افزایش اثربخشی طرح گفتمان دینی با شناخت تجارب مسئولین و مربیان این طرح
مصاحبه با اساتید و مربیان طرح گفتمان دینی، استخراج مفاهیم اصلی و ارائه پیشنهاداتی جهت افزایش اثربخشی این طرح
اثربخشی فعالیت های مختلف یک سازمان یکی از دغدغه های اصلی هر مدیر کارآمدی در سازمان است. سازمان ها با امکانات، بودجه و نیروی انسانی محدود مواجه هستند. بنابراین هر سازمانی سعی می کند از بین فعالیت های گوناگون، فعالیتی را در اولویت اجرا قرار دهد که اثربخشی بیشتری در راه رسیدن به سیاست ها و اهداف کلان سازمان داشته باشد. در این راستا ارزیابی اثربخشی مقدمه اول این مسیر پرفرازونشیب است. برخی اثربخشی دوره ها را به عنوان میزان حصول و دستیابی دوره های آموزشی به هدف های تعیین شده تعریف کرده اند. به گفته برخی از صاحب نظران، دوره آموزشی اثربخش دوره ای است که هدف های مفروض را متحقق سازد. بنابراین در الگوهای پیشنهادی آنان می توان هدف های هر برنامه را بررسی کرده و در پایان دوره در خصوص هدف ها قضاوت نمود.
ضرورت و اهداف پژوهش
علی رغم افزایش هزینه آموزش ها در زمینه مباحث دینی در رسانه های مختلف و سطح جامعه امروزه شبهات و مشکلات جوانان درزمینه مسائل دینی افزایش یافته است. با توجه به اینکه آسیب های عدم آموزش مناسب جوانان در مورد مسائل دینی جامعه را با مشکلات متعدد مواجه می سازد؛ لازم است به طورجدی و با انجام تحقیقات و بررسی های جامع، به حل این معضل اساسی از جامعه پرداخته شود. به نظر می‌رسد اولین اقدام برای افزایش میزان آگاهی های دینی، شناخت دقیق و صحیح فعالیت های مرتبط با آموزش های موسوم به گفتمان دینی است؛ بنابراین، در خصوص افزایش اثربخشی طرح گفتمان دینی یا پیامدهای کاهش اثربخشی آن، دیدن همه جنبه ای آن ضروری است. دراین بین علی رغم نقش تعیین کننده رسانه های جدید و شبهات مطرح شده توسط آن در ذهن جوانان؛ همواره بررسی و آسیب شناسی شیوه پاسخ به این شبهات و برگزاری کلاس های آموزشی در این زمینه مهم کمتر پرداخته شده است. لذا در این پژوهش سعی بر آن است که تا با شناخت و بررسی این دوره ها در استان اصفهان راهکارهایی نو و مؤثر جهت اصلاح این دوره ها ارائه شود.
روش شناسی پژوهش
برای دستیابی به اهداف پژوهش در پائیز سال ۱۳۹۷ یک مطالعه کیفی بر اساس رویکرد پدیدارشناسی انجام شد که در آن با ۱۱ نفر از مسئولین و مربیان طرح گفتمان دینی که دامنه سنی آن ها بین ۳۰ تا ۵۰ سال قرار داشت مصاحبه عمیقی صورت گرفت. با توجه به روش تحلیل که مبتنی بر الگوی استیویک – کولایزی – کن است، مفاهیم به دست آمده از مصاحبه ها در مراحل مختلف دسته بندی و درنهایت به ساده ترین شکل به توصیف موضوع پرداخته شد.
تجارب مسئولین و مربیان طرح گفتمان دینی
علی رغم تاکید دین مبین اسلام نسبت به ارتباط مستقیم با جوانان، آموزش صحیح و رفع شبهات و سوالات آن ها، مشکلات زیاد و متفاوت موجود روند این موضوع را سخت نموده است. در این بخش از تحقیق، برای بررسی بهتر تجارب مسئولین و مربیان طرح گفتمان دینی، مفاهیم اصلی براساس اظهارات شرکت کنندگان در چند دسته طبقه بندی شده اند که برخی از آن ها عبارت اند از:
- اهمیت گفتمان دینی: ازآنجاکه طرح گفتمان دینی یکی از بهترین راه های ارتباطی به ویژه روحانیت با نوجوانان، پاسخ گوئی به نیازهای روز ایشان و همچنین معلمان مدارس است و خروجی های آن متناسب با اهداف سازمان هستند؛ مصاحبه کنندگان به اهمیت بیش ازحد این طرح تأکید داشته و خواستار توسعه و گسترش کمی و کیفی این طرح بودند.
- موضوعات گفتمان: با توجه به تنوع و گسترش مخاطبین طرح در شهرستان ها چند نکته کلیدی موردتوجه کارشناسان بود. ازجمله این نکات می توان به تنوع، کاربردی بودن و انتزاعی نبودن موضوعات و همچنین اختیاری بودن انتخاب موضوع توسط استاد با هماهنگی نیاز دانش آموزان و اولیاء مدرسه اشاره کرد.
- بودجه گفتمان: با عنایت به هزینه های مختلفی که برای طرح باید پرداخت شود و محدود بودن بودجه سازمان و همچنین عدم پرداخت کمک توسط اکثر مدارس و آموزش وپرورش این کمبود بودجه باعث آسیب جدی برای ادامه و گسترش طرح شده و باید حتماً در این زمینه بازنگری شود؛ همچنین می شود با مدیریت هزینه ها و توانمندسازی اساتید بومی باعث کاهش هزینه های اجرای طرح شد.
