کار و تامین اجتماعی در جهان پس از کرونا

همه‌ گیری بیماری کرونا در جهان، رخدادی بود که سراسر دنیا را تحت ­تاثیر قرار داد؛ تقریبا هیچ کشوری در دنیا نیست که از اثرات این ویروس در امان مانده باشد. با وجود هشدارهای فراوان سازمان جهانی بهداشت بسیاری از دولت‌ ها، کنشگران این پدیده را در چارچوب رخدادهای پیشین تحلیل کردند که این امر نشان‌ دهنده بی ‌اطلاعی رهبران و مردم جهان از ماهیت خاص این پدیده بود. بررسی تغییرات حوزه کار و تامین اجتماعی در جهان پساکرونا، امری ضروری است؛ توسعه بی ­سابقه دورکاری، توسعه بنگاه­ های اقتصادی مبتنی بر «سکو»، توسