حمایت از تولید داخلی در ایران و سایر کشورها
بررسی مزایا و آثار حمایت از تولید داخلی و تحلیل تجربه کشورهای مختلف در این زمینه
حمایت از تولید داخلی کشور و تشویق مصرف‌کنندگان به خرید محصولات داخلی منجر به رشد اقتصاد و توسعه ملی خواهد شد. از دیگر آثار آن می توان به افزایش اشتغال، کاهش واردات غیرقانونی، افزایش قدرت ارز ملی، ثبات قیمت کالاها و افزایش کیفیت محصولات اشاره کرد. مجلس شورای اسلامی با تصویب قوانینی مانند «حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تامین نیازهای کشور» سعی در تحقق حمایت از تولید داخلی داشته است. با این وجود، این قوانین در عمل نتوانسته اند موفقیت چندانی کسب کنند. از طرفی، اثرگذاری نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ساخت ایران در سال های اخیر کاهش یافته است.
ضرورت و اهداف پژوهش
با توجه به وضعیت اقتصاد کشور و بالا بودن نرخ بیکاری، حکایت از تولید داخلی اهمیت دو چندان می یابد. در این خصوص، لازم است که ضمن بررسی مزیت های حمایت از تولید داخلی، راهبردهای اتخاذ شده در کشور نیز شناسایی گردد. همچنین در این گزارش، از طریق منابع اطلاعاتی مختلف، چگونگی حمایت کشورهای مختلف از تولیدات داخلی مورد بررسی قرار می گیرد.
مزیت های حمایت از تولید داخلی
حمایت و خرید تولید داخلی مزایای بسیار زیادی در ابعاد مختلفی را برای کشور ایجاد می کند، از جمله:
ایجاد اقتصاد مقاوم چرخه ای: تمامی نهادهای اقتصادی با مصرف‌کنندگان محصولات و تامین‌کنندگان نیازهای ورودی، پیوند اقتصادی دارند. این ارتباط دو سویه، با ایجاد شبکه ارتباطی بین نهادهای مختلف اقتصاد، موجب رشد فعالیت اقتصادی محلی و در نتیجه رشد کلی اقتصاد ملی می شود.
افزایش اشتغال و کاهش بیکاری: با توجه به پیوند اقتصادی بین تولیدکننده و مصرف‌کننده، تقاضا برای منابع نیروی کار محلی ایجاد می گردد.
کاهش فعالیت های بازارهای موازی: بخش عمده ای از کالاهای مصرفی وارداتی، وسایل نقلیه و حتی برخی از مواد اولیه، از طریق بازار غیرقانونی موازی ارز خارجی تامین می‌شود. مصرف تولیدات داخلی این بازارهای مخرب موازی را کنترل خواهد کرد.
افزایش قدرت ارز ملی: قدرت هر ارز در برابر ارزهای جهان عمدتا تابعی از تعادل تراز پرداختی آن است. لذا با مصرف کالاهای محلی، ایجاد ذخایر ارز خارجی برای حمایت از موقعیت تراز پرداخت کشور تسهیل می گردد.
کاهش هزینه تولید واحد (اقتصاد مقیاس(: معمولا با افزایش مقیاس تولید، هزینه هر واحد تولیدشده از لحاظ اقتصادی پایین تر خواهد بود. علاوه بر این، تولید در مقیاس بالا شرایط را برای سرمایه گذاری بیشتر تولیدکنندگان فراهم می کند. بنابراین، حمایت از مصرف کالاهای محلی باعث افزایش بهره‌وری ظرفیت و کاهش هزینه های تولید برای صنایع محلی می شود.
چشم انداز رشد اقتصادی بالا: مصرف کالاهای تولیدی محلی و درونی سازی تقاضا بر بهره وری ظرفیت و در نتیجه رشد اقتصادی و توسعه ملی تاثیر گذار است.
تضمین کیفیت: امکان نظارت بر واردات افراطی کار دشواری است، در صورتی که با مصرف کالاهای تولید داخلی می توان به ایجاد و نظارت بر استانداردهای تضمین کیفیت به نفع رفاه مصرف کنندگان محلی کمک کرد.
ثبات قیمت: حجم قابل توجهی از مواد مصرفی، وسایل نقلیه و مواد اولیه وارداتی از بازار موازی تامین می شوند. در این بازار، قیمت ها بیش از حد غیرواقعی تعیین می شوند و تولیدکنندگان محلی نیز، به منظور جلوگیری از کاهش مصرف کنندگان، قیمت را با بازار موازی هم تراز می کنند. اما با مصرف تولیدات داخلی این تغییرات قیمت قابل کنترل می گردد.
