بررسی نحوه سیاست‌ گذاری در حوزه گردشگری کشور‌های اسلامی

گردشگری به معنای سیاحت در داخل یک کشور یا کشورهای خارجی است. صنعت گردشگری منجر به تقویت فرهنگ، افزایش توجه به میراث ‌های فرهنگی و هنری، ایجاد مفاهیم فرهنگی مشترک می ‌شود. علاوه بر این، گردشگری با افزایش درآمد کشور میزبان و گسترش اشتغال، رشد اقتصادی را به دنبال دارد. بسیاری از کشورهای اسلامی علی رغم در اختیار داشتن ظرفیت ‌های بالایی جهت جذب گردشگر، در این حوزه ناموفق هستند. با بررسی و استفاده از تجارب کشور های اسلامی موفق در صنعت گردشگری برای ترسیم خط مشی ‌ها و سیاست‌ های گردشگری می ‌توان به انتفاع سایر کشورهای اسلامی از جذب گردشگر منجر شد.

ضرورت و اهداف پژوهش

کشورهای اسلامی به دلیل برخورداری از موقعیت‌ های متنوع جغرافیایی، آثار تمدنی و باستانی چند هزار ساله و غنای فرهنگی، پراکندگی جمعیتی در اقصی نقاط جهان و تنوع شرایط اقلیمی از جایگاه و ظرفیت بالقوه بالایی در حمایت از گردشگری داخلی و بین ‌المللی برخوردار هستند. تعدادی از کشورهای اسلامی با اعمال برخی محدودیت ‌‎ها و سوء مدیریت ‌ها، سیاست‌ گذاری ‌‌های غلط و تحجر فرهنگی عملکرد موفق و درخور توجهی در حوزه سیاست ‌گذاری و توسعه صنعت گردشگری نداشتند. در مقابل کشورهایی چون ترکیه، مالزی و حتی کشورهای کوچکی مثل امارات یا اردن سهم مناسب و رو به رشد صنعت گردشگری را به خود اختصاص داده ‌اند. در این زمینه سیاست‌ گذاری دولت ‌ها نقش کلیدی دارد. این پژوهش به منظور شناسایی و شناساندن راه رسیدن به اهداف صنعت گردشگری، با بررسی راهکارهای توسعه گردشگری در کشورهای ترکیه، اردن، عربستان، مصر، امارات، مراکش، اندونزی و مالزی و متناظر با این شناخت، راهکارهایی مناسب برای توسعه گردشگری در کشورهای اسلامی ارائه می ‌دهد.

آثار گردشگری بر اقتصاد و فرهنگ

گردشگری به عنوان نوعی صادرات محسوب می ‌شود و تنها تفاوت آن با صادرات کالا و خدمات این است که مصرف کننده آن را در کشور میزبان مصرف می ‌کند. پنج محور عمده برای اندازه‌ گیری اثرات اقتصادی صنعت گردشگری «کسب درآمد ارزی»، «افزایش درآمد ملی جامعه میزبان»، «افزایش درآمد دولت»، «اشتغال» و «رشد اقتصادی» است.

در کنار منافع اقتصادی، صنعت گردشگری بر فرهنگ مناطق گردشگرپذیر تاثیرگذار است. صنعت گردشگری داخلی باعث ایجاد مفاهیم فرهنگی مشترک می‌ شود و در این زمینه همدلی ملی و انسجام فرهنگ‌ های متفاوت را فراهم می‌ کند. در گذر زمان گاهی توجه مردم به میراث فرهنگی و هنری خود کم می ‌شود، اما با گسترش صنعت گردشگری با توجه به ابعاد فرهنگی، این سنت ‌ها، جشن ‌ها و آیین‌ ها با تقاضای بیشتری روبرو می ‌شوند. این موضوع می ‌تواند به زنده  سازی و تقویت میراث فرهنگی منجر شود. همچنین برخوردهای گردشگر و میزبان و مشاهده رفتار دیگران موجب توسعه فرهنگ دوطرف و شناخت شیوه‌ های توسعه فرهنگی می ‌شود.

ملزومات و زیرساخت ‌های مورد نیاز گردشگری در کشورهای اسلامی

در این پژوهش تجربه هشت کشور مالزی، اندونزی، امارات، عربستان سعودی، ترکیه، اردن، مصر و مراکش به عنوان کشورهای اسلامی موفق در صنعت گردشگری مورد بررسی قرار گرفته ‌اند. پس از طبقه ‌بندی آثار و جاذبه های گردشگری هر کشور بر اساس انواع گردشگری فرهنگی، طبیعی، سلامت، ورزشی، تجاری و بازرگانی، الکترونیکی و انواع گردشگری مذهبی به بررسی تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گردشگری و سپس تحلیل شاخص ‌های رقابت پذیری سفر و گردشگری، به رویکرد و نقش دولت ها در گردشگری پرداخته شده است. در انتها بر اساس تجارب این کشورها پیشنهاداتی جهت توسعه گردشگری برای سایر کشورهای اسلامی ارائه گردیده است. در ادامه بخشی از این راهکارها ارائه می ‌شود.