- بازخورد جلسات گفتمان: یکی از بهترین راه های افزایش اثربخشی هر طرحی بازخورد گیری مداوم از مخاطبین آن طرح است. درمجموع رضایت نسبی از این طرح در دانش آموزان و مدارس وجود دارد. این رضایت به اندازه ای است که منجر به افزایش درخواست برگزاری جلسات بعدی در بین دانش آموزان و مدارس شده و همچنین ارتباط دانش آموزان باروحانی و استاد بعد از جلسات زیاد می شود.ذکر این نکته لازم است که سنجش این موارد نیاز به کار پژوهشی دقیق و بازخوردگیری علمی دارد.
- محتوای جلسات گفتمان: یکی از نیازهای افزایش اثربخشی طرح این است که مطالب و کتب به صورت رایگان یا با هزینه ای مناسب ارائه شوند. همچنین می توان در فضای مجازی یا شیوه های دیگر زمان ارتباط و ارائه مطالب به دانش آموزان را افزایش داد و موجب اثربخشی بیشتر طرح شد.
- شیوه اداره جلسات گفتمان: ارتباط چهره به چهره و حضوری و تعامل با مخاطبین و همچنین عدم ارائه منبری و یک طرفه مباحث و گفتمانی و پرسش و پاسخی بودن مباحث یکی از نقاط قوت این طرح است که باید با فعالیت های خلاقانه و متناسب با شرایط مکان و زمان باعث توسعه و تعمیق آن شد.
- زمان و مکان جلسات گفتمان: زمان جلسات گفتمان نباید هم زمان با دروس مهم و اصلی یا نزدیک امتحانات دانش آموزان باشد و همچنین باید از ظرفیت های دیگر مدرسه مثل مناسبت ها و صبحگاه برای ارائه مباحث استفاده شود.
- تعداد جلسات گفتمان: تعداد جلسات کم، آفت ارائه کامل مباحث است و این موضوع عامل کاهش اثربخشی این طرح شده و در موارد متعدد به آن اشاره شده است. این مهم لزوم بازنگری در اختصاص سهمیه به شهرستان ها متناسب با نیاز و توان برگزاری آن ها را دوچندان کرده است.
- تحقیق و پژوهش در گفتمان: یکی از الزامات این طرح نیاز به شاخص علمی، منطقی، کیفی و قابل ارزیابی برای سنجش اثربخشی و انجام پژوهش های علمی مداوم و سنجش کمی و کیفی اثربخشی است که متأسفانه انجام نمی شود. همچنین تدوین مدل اساتید موفق و برگزاری دوره توانمندسازی اساتید جزء واجبات افزایش اثربخشی طرح است.
- نقش اساتید گفتمان: کلیدی ترین و اصلی ترین عامل موفقیت و شکست گفتمان از نظر اکثر شرکت کنندگان در تحقیق، اساتید طرح بودند. از همین رو این موضوع اهمیت توجه به انتخاب دقیق و توانمندسازی اساتید در طول سال را صد چندان می کند.
و موارد دیگر عبارتند از:
- نقش آموزش و پرورش
- نقش انگیزاننده ها ی مخاطبین
- پیشنهادات اصلاحی
- تهدیدات گفتمان
- نقش اداره کل سازمان تبلیغات
- مخاطبین گفتمان
- نیازهای دانش آموزان و مخاطبین
پیشنهادات نهایی و راه های افزایش اثربخشی طرح گفتمان دینی
در پایان با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق، پیشنهاداتی در قالب راهکارهای کاربردی برای اصلاح روند گفتمان و افزایش اثربخشی طرح گفتمان دینی ارائه می شود:
- تشکیل اتاق فکر تخصصی گفتمان دینی
- بازبینی و بازنویسی طرح گفتمان دینی و رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت
- برندسازی طرح گفتمان دینی
- اختصاص یک شعار محوری و هماهنگ کشوری در هرسال برای گفتمان دینی
- گفتمان سازی پیرامون طرح و اثرات ماندگار آن در جامعه و ارائه گزارش دائمی از طرح
- توسعه و گسترش کمی و کیفی این طرح
- تدوین موضوعات جدید متناسب با نیازهای روز
جمع بندی
علی رغم افزایش هزینه آموزش در زمینه مباحث دینی در رسانه های مختلف و سطح جامعه، امروزه شبهات و مشکلات جوانان درزمینه مسائل دینی افزایش یافته است. به نظر می رسد اولین اقدام برای افزایش میزان آگاهی های دینی، شناخت دقیق و صحیح فعالیت های مرتبط با آموزش های موسوم به گفتمان دینی است؛ بنابراین، در خصوص افزایش اثربخشی طرح گفتمان دینی یا پیامدهای کاهش اثربخشی آن، دیدن همه وجوه آن ضروری است. بر اساس مصاحبه های صورت گرفته با اساتید چند مفهوم اصلی به منظور اثربخشی طرح گفتمان دینی مطرح شده اند که برخی از آن ها عبارت اند از: اهمیت گفتمان دینی، موضوعات مطرح شده در جلسه، میزان بودجه این طرح، بازخورد جلسات و نقش اداره کل سازمان تبلیغات. در پایان نیز پیشنهاداتی به منظور افزایش اثربخشی طرح گفتمان دینی همچون بازبینی و بازنویسی طرح گفتمان دینی و رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت ارائه شد.
این مطالعه در موسسه فرهنگی پژوهش فرهنگ اول با همکاری مهدی کلانتری و زهرا مسعودی نیا و به سفارش اداره کل سازمان تبلیغات اسلامی استان اصفهان در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.