چگونگی حمایت از تولید داخلی در ایران
دستگاه ها و شرکت های دولتی نقش مهمی در حمایت از تولید و رونق اقتصاد ملی دارند. قدم اول برای حمایت از کسب و کارهای داخلی و ملزم کردن دستگاه های دولتی برای خرید کالای داخلی، قانون گذاری است. در ایران نیز برخی قوانین در راستای مدیریت واردات، ممنوعیت واردات کالاهای مشابه و تنظیم تعرفه وضع شده است، اما در مرحله اجرا و مدیریت، نتایج خوبی مشاهده نشد. بخش دیگر قانون گذاری برای حمایت از کسب و کارهای داخلی، مربوط به خرید تجهیزات و خدمات شرکت های دولتی از تولیدات داخلی است. در این راستا، قانون «حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تامین نیازهای کشور» در سال ۱۳۹۱ در مجلس تصویب شد. از سوی دیگر در سال ۱۳۹۰ و همچنین سال ۱۳۹۷ برای چندمین بار قانون «ممنوعیت خرید کالاهای مشابه داخلی برای دستگاه های دولتی» تصویب گردید. با این حال، این قوانین در عمل به دلیل نبود سازوکار اجرایی، نحوه نامناسب الزام به اجرا، نبود نظارت بر اجرا و بررسی میزان اجرا، ناموفق بوده اند.
نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ساخت ایران به منظور حمایت از شرکت های داخلی تولیدکننده این محصولات و تسهیل در فروش آنها تشکیل شده است. از سال ۹۲ تاکنون پنج دوره از این نمایشگاه برگزار شده است. اما در دوره های اخیر نمایشگاه، دو عامل باعث تضعیف این نوع حمایت از شرکت های دانش بنیان شده است. اول، نحوه حمایت های معاونت علمی از شرکت های دانش بنیان حاضر در نمایشگاه با تغییراتی مواجه شده است و بودجه کمتری را در این زمینه اختصاص می دهد. دوم، به منظور خرید تجهیزات آزمایشگاهی، بودجه دلاری به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تخصیص یافته است که به نوعی حمایت از کالاهای خارجی در برابر کالاهای داخلی است.
تجربه کشورهای موفق
در گزارشی که رئیس بانک مرکزی زیمباوه در سال ۲۰۰۵ ارائه کرده است، برخی ابتکارات کشورها در راستای حمایت از خرید داخلی که در اقتصادهای جهان موفق بوده اند، به شرح زیر است:
مالزی
در مالزی تغییر بنای صنعتی به وسیله دوره جایگزینی واردات انجام شد که طی آن واردات کالاهای مصرفی کاهش و استفاده از منابع طبیعی داخلی افزایش یافت. در اوایل دهه ۱۹۷۰، سیاست ها به سمت رشد صادرات جهت داده شد که منحصر به موقعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مالزی بود. سیاست های تجاری مالزی با مشوق های مالی ترویج شد. مناطق صادراتی و تجارت آزاد به صورت ویژه برای جذب سرمایه گذاری خارجی اختصاص داده شد.
آمریکا
اگر ۵۰% استخراج، ساخت یا تولید در داخل کشور صورت بگیرد، محصول «تولید داخلی» به حساب می آید. بر اساس قانون، برخی از سازمان های دولتی فدرال، ایالتی و محلی، تنها از تجهیزات داخلی باید خرید کنند. علاوه بر این، خرید تولیدات کشورهایی که دسترسی به تجهیزات و خدمات ایالات متحده ندارند، ممنوع است. اختصاص یارانه برای کشاورزی و ایجاد موانع وارداتی مشخص بازارهای کشاورزی، منجر به جایگزینی واردات در حمایت از مصنوعات داخلی شده است.
برزیل
دولت برزیل برنامه های مختلفی را برای ایجاد انگیزه برای ترویج تولیدات ملی و ممانعت از واردات، به ویژه در مورد خرید از بزرگترین شرکت مخابراتی در برزیل تدوین کرده است.
آفریقای جنوبی
برند» با افتخار آفریقای جنوبی» به عنوان ابزاری برای بازار و ارتقا محصولات و خدمات داخلی با نگاه به داخلی سازی تقاضاهای مشتریان معرفی شد. این برند یک کمپین پویا برای تبلیغ شرکت ها، محصولات و خدمات آفریقای جنوبی است که به ایجاد فرصت های شغلی و رشد اقتصادی در آفریقای جنوبی کمک می کند. این ابتکار به طور گسترده توسط دولت، سازمان کار، تجارت و سازمان های اجتماعی حمایت می شود. این برند به شرکت هایی که استانداردهای مشخص شده کمپین را برآورده کنند، تعلق می گیرد.
جمع بندی
تاکنون حمایت از تولید داخلی کشور از طریق قانون گذاری انجام شده است. از جمله آن که قوانینی برای منع واردات کالاهای مشابه و نیز تامین تجهیزات دستگاه‌های دولتی از محصولات داخلی تصویب شده‌اند. همچنین نمایشگاهی با عنوان ساخت ایران از سال ۱۳۹۲ اجرا گردیده است. در این گزارش، تجربه کشورهای مختلف در حوزه حمایت از تولید داخلی بررسی گردید. مواردی مانند ممنوعیت یا افزایش تعرفه واردات برخی محصولات، کمپین های حمایت از تولید داخلی، نمایشگاه ها و فروشگاه های کالای داخلی، حمایت و مدیریت کسب و کارهای کوچک در کشورهای مختلف به کار گرفته شده است.
این مطالعه در اندیشکده اقتصاد مقاومتی و در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.