از جمله اقدامات پیشنهادی در این بخش به موارد زیر می ‌توان اشاره کرد:

• فعال کردن نمایندگی ‌های سیاسی خارج از کشور در انجام تبلیغات گردشگری.
• ایجاد ارتباط در این زمینه و ایجاد زمینه‌ های لازم برای انعقاد قرارداد.
• مقابله با تبلیغات منفی گسترده با دعوت از خبرنگاران، عکاسان، نمایندگان رادیو تلویزیون، مدیر آژانس ‌های کارگزاری، تورگردان‌ ها و آژانس ‌های تبلیغاتی معروف گردشگری به کشور جهت آشنایی با تسهیلات و امکانات بالقوه صنعت گردشگری.
• استفاده از پوشش تبلیغاتی رسانه ‌های گروهی در سطح جهان.
• تسهیل در صدور ویزا و اجازه اقامت

از جمله اقدامات لازم در این زمینه به شرح زیر است:

• پیش بینی در زمینه حذف ویزا برای مسافران برخی کشورها و در صورتی که از نظر سیاسی ممکن نباشد.
• کاهش تشریفات مربوطه برای صدور ویزا.
• اجازه اقامت گردشگران به خصوص در شهرستان‌‌ ها.
• تسهیل ورود و خروج ایرانیان مقیم خارج از کشور و تشویق و ترغیب آنها برای مسافرت به ایران.
• حذف ویزا جهت اقامت کوتاه مدت در مناطق آزاد تجاری»، «صدور ویزا و اجازه اقامت بلند مدت و ارائه تسهیلات ویژه به گروه های خاص از جمله سالمندان، دانشجویان و محققان.
• ایجاد امکانات لازم جهت درخواست و صدور ویزا به صورت الکترونیکی.
• امضای قرارداد همکاری با کشورهای اسلامی به منظور تبادل گردشگر.
• توسعه ناوگان حمل ‌و ‌نقل مورد نیاز گردشگران و تاسیسات زیربنایی

اجرای طرح‌ ها و پروژه ‌‌های عمرانی و زیربنایی اعم از امکانات جاده ‌ای و حمل‌ و‌ نقل، آب و برق، انواع اقامتگاه‌ ها و واحدهای پذیرایی، مراکز بهداشتی و سلامت، سایت ‌های فرهنگی و تاریخی، مراکز تفریحی، کلبه ‌های استراحتگاهی و توسعه تاسیسات گردشگری ورزشی، درمانی و طبیعت گردی نقش مهمی در جذب گردشگران دارد. رعایت حداقل کیفیت خدمات در این‌ گونه تاسیسات زمینه رونق صنعت گردشگری را به ویژه برای جوامع محلی فراهم می ‌سازد. همچنین تشویق بخش خصوصی به سرمایه ‌گذاری و ایجاد زمینه‌ های لازم جهت جذب سرمایه‌ های خارجی و اخذ وام از سازمان‌ های جهانی جهت تکمیل پروژه ها از جمله راهکارهای پیشنهادی جهت توسعه زیرساخت ها می ‌باشد.

توسعه شبکه امداد و نجات، گسترش خدمات بیمه ‌ای و ارائه خدمات اضطراری به گردشگران

«راه اندازی شبکه‌ها و دفاتر اطلاعات گردشگری»، «ایجاد و گسترش ایستگاه‌ های امداد و نجات»، «استقرار پلیس گردشگری»، «اجباری نمودن بیمه گردشگران ورودی و وسایل نقلیه همراه آنان» و از همه مهم تر «حساس نمودن مردم کشور نسبت به حفظ امنیت گردشگران» از جنبه ارتقاء وجه ملی و بین‌المللی و تاثیرگذاری آن بر اقتصاد و توسعه کشور از جمله مواردی است که می‌تواند بستر لازم را برای جذب هرچه بیشتر گردشگران فراهم سازد.

آموزش و مدیریت منابع انسانی

افزایش ظرفیت موسسات تحصیلی و آموزشی، تاکید بر گسترش رشته مدیریت جهانگردی در دانشگاه‌ ها به منظور تقویت علمی این صنعت، ایجاد انگیزه در بخش خصوصی جهت ایجاد دانشکده و موسسات حرفه ای آموزش گردشگری در زمینه‌های هتل داری، تورگردانی و حتی اعطای بورس جهت آموزش مدیران این بخش در دانشگاه ‌های خارج از کشور راهکارهای پیشنهادی جهت توسعه منابع انسانی در این بخش می باشد.

جمع ‌بندی

صنعت گردشگری در ارتقا فرهنگ و رشد اقتصادی تأثیر گسترده ‌ای دارد. با وجود این مزیت ‌ها و ظرفیت ‌های فراوان در بسیاری از کشورهای اسلامی، این صنعت به حد مناسبی در برخی از این کشورها گسترش نیافته است. توسعه گردشگری برای کشورهای اسلامی باید بر اساس تجارب کشورهای اسلامی موفق در این زمینه مانند ترکیه و مالزی صورت بگیرد. بدین منظور مواردی مانند اطلاع ‌رسانی، تسهیل صدور ویزا و اقامت، توسعه ناوگان حمل‌ و‌ نقل مورد نیاز گردشگران و تاسیسات زیربنایی، توسعه شبکه امداد و نجات، گسترش خدمات بیمه‌ ای، ارائه خدمات اضطراری به گردشگران و آموزش و مدیریت منابع انسانی پیشنهاد می ‌شود.

این مطالعه در موسسه آینده پژوهی جهان اسلام و با همکاری سید یحیی صفوی و سید حمزه صفوی در سال ۱۳۹۵ انجام شده ‌است.