طراحی الگوی پیشنهادی برای اصلاح تعرفه برق مشترکین پرمصرف

تعرفه‌ های کنونی قیمت برق در کشور به گونه‌ای است که متوسط قیمت فروش ‌رفته با قیمت تمام ‌شده برق اختلاف دارد. این اختلاف قیمت باعث شده که مشترکین پرمصرف نسبت به مشترکین کم ‌مصرف تا بیش از ۱۰ برابر از یارانه انرژی برخوردار باشند. بر اساس طرح تصویب شده در مجلس در سال ۹۷، تعرفه تمامی مشترکین ۷ درصد افزایش می‌یابد؛ که علاوه بر افزایش فشار بر اقشار ضعیف و متوسط جامعه، موجب توزیع ناعادلانه‌تر یارانه برق خواهد شد. «اصلاح الگوی مصرف مناطق اقلیمی مختلف کشور» و «اصلاح تعرفه ‌‌‌ها‌ی تعیین شده در طرح قبلی» از جمله فعالیت ‌هایی است که می‌تواند این مشکلات را برطرف کند.

ضرورت و اهداف پژوهش

قیمت‌ گذاری برق خانگی در کشور طی سال‌ های اخیر به گونه ای بوده است که علیرغم پلکانی‌بودن آن، متوسط قیمت فروش ‌رفته با قیمت تمام ‌شده برق اختلاف دارد. این اختلاف قیمت همان یارانه پنهان برق است. به موجب آن، مشترکینی که برق بیشتری مصرف کنند، از یارانه برق بیشتری برخوردار می‌شوند؛ تا جایی که طبق آمارها، یارانه برق مشترکین پرمصرف نسبت به مشترکین کم ‌مصرف بیش از ۱۰ برابر است.

این شیوه قیمت‌ گذاری علاوه بر بی‌عدالتی، باعث تشویق مشترکین به مصارف بی‌رویه می‌شود و در فصل تابستان نیز باعث کمبود برق و بحران خاموشی می‌شود. با توجه به تاکید بر بهینه‌ سازی مصرف انرژی در سیاست ‌های کلی نظام و همچنین عواقب ناگوار خاموشی برق، اصلاح نظام قیمت ‌گذاری بیش از گذشته ضرورت دارد. لذا در این گزارش، ابتدا الگوی مصرف برای مناطق مختلف ارائه می‌شود، سپس مصادیقی در تعرفه ‌گذاری و نقد مصوبه دولت بیان می‌گردد. در پایان، جداول تعیین تعرفه برق برای پله‌های مختلف مصرفی پیشنهاد می‌شود.

بررسی الگوی مصرف در مناطق مختلف کشور

با توجه به شرایط اقتصادی کشور و بروز مشکلات شدید معیشتی برای طبقات متوسط و مستضعف کشور، لازم است الگوهای مصرفی در مناطق گرمسیر به گونه‌ای تعیین شود که عموم مشترکین (۹۰ درصد از مشترکین) شامل این افزایش قیمت نشده و تنها مشترکین پرمصرف (۱۰درصد از مشترکین) که رفتار مصرفی افسارگسیخته ای را در پیش گرفته اند، مشمول این افزایش قیمت شوند. بر این اساس پیشنهاد می‌شود الگوهای مصرفی به شکل زیر اصلاح شوند:

شیوه جریمه مشترکین پرمصرف در مصارف بیش از الگو

مطابق مصوبه هیئت دولت، کل مصرف برق مشترکینی که از الگوی مصرف تعیین شده تجاوز می‌کنند، با افزایش قیمت رو‌به‌رو می‌شود. این در حالی است که ضروری است مشترکین تنها به ازای مصارف بالاتر از الگوی خود، با سیاست ‌های تنبیهی مواجه شوند و افزایش کلی بهای برق آنان نوعی اجحاف و بی‌عدالتی است.

با توجه به اینکه مسئولین دولتی بارها اعلام کرده اند که هدف از این مصوبه کسب درآمد برای وزارت نیرو نیست، پیشنهاد می‌شود که تنها مصارف بالاتر از الگو، مشمول جریمه شود.

شیوه افزایش تعرفه ‌های برق برای مشترکین با مصرف ‌های کمتر و بیشتر از الگو

در طرح تصویب شده توسط دولت در سال ۱۳۹۷، تعرفه برق تمامی مشترکین به طور مشترک با افزایش قیمت ۷ درصدی مواجه شده است. با این کار عملا فشار افزایش قیمت برای تمام اقشار ضعیف و متوسط جامعه به همان نسبتی خواهد بود که برای مشترکین پرمصرف خواهد بود. لذا پیشنهاد این پژوهش این است که در اصلاح تعرفه سال جدید از افزایش قیمت عمومی صرف نظر شود.

