الگوی نقش آفرینی جمهوری اسلامی ایران در دوره بازسازی سوریه

سوریه به عنوان یکی از کشورهای تاثیرگذار در محور مقاومت، از اواخر ژانویه ۲۰۱۱ درگیر بحران داخلی تحمیلی از سوی غربی ها و متحدان منطقه ای آن ها شد و خسارت های سنگینی به این کشور وارد آمد. با نقش آفرینی ایران و دیگر متحدان سوریه، امنیت نسبی در این کشور برقرار شده و با شروع دوره بازسازی نیاز است تا این کشور با احیای توان گذشته و تقویت بخش های مهم اقتصادی و تجاری، خسارت های ناشی از بحران را جبران کند. جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک متحد راهبردی سوریه اکنون می تواند با نقش آفرینی در دوره بازسازی این کشور ضمن افزایش همبستگی دو ملت و تقویت اقتصادی محور مقاومت، حضور خود را در منطقه غرب آسیا از لایه نظامی-امنیتی به لایه اقتصادی گسترش دهد.

کلیدواژه: سوریه، بازسازی، بحران اقتصادی، محور مقاومت

ضرورت و اهداف پژوهش

غفلت از دوره بازسازی سوریه، می تواند دستاوردهای کسب شده ایران در یک دهه اخیر را تحت تاثیر قرار دهد. غفلت جمهوری اسلامی از توجه به حوزه اقتصادی عراق پس از ورود آمریکا، زمینه ساز نفوذ ایالات متحده به ارکان اقتصادی حاکمیت عراق شد و خسارت های فراوانی برای منطقه غرب آسیا به همراه آورد. بنابراین جمهوری اسلامی نیازمند الگویی راهبردی برای تقویت اقتصادی سوریه است تا با توجه به نیازمندی های اقتصادی این کشور مانع فاصله گرفتن سوریه از محور مقاومت و نفوذ آمریکا و هم پیمانان منطقه ای آن شود.

کشورهای درگیر بحران نظیر سوریه، در ابتدای مسیر بازیابی توان اقتصادی خود، عموما با چالش  های اقتصاد کلان ازجمله نوسانات نرخ ارز، تورم و کاهش درآمدهای دولتی مواجه هستند. در این شرایط برای آن که زمینه سرمایه گذاری و توسعه اقتصادی فراهم آید، لازم است نسبت به ایجاد ثبات در اقتصاد کلان این کشورها اقدام شود. بر این اساس در سوریه نیز ضرورت دارد جمهوری اسلامی ایران نسبت به اجرای اقداماتی برای ایجاد ثبات اقتصاد کلان و در سطح بعدی به نقش آ فرینی در آینده اقتصادی این کشور مبادرت ورزد.

ایجاد ثبات در اقتصاد کلان سوریه در کوتاه مدت

برای تثبیت اقتصادی کشور ها لازم است در بخش های مالی، پولی و ارزی، سیاست هایی برای کاهش نوسان در شاخص های کلان اقتصادی اتخاذ شود. از جمله اقدامات لازم در این راستا می توان به موارد زیر اشاره کرد:

بهبود تجارت کالا بین دو کشور با اولویت واردات کالا از سوریه: در حال حاظر اقتصاد سوریه باید تقویت شود تا بر پایه توان صادراتی و درآمدهای حاصل از آن نسبت به تامین کالای خود اقدام نماید. این امر می تواند از طریق بازمهندسی تجارت خارجی ایران و سوریه و ایجاد اتاق تسویه پایاپای برای تسهیل تجارت بین دو کشور انجام شود.

ارائه خدمات زیرساختی تجارت: حضور بخش خصوصی در دوره بازسازی سوریه به علت نبود زیرساخت  های مناسب تجارت دشوار شده است. بنابراین نهادهای عمومی غیردولتی جمهوری اسلامی ایران مانند بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و آستان قدس رضوی به عنوان بازیگران بزرگ اقتصادی می توانند نسبت به ارائه خدمات زیرساختی تجارت اقدام کنند.

اجرای سیاست خرید تضمینی در سوریه برای تامین برخی کالاهای اساسی وارداتی ایران: شرایط آب و هوای مدیترانه ای سوریه، امکان تولید و تأمین برخی کالاهای اساسی مانند گندم را به طور نسبی فراهم می آورد. اجرای سیاست خرید تضمینی محصولات کشاورزی سوریه توسط ایران می تواند علاوه بر تقویت توان صادراتی، رشد و شکوفایی مجدد بخش کشاورزی سوریه را نیز فراهم کند.

آزادسازی ظرفیت های تحت اشغال خارجی در کشور سوریه: در حال حاضر مناطق شرق و شمال شرق سوریه به عنوان اصلی ترین ظرفیت های تولید نفت و کشاورزی این کشور، تحت کنترل نیروهای دموکراتیک کرد و نظامیان آمریکایی است. بر این اساس برای حفظ اقتدار و امنیت غذایی و انرژی در سوریه، لازم است هر چه سریع تر این مناطق آزاد و در اختیار حکومت مرکزی قرار گیرد.

اجرای طرح های زودبازده ازجمله بازسازی و نوسازی پالایشگاه و نیروگاه: تخریب تاسیسات نفتی و آسیب های دو پالایشگاه حمص و بانیاس و نیروگاه های سوریه، تأمین انرژی در این کشور را با مشکلات متعددی مواجه کرده است. درعین حال نوسازی و بازسازی این زیرساخت های اقتصادی با هزینه ای به  مراتب کمتر از هزینه احداث آنها و در زمان کوتاهی می تواند انجام شود. پیمانکاران توانمند ایرانی مانند قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا(ص) و شرکت مپنا می توانند در طرح های بازسازی پالایشگاه ها و نیروگاه ها نقش کلیدی ایفا کنند.

