بررسی ساختار و فرایند تامین مالی بنگاه های بزرگ
بررسی و محاسبه نماگرهای اقتصادی مهم برای شرکت های عضو بورس و پیشنهاداتی برای ارایه تصویری دقیق و پیوسته از جایگاه عملیات مالی این شرکت ها در مقایسه با ارقام کلان کشور
ضرورت و اهداف پژوهش
هدف از این پژوهش، ارایه نماگرهای اقتصادی مهم برای شرکت های عضو بورس اوراق بهادار تهران است. این نماگرها از ارزش ستانده این شرکت ها شروع شده و به خالص وام دهی/ وامگ یری پایان می یابد. در واقع نماگرهای اقتصادی مذکور، خود خروجی یک سیستم متوالی از حساب هایی هستند که حساب های ملی نامیده می شود. این حساب ها از حساب تولید آغاز شده و به حساب های ترازنامه ختم می شود. اما در اینجا با صرف نظرکردن از حساب های ترازنامه، حساب مالی یا جریان وجوه به عنوان نقطه پایانی در نظر گرفته شده است.
دسته بندی شرکت های بورسی
شرکت های عضو بورس اوراق بهادار تهران که در این گزارش بررسی شده اند، شامل ۳۶۶ شرکت هستند که در هشت رشته فعالیت اصلی طبقه بندی شده اند. این هشت رشته شامل شرکت های «صنعتی» با ۲۴۷ شرکت، «معدنی» با ۱۲ شرکت، «بانک» ۱۲ شرکت، «بیمه» با ۱۳ شرکت، «سرمایه گذاری» با ۳۸ شرکت، «سایر خدمات مالی(لیزینگ)» با ۷ شرکت، «سایر خدمات» با ۲۳ شرکت و «کشاورزی» با ۱ شرکت است. از این میان تعداد ۱۳ شرکت، به علت تغییر سال مالی، فقدان اطلاعات در برخی سال ها و سایر نقایص داده ای، به منظور حفظ سازگاری زمانی نتایج، کنار گذاشته شده اند. نتیجه این اتفاق بررسی ۳۵۳ شرکت در هفت رشته است و بخش کشاورزی که دارای یک شرکت بود در این بررسی ها حضور ندارد.
نماگر های اقتصادی شرکت های بورسی
نماگر های اقتصادی شرکت های بورسی که بررسی شده اند شامل «شکاف پس انداز/ سرمایه گذاری»، «ستانده و اجزای آن»، «ترکیب تشکیل دهنده ارزش افزوده»، «میانگین سهم هر یک از اجزای ارزش افزوده»، «درآمد دارایی های پرداختنی و دریافتنی»، «مبادلات مالی شرکت ها» و «تغییر در ارزش ویژه کل شرکت ها» هستند. ذکر این نکته لازم است که در این متن به ارائه نتایج محاسبات برخی از نماگرها اکتفا شده است.
شکاف پس انداز/ سرمایه گذاری: به تفاوت بین میزان تشکیل سرمایه یا سرمایه گذاری و پس انداز می گویند.
ارزش ستانده: مجموع ارزش کالاها و خدمات تولید شده در یک شرکت به منظور عرضه و ارزش کالاها و خدمات تولید شده به منظور مصرف در همان شرکت را ارزش ستانده می نامند.
ترکیب تشکیل دهنده ارزش افزوده: شامل جبران خدمات کارکنان و مازاد عملیاتی است. جبران خدمات کارکنان شامل حقوق و دستمزد و دیگر پرداخت های نقدی و غیرنقدی شامل انواع پاداش ها و سهم کارفرمایی پرداخت به تأمین اجتماعی می شود. مازاد عملیاتی، ارزش افزوده منهای جبران خدمات کارکنان (سهم نیروی کار از تولید) و خالص مالیات ها (سهم دولت از تولید) می شود و سهم سرمایه یا صاحبان شرکت است.
مبادلات مالی: به آن دسته از دارایی های مالی که توسط شرکت ها نگهداری و مبادله می شوند اشاره دارد.
ارزش ویژه کل شرکت ها: عبارتست از تفاضل بدهی کل از دارایی کل که از آن به عنوان حقوق صاحبان سهام نیز یاد می شود. دو منبع موجودی سرمایه و خالص دارایی های مالی برای ارزش ویژه وجود دارد. در نتیجه تغییر در ارزش ویژه عبارت خواهد بود از مجموع تغییر در تشکیل سرمایه و تغییر در خالص دارایی های مالی.
توالی حساب ها برای شرکت های بورسی از حساب تولید تا حساب جریان وجوه (حساب مالی) و استخراج نماگرهای مهم اقتصادی
در این بخش، اطلاعات صورت های مالی شرکت های عضو بورس اوراق بهادار تهران مبنای استخراج نماگرهای مهم و کلیدی اقتصادی، از ارزش ستانده و افزوده تا خالص وامدهی/وام گیری، قرار گرفته است.
| نوع شرکت | شکاف پس انداز/سرمایه گذاری | ارزش ستانده | ترکیب تشکیل دهندۀ ارزش افزوده | مبادلات مالی | تغییردرارزش ویژه شرکت |
| صنعتی | به جز سال۹۶، همواره منفی | پس از کاهش در سال۹۴، افزایش یافته و در سال ۹۷ با جهش همراه بوده است. | مازاد عملیاتی سهم غالب را نسبت به جبران خدمات داشته است. | ابزارهای مالی غالب جهت سرمایه گذاری: سرمایه و مشارکت در شرکت ها، اوراق بهادار به جز سهام، وام، سایر مطالبات و اسناد تجاری و پیش پرداخت ها. | عمدتاً از محل تشکیل سرمایه حاصل شده است. |
| معدنی | سال های ۹۴و۹۵ منفی و برای سال های۹۶و۹۷مثبت | در سال ۹۴ کاهش یافته و تا سال ۹۶ افزایش یافته اما در سال۹۷ با جهش روبرو شده است. | مازاد عملیاتی سهم غالب را نسبت به جبران خدمات داشته است | ابزارهای مالی غالب جهت سرمایه گذاری: استفاده از اسناد تجاری و پیش پرداختها، اوراق بهادار به جز سهام، سرمایه و مشارکت در شرکت ها و سایر مطالبات | عمدتاً از محل تغییر در خالص دارایی های مالی حاصل شده است. |
| بانک | همواره منفی | در سا ل های ۹۳تا ۹۵، افزایش و در سال ۹۶ کاهش یافته است. | مازاد عملیاتی در تمام سال ها منفی بوده است. | ابزارهای مالی غالب جهت سرمایه گذاری: استفاده از سپرده، وام و سایر مطالبات. | در سال های۹۴ تا۹۶ منفی و در سال ۹۷ تحت تأثیر افزایش قابل توجه در تشکیل سرمایه مثبت شده است. |
| بیمه | سال های ۹۴و۹۵ منفی و برای سال های ۹۶و ۹۷مثبت | در سال های۹۳ تا ۹۶ افزایش یافته و در سال۹۷ جهش کرده است. | مازاد عملیاتی در تمام سال ها سهم قابل توجهی از ارزش افزوده را به خود اختصاص داده است. | ابزارهای مالی غالب جهت سرمایه گذاری: استفاده از سپرده، سایر مطالبات و اوراق بهادار به جز سهام. | در اکثر سال ها، بیشتر تحت تأثیر تشکیل سرمایه بوده است. |
| سرمایه گذاری | همه سال ها به جز سال ۹۴ مثبت | در سال ۹۳ در بیشترین میزان خود بوده است. در سال،۹۴ کاهش شدیدی داشته و پس از آن افزایش یافته است. | در سال های مورد بررسی به جز سال ۹۴ و۹۵ مثبت بوده است. | ابزارهای مالی غالب جهت سرمایه گذاری: استفاده از سرمایه مشارکت در شرکت ها، سایر مطالبات، اوراق بهادار به جز سهام و اسناد تجاری و پیش پرداخت ها. | در همه سال ها تحت تأثیر خالص تغییر در دارایی های مالی بود است. |