علاوه بر این جهت تاثیرگذاری بیشتر طرح افزایش قیمت بر اصلاح رفتار مشترکین پرمصرف، باید شیوه اعمال جریمه ‌ها حاوی پیام ‌هایی برای این مشترکین باشد. لذا تعیین تعرفه تجدیدپذیر برای مصارف خارج از الگو این پیام را به این مشترکین می‌دهد که قیمت پایین برق در کشور به لطف منابع سرشار نفت و گاز، نبایستی عاملی در جهت مصرف بی‌رویه و اسراف‌گونه برق شود.

حذف بند «حداکثر بهای برق به ازای هر کیلووات ساعت»

در مصوبه دولت ردیفی تحت عنوان «حداکثر بهای برق به ازای هر کیلووات ساعت» وجود دارد؛ این ردیف در مصوبه دولت موجب شده است تا اثر بازدارندگی تعرفه پلکانی از بین برود و عملا مشترکین بسیار پرمصرف را از جریمه ‌های مذکور معاف نماید. این بند علاوه بر تناقض آشکار با اهداف مصوبه، نوعی بی‌عدالتی نیز محسوب می‌شود و به مشترک این پیام را القا می‌کند که در صورتی که مصرف برق خود را از مقدار مشخصی بیشتر نماید، هیچ‌گونه جریمه‌ای برای او در نظر گرفته نمی‌شود.

جداول پیشنهادی برای تعرفه ‌گذاری برق در مناطق مختلف

با توجه به موارد اشاره شده، پیشنهاد می‌شود جداول زیر برای قیمت‌ گذاری برق در مناطق مختلف کشور در دستور کار قرار گیرد. در این در الگوی پیشنهادی، قیمت‌گذاری با منطق «پله‌های مصرفی» انجام شده است که نه منجر به بی‌عدالتی شده و نه به اقشار عمومی مردم فشار وارد می‌کند. در این بخش برای هریک از مناطق «مناطق عادی و ماه‌های غیرگرم مناطق گرمسیر»، «مناطق گرمسیر ۴»، «مناطق گرمسیر ۳»، «مناطق گرمسیر ۲»، « مناطق گرمسیر ۱» و «همه مناطق در ماه‌های غیرگرم سال» جدولی جداگانه برای قیمت‌های پیشنهادی جدید ارائه شده است.

در اینجا برای نمونه دو جدول که برای «مناطق گرمسیر ۲» و «همه مناطق در ماه‌های غیرگرم سال» ارائه شده است آورده شده است.

• تعرفه برق مناطق گرمسیر ۲: الگوی ماهیانه مصرف برابر ۲۰۰۰ کیلووات ساعت در ماه

• تعرفه برق همه مناطق در ماه‌های غیرگرم سال: الگوی ماهیانه مصرف برابر ۳۰۰ کیلووات ساعت در ماه

جمع‌بندی

طرح تغییر تعرفه برق تصویب شده در مجلس در سال ۹۷ به‌گونه‌ای بوده‌است که تمام مشترکین را با افزایش تعرفه ۷ درصدی رو‌به‌رو می‌کند. این افزایش یکنواخت علاوه بر تحت فشار قرار دادن اقشار ضعیف و متوسط جامعه، موجب توزیع غیرعادلانه یارانه پنهان انرژی می‌شود.

الگوی پیشنهادی این پژوهش از ابعاد گوناگون به بررسی این طرح پرداخته و برای هریک از این ابعاد پیشنهاداتی برای بهبود طرح کنونی داده است. از جمله اصلاحات پیشنهادی این پژوهش می‌توان به «اصلاح الگوی مصرف تعیین شده توسط طرح دولت جهت تاثیر پذیری درصد کمتری از مردم از افزایش قیمت»، «تغییر شیوه جریمه مشترکین از اعمال به کل مصرف به اعمال به مازاد مصرف»، «حذف بند حداکثر بهای برق به ازای هر کیلووات ساعت» و «اصلاح تعرفه‌های تعیین شده برای مناطق مختلف» اشاره کرد.

این مطالعه در شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی با همکاری احسان امیدی در سال ۱۳۹۷ انجام شده ‌است.