بررسی تطبیقی و مدل حکمرانی مدارس مجازی

مدارس مجازی را نوعی از آموزش از راه دور است که معلمان از راه دور با دانش آموزان در تعامل هستند. اعتبار و مشروعیت مدارس مجازی از مهمترین عواملی است که افراد به آن توجه می کنند. مدرسه مهمترین رکن نظام آموزشی کشور است که در اسناد بالادستی به آن اشاره شده است. با شروع فراگیری جهانی بیماری کرونا و تعطیلی طولانی مدت مدارس، مدارس مجازی اهمیت ویژه ای پیدا کرده اند. فرهنگ سازی و تربیت، کارآمدی، عدالت آموزشی، نحوه نظارت و ارزشیابی از مهمترین مسائل مربوط به اموزش مجازی است. زیست بوم آموزش مجازی شامل سه نوع کلی بازیگران است. تنظیم روابط این سه دسته از لوازم شکل گیری زیست بومی کارآمد، سالم و پایدار است. جهت حکمرانی بر زیست بوم آموزش مجازی کشور راهکارهایی ارائه شده است.

ضرورت و اهداف پژوهش

افزایش دسترسی به اینترنت و بحران ویروس کرونا باعث تسریع روند ثبتنام در کلاس های آنلاین شده است. در این شرایط دانش آموزان می توانند یادگیری خود را از طریق مدارس آنلاین ادامه دهند. مزایای این کلاس ها شامل آشنایی با فناوری، فرصتی برای تقویت مهارت ها و فرصتی برای گذراندن دوره های رسمی آموزش وپرورش به ویژه در موقعیت های بحرانی است. همچنین اگر دانش آموزی از بیماری مزمن رنج می برد یا در خانه بهتر کار می کند، ممکن است مدرسه آنلاین بهترین راهکار باشد .

نگرانی هایی در زمینه مدارس مجازی در سطح کلان و مدرسه وجود دارد. یکی از این نگرانی ها این است که آن ها نوعی یادگیری را ایجاد می کنند که در آن نسبت به کلاس های حضوری از کانال های اطلاعاتی کمتری برای انتقال اطلاعات استفاده میشود .علاوه بر این موارد دغدغه هایی در سطوح سیاستگذاری آموزش وپرورش نیز وجود دارد که از جمله مهمترین آن ها می توان به بحث نظارت، بودجه و اعتبار سنجی بر مدارس مجازی اشاره کرد.

حکمرانی مدارس مجازی در جهان

مدارس مجازی را می توان نوعی از آموزش از راه دور دانست که به موجب آن دانش آموزان جهت اتمام دوره تحصیلی، از خانه با یک کامپیوتر آنلاین کار می کنند و معلمان از راه دور با دانش آموزان در تعامل هستند. جهانی سازی، صرفه جویی اقتصادی، دانشگاه های مجازی و نگرانی در مورد مدارس سنتی از مواردی هستند که ضرورت توجه به مدارس مجازی را نشان می دهند. درزمینهٔ حکمرانی مدارس مجازی در امریکا بر موارد زیر تأکید می شود:

• فرمول های جدید بودجه بر اساس هز ینه‎های واقعی مدرسه مجازی ایجاد شوند.
• با اجرای سیستم های بودجه محور و مسئولیت پذیری، مرزهای جغرافیایی و مناطق ثبتنام برای مدارس مجازی ایجاد شوند.
• تأکید بر برنامه درسی با کیفیت بالا، مطابق با استانداردهای قابل اجرا در ایالت ها و مناطق.

در انتخاب مدارس مجازی نیز یکی از مهمترین عواملی که افراد به آن توجه می کنند مؤلفه اعتبار و مشروعیت مدارس مجازی است. اعتباربخشی، بررسی کیفیت آموزش ارائه شده توسط یک موسسه یا برنامه است. در ایالات متحده، اعتباربخشی اولین روشی است که دانش آموزان، خانواده ها و مقامات دولتی می دانند که یک موسسه آموزش باکیفیت را ارائه می دهد. از جمله استانداردهای اعتباربخشی می توان به چشم انداز موسسه، اثربخشی، برنامه درسی و خدمات پشتیبانی اشاره کرد.

حکمرانی مدارس مجازی در ایران

مدرسه مهمترین رکن نظام آموزشی هر کشور است که در اسناد بالادستی جایگاه و ویژگی های آن بیان شده است. مدارس مجازی، آموزشی جدید را نشان می دهند که در آن تغییر از یادگیری حضوری به کلاس ها و معلمان که از طریق اینترنت با یکدیگر ارتباط دارند صورت گرفته است. از جمله قابلیت های مدارس مجازی می توان خلق فرصت ها و ظرفیت های جدید، مشارکت خانواده ها در آموزش و خودسازماندهی را عنوان کرد. همچنین، کاهش هزینه ها، استقلال در یادگیری و به روز بودن از ویژگی های مدرسه مجازی است.

تصمیم در مورد ایجاد مدارس مجازی در کشور نیازمند مطالعات جدی در زمینه های مرتبط با آن و بررسی تهدیدها و فرصت های مربوط به آن می باشد. از طرفی با شروع فراگیری جهانی بیماری کووید-۱۹ و تعطیلات طولانی مدت مدارس در اکثر کشورها، نظام جهانی فعالیت های خود را در حوزه تعلیم و تربیت به خصوص در حوزه فضای مجازی کامل تر کرده است. در این راستا، لازم است تصمیمات صحیح، کارآمد و پایدار اتخاذ شود. از جمله مولفه های مهم در زمینه حکمرانی مدارس، نظارت، امنیت، زیرساخت، رشد و تربیت است.

مسائل آموزش مجازی

فرهنگ سازی و تربیت، کارآمدی، عدالت آموزشی، نحوه نظارت و ارزشیابی از مهمترین مسائل مربوط به اموزش مجازی است. شکل گیری مدارس مجازی می تواند فرصتی فراهم کند که بازیگران عرصه تعلیم و تربیت رسمی عمومی جایگاه و نقش خود را بر مبنای اصول صحیح بیان شده در اسناد بالادستی بازطراحی کرده و نظام تعلیم و تربیت را یک گام به سمت اهداف خود به پیش برد. این بازتعریف شامل نقش های مربوط به خانواده، معلم، مدرسه، وزارت، نهادهای محلی و بخش خصوصی می شود.

زیرساخت‎ های مدارس مجازی

• زیرساخت فناوری: سیستم های زیربنایی مخابرات و ارتباط از راه دور، شبکه های اینترنتی، کامپیوترهای شبکه ای، نرم افزارهای کامپیوتری شامل نرم افزارهای سیستم های مدیریت یادگیری، ادغام و ترکیب محتوا و مرورگر
• زیرساخت انسانی: بازیگران اصلی، به کاربران فرایند آموزش مجازی، و همچنین دانش، مهارت ها، نگرش ها، نیازهای ارزش ها، و نقش های آن ها اشاره دارد. مؤلفه های آن عبارت اند از: متخصصان آموزش، یادگیرندگان، کارکنان فنی و مجرب
• زیرساخت فرهنگی اجتماعی: بسترسازی فرهنگی از طریق اشاعه فرهنگ استفاده درست از فناوری اطلاعات و ارتباطات، پذیرش، اشاعه و اجرای فرهنگ تغییر و نوآوری، کاهش شکاف دیجیتالی و افزایش سواد رسانه ای و آداب ورسوم و معاشرت شبکه ای
• زیرساخت اقتصادی: بازاریابی و تجارت الکترونیکی؛ تأمین منابع مالی و شیوه های جدید تخصیص منابع سرمایه گذاری، هزینه های اقتصادی مانند هزینه های خرید، نگهداری و ارتقای زیرساخت های سخت افزارو نرم افزار

حکمرانی بر زیست بوم آموزش مجازی کشور

زیست بوم آموزش مجازی شامل سه نوع کلی “مخاطب نهایی یعنی والدین، دانش آموزان، معلمان و مدارس”، ” طراحان آموزشی و معماران سیستم های خرد و کلان آموزش مجازی، ارائه دهندگان سرویس، محتوا، وسایل و زیرساخت” و ” سیاستگذار و تنظیم گر حاکمیتی” است. تنظیم روابط این سه دسته کلی از بازیگران و مشخص شدن نقش هریک در مرحله اول و سپس تعیین نقش ها و روابط در سطح جزئی تر از لوازم شکل گیری زیست بومی کارآمد، سالم و پایدار است.

در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تقویت شأن حاکمیتی نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در همه ابعاد بیان شده است. همچنین مشارکت ارکان سهیم و مؤثر و بخش عمومی و غیردولتی در تعلیم و تربیت رسمی عمومی نیز از اهداف عملیاتی بیان شده در سند تحول است. در همین راستا برای شکل گیری حکمرانی و نحوه تنظیم گری مطلوب وزارت آموزش وپرورش، لازم است راهکار یا مجموعه راهکارهایی را به شرح ذیل اختیار کنیم:

• وزارتخانه باید سطح بالای حکمرانی این زیست بوم را به دست بگیرد و نقش خود را تنظیم گر دیده و بازیگران زیست بوم آموزش مجازی را در راستای پیاده سازی اهداف تعلیم و تربیت به کار بگیرد.
• تیمی حرفه ای و دارای تخصص های مربوط در ارتباط با تنظیم گری و راهبری زیست بوم آموزش مجازی تشکیل شود. وظیفه این تیم معماری و راهبری شکل گیری تدریجی و لایه لایه زیست بوم آموزش مجازی کشور خواهد بود.
• آموزش مجازی به استفاده از ابزار ارتباطی محدود نمی شود. لذا لازم است ابزارهای متنوع و کاربرد نحوه کاربری هریک به مدارس ارائه شود .
• درصورتی که سرویس های موجود محدودیت هایی برای مقیاس پذیری دارند، این محدودیت ها به صورت پله ای و با شرایط رشدی که از طرف نهاد تنظیم گر تعریف می شود اعمال شود.

جمع بندی

دسترسی به اینترنت و در حال حاضر ویروس کرونا باعث شکلگیری بیشتر مدارس مجازی شده است. در مدارس مجازی نحوه یادگیری و آموزش تغییر کرده است. در این بین نقش های مربوط به خانواده، معلم، مدرسه، وزارت، نهادهای محلی و بخش خصوصی بازتعریف شده است. از طرفی شکل گیری مدارس مجازی می تواند فرصتی فراهم کند که بازیگران عرصه تعلیم و تربیت جایگاه و نقش خود را بر مبنای اصول صحیح بیان شده در اسناد بالادستی بازطراحی کنند. برای بهبود عملکرد مدارس مجازی نیاز است که زیرساخت های لازم نظیر زیرساخت اقتصادی، فرهنگی، انسانی و فناوری بهبود یابند.

این مطالعه توسط محمد آزین، صلاح اسمعیلی گوجار و علیرضا هاشمی فر در موسسه مطالعات راهبردی تعلیم و تربیت برهان در سال ۱۳۹۹ انجام شده  است.