افزایش مشارکت مردمی در طرح های زودبازده: به علت نبود تولید و صادرات، درآمد کافی برای دولت سوریه وجود ندارد و استفاده از کمک های خارجی از نهادهای مالی بین المللی مانند صندوق بین المللی پول نیز باعث وابستگی این کشور به آمریکا و دیگر کشورهای غربی می شود. لذا برای تقویت تولید و صادرات سوریه می توان با استفاده از نقدینگی موجود در سوریه و ایران و افزایش مشارکت مردم در طرح های زودبازده در قالب اوراق بدهی، تأمین مالی طرح های نوسازی و بازسازی پالایشگاه ها و نیروگاه ها را عملی کرد.

افزایش نقش آفرینی جمهوری اسلامی ایران در آینده اقتصاد سوریه

با برقراری ثبات در اقتصاد سوریه، بهبود وضعیت معیشت عمومی مردم ممکن می شود و می توان برای ساخت مسکن و تامین پایدار آب، برق، گاز و زیرساخت های این کشور اقدام کرد؛ موضوعی که رشد و توسعه اقتصادی را برای آینده این کشور فراهم می آورد.

ساخت مسکن و طرح های زیرساختی بر مبنای الگوی پیشنهادی: بحران سوریه باعث تخریب منازل و آوارگی مردم از شهرها شده است و ساخت مسکن یک نیاز اساسی در دوره بازسازی به شمار می آید. با توجه به توانمندی ایران در تکمیل زنجیره تامین مسکن در صورت عرضه زمین رایگان در قالب اجاره بلندمدت از طرف دولت سوریه و تجهیز منابع در قالب اوراق مشارکت یا استصناع یا صندوق زمین و ساختمان می توان اقدام به ساخت مسکن در سوریه کرد.

کاهش مخاطرات تجاری و پوشش ریسک سیاسی: سوریه به علت ناامنی های نظامی و امنیتی، در نظام ارزیابی صندوق ضمانت صادرات ایران کشوری پرریسک محسوب می شود و بخش خصوصی به علت نبود پوشش ریسک سیاسی حضور چندانی در سوریه ندارد. برای حل این مشکل می توان با اهرم کردن منابع صندوق توسعه ملی در قالب ارائه بیمه نامه و ضمانت نامه برای فعالیت های اقتصادی در کشورهای محور مقاومت ازجمله سوریه اقدام کرد.

تأسیس بانک توسعه ای ایران و سوریه: تجهیز منابع مالی در میان مدت و بلندمدت برای اجرای طرح های دوره بازسازی از طریق خلق پول بی ضابطه می تواند موجب تشدید تورم شود. اما می توان با هدایت نقدینگی موجود در سوریه و ایران از طریق اوراق قرضه در دو کشور و سپرده گذاری این منابع در بانک توسعه ای ایران و سوریه بدون استفاده از پایه پولی برای ساخت و تکمیل پروژه های سوریه، منابع مالی را تأمین کرد. همچنین می توان بخشی از بدهی های دولت سوریه به جمهوری اسلامی ایران در قالب لیر سوریه را به عنوان آورده طرف سوری برای تشکیل این بانک مشترک به کار گرفت.

تامین مالی بر مبنای اوراق بدهی: استفاده از ابزارهای تامین مالی مبتنی بر اوراق بدهی، موجب تنوع بخشی در تامین مالی پروژه های دوره بازسازی می شود. یکی از اوراق مناسب برای این دوره، اوراق استصناع یا سفارش ساخت است. ازآنجاکه این اوراق قابلیت فروش در بازار ثانویه را دارد، نقدشوندگی مناسبی داشته و فرصت مناسبی را برای هدایت نقدینگی موجود در ایران و تأمین مالی طرح های پیمانکاری ایجاد می کند.

استفاده از ظرفیت صندوق سرمایه گذاری پروژه: تامین مالی پروژه های نیمه تمام، نوسازی و بازسازی برخی طرح های عمرانی دوره بازسازی سوریه از موضوعاتی است که در دوره بازسازی یک نیاز جدی به حساب می آید که می تواند از روش صندوق سرمایه گذاری پروژه محقق شود. در این روش دارایی های موجود در یک پروژه نیمه تمام یا نیازمند بازسازی به عنوان وثیقه، امکان تأمین مالی از مردم را برای تکمیل پروژه فراهم  می آورد.

جمع بندی

جمهوری اسلامی ایران ضرورت دارد برای نقش آفرینی و تقویت همبستگی با کشورهای غرب آسیا به ویژه محور مقاومت وارد حوزه اقتصاد در این کشورها شود. با توجه به مشکلات موجود بر سر راه حضور جمهوری اسامی در اقتصاد سوریه، نیاز است تا برای دوره بازسازی سوریه و تقویت تجارت خارجی با این کشور، اقداماتی صورت گیرد. در ابتدا باید به ایجاد ثبات اقتصادی کوتاه مدت در سوریه کمک کرد. در این راستا، برنامه هایی مانند بهبود تجارت کالا بین دو کشور با اولویت واردات کالا از سوریه، اجرای سیاست خرید تضمینی در سوریه برای تامین برخی کالاهای اساسی وارداتی ایران، ارائه خدمات زیرساختی تجارت و … پیشنهاد می شود. سپس برای افزایش نقش آفرینی جمهوری اسلامی در آینده سوریه، راهکارهایی اقتصادی از جمله ساخت مسکن، تامین مالی بر مبنای اوراق بدهی، تأسیس بانک توسعه ای ایران و سوریه و … ارائه شده است.

این مطالعه توسط اندیشکده سحاب در سال ۱۴۰۰ انجام شده است.