، دبیر کل نجباء عراق، با مطرح کردن حمله قریب‌الوقوع آمریکا یا رژیم صهیونیستی به محور مقاومت به ترامپ هشدار داده است.

موانع تحقق سناریوی جنگ محدود

یکی از مهمترین شعارهای انتخاباتی ترامپ پایان دادن به جنگ های بی پایان آمریکا و کاهش هزینه های حضور نظامی آمریکا در مناطق مختلف جهان بود. ترامپ همواره با اشاره به هزینه های سنگین جنگ عراق و افغانستان برای آمریکا خواهان کاهش نیروها در این دو کشور بود. با کاهش نیروهای آمریکا در عراق و افغانستان به دستور ترامپ، نحوه آرایش نیروهای آمریکایی در مرزهای جمهوری اسلامی ایران تغییر کرده است.

مسائل داخلی اروپا مانند کسری بودجه برخی اعضا، بیماری کرونا و پیامدهای اقتصادی آن مهمترین متحد آمریکا در جنگ احتمالی با جمهوری اسلامی ایران را منزوی ساخته است. اروپایی ها به دنبال گفت و گو با ایران هستند و از احتمال بروز جنگ جدید در غرب آسیا خودداری می کنند. مهمترین متحدان منطقه ای آمریکا به دلیل قرار گرفتن در شبکه بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران توانایی مقابله مستقیم با ایران را ندارند و در صورت تلافی از جانب ایران به شدت آسیب خواهند دید.

یکی دیگر از مهمترین موانع، ادراک طرف آمریکایی از سطح واکنش جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به اقدام محدود نظامی است. اقدامات جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر نشاندهنده جدیت کشور در مقابله با تهدیدات امنیتی و نظامی بوده است.

احتمال سنجی تحقق سناریوی جنگ محدود؛ تحلیل راهبردی

با توجه به مطالب فوق و در جمع بندی پیشران ها و موانع پیش روی سناریوی حمله نظامی آمریکا به تاسیسات هسته ای کفه ترازو به سمت موانع حمله نظامی سنگین تر شده است. اغلب محققان مسائل سیاست خارجی آمریکا شخصی شدن و غیرقابل پیش بینی بودن تصمیمات ترامپ را دلیلی بر محتمل بودن خطر حمله نظامی در کنار پیشران های سناریوی حمله ذکر کرده‌اند. برخی بر این باور هستند که بحران سازی در سیاست خارجی یکی از راه های متحد ساختن مردم دچار تفرقه شده جامعه آمریکا و همچنین فرصتی برای مشروعیت رهبری جهانی آمریکا در مقابله با چالش های گسترش سلاح های هسته ای است.

آنچه کفه ترازوی موانع حمله نظامی را سنگین تر می‌کند پاسخ پیش بینی ناپذیر جمهوری اسلامی ایران، بی حاصل بودن حمله، در خطر قرار گرفتن متحدین آمریکا و هزینه های سنگین آغاز درگیری های گسترده و فرسوده کننده برای نیروهای نظامی آمریکا در منطقه غرب آسیا است. حمله موشکی به پایگاه عین الاسد، حضور نیروهای مقاومت در عراق و همچنین عدم حمایت اکثریت دو حزب دموکرات و جمهوری خواه از درگیری نظامی با ایران در کنار مخالفت فرماندهان ارشد ارتش آمریکا با ترامپ، نیروی انگیزشی کمی را جهت حمله محدود نظامی برای ترامپ باقی گذاشته است.

بازدارندگی منطقه ای نظامی جمهوری اسلامی ایران سبب شده است تا متحدین منطقه ای آمریکا طرح بحث حمله به تاسیسات هسته ای ایران را بلوفی سیاسی در نظر بگیرند و حتی در سطح رسانه ای نیز از آن حمایت به عمل نیاورند.

آمریکا در سال ۲۰۰۷ در عراق ۳۰۰ هزار نیرو با انواع لجستیک نظامی داشتند. اکنون با کمتر از ۵ هزار نظامی آمریکایی مستقر در عراق، احتمال وقوع سناریوی یک جنگ در پهنای یک سرزمین بسیار ضعیف است. اعلام عمومی انتقال هواپیمای بی- ۵۲ به منطقه خلیج فارس بیش از آنکه جنبه تهاجمی داشته باشد، از بعد تبلیغانی و تاثیرگذاری ادراکی برخوردار است. اعراب حاشیه خلیج فارس به همراه رژیم صهیونیستی به دلیل پیش بینی ناپذیر بودن خسارت های درگیری نظامی با جمهوری اسلامی ایران به دنبال راهبرد صبر و انتظار و تاثیرگذاری تحریم ها و انداختن هزینه های مهار ایران به دوش آمریکا هستند.

به باور بسیاری از راهبردپردازان آمریکایی حمله محدود به ایران تنها به پنهان سازی بیشتر آنها منجر می‌شود. خطر خروج ایران از پروتکل الحاقی و اخراج بازرسان سازمان انرژی هسته ای و همچنین عدم همراهی روسیه و چین در تبعات ناشی از حمله به تاسیسات، سناریوی حمله نظامی محدود به تاسیسات هسته ای را تنها به سناریوی تشدید وضعیت جنگ روانی بر علیه ایران محدود ساخته است تا توجیهی جهت تحریم های بیشتر در دو ماه پایانی ریاست جمهوری ترامپ باشد.

پی‌نوشت: یادداشت حاضر با عنوان اصلی «حمله نظامی آمریکا در ماه های پایانی ترامپ تا چه اندازه محتمل است؟» به قلم دکتر امیر عباسی خوشکار، توسط پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام منتشر شده است.