| سایر خدمات مالی(لیزینگ) | همه سال ها به جز سال ۹۴ مثبت | در سال های۹۳ تا ۹۵ افزایش یافته و در سال۹۶ جهش قابل توجهی کرده است. | مازاد عملیاتی در تمام سال ها سهم قابل توجهی از ارزش افزوده را به خود اختصاص داده است. | ابزارهای مالی غالب جهت سرمایه گذاری: اسناد تجاری و پیش پرداخت ها، سرمایه و مشارکت در شرکت ها، سایر مطالبات و وام. | سهم غالب برای تغییر در خالص دارایی های مالی بوده است. |
| سایر خدمات | همه سال ها به جز سال ۹۵ مثبت | در سال های ۹۳ تا ۹۶ کاهشی و در سال۹۷ افزایشی شده است. | مازاد عملیاتی در سه سال ۹۵ تا ۹۷ منفی بوده است. | ابزارهای مالی غالب جهت سرمایه گذاری: استفاده از وام و اوراق بهادار به جز سهام | سهم غالب تشکیل سرمایه بوده است. |
پیشنهادهایی جهت برای ارایه تصویری دقیق و پیوسته از جایگاه عملیات مالی شرکت های عضو بورس
برای ارایه تصویری دقیق و پیوسته از جایگاه عملیات مالی شرکت های عضو بورس در مقایسه با ارقام کلان کشور، لازم است که بانک مرکزی اطلاعات منتشر شده خود را به ویژه در زمینه جداول جریان وجوه به هنگام سازد. با ملاحظه روابطی که بین موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی و دستگاه های اجرایی وجود دارد، پیشنهاد می شود بانک مرکزی بتواند برای تکمیل چارچوب های حساب های ملی مبتنی بر سیستم ۱۹۹۳ یا ۲۰۰۸ و همچنین به منظور تدقیق و به روز رسانی چارچوب جداول جریان وجوه، از نتایج بدست آمده در این گزارش و گزارش هایی که از این پس به صورت سالانه منتشر خواهد شد، بهره مند شود. در بین کارشناسان و مدیران شرکت ها معمولاً آشنایی نسبتاً خوبی نسبت به صورت های مالی و نماگرهای مالی مرتبط با عملیات شرکت ها وجود دارد در صورتی که نماگرهای اقتصادی چندان شناخته شده نیستند. پیشنهاد می شود برگزاری جلسات آموزشی مرتبط با نماگرهای اقتصادی، بر پایه چارچوب های گزارش حاضر، برای فعالان این حوزه در دستور کار قرار گیرد.
جمع بندی
هدف این پژوهش، ارایه نماگرهای اقتصادی مهم برای شرکت های عضو بورس اوراق بهادار تهران است. هشت رشته فعالیت شامل شرکت های «صنعتی»، «معدنی»، «بانک»، «بیمه»، «سرمایه گذاری»، «سایر خدمات مالی(لیزینگ)»، «سایر خدمات» و «کشاورزی» بررسی شده اند. به علت تغییر سال مالی، فقدان اطلاعات در برخی سال ها و سایر نقایص داده ای برخی شرکت ها در محاسبات وارد نشده اند و سبب شده است بخش کشاورزی در این بررسی ها حضور نداشته باشد. نماگر های اقتصادی بررسی شده شامل «شکاف پس انداز/ سرمایه گذاری»، «ارزش ستانده»، «ترکیب تشکیل دهنده ارزش افزوده»، «مبادلات مالی شرکت ها» و «تغییر در ارزش ویژه کل شرکت ها» هستند. پس از بررسی های مفصل برای ارایه تصویری دقیق و پیوسته از جایگاه عملیات مالی شرکت های عضو بورس در مقایسه با ارقام کلان کشور پیشنهاداتی ارائه شده است.
این مطالعه در موسسه پژوهشی اقتصاد مالی بهین توسط ابوالفضل خاوری نژاد در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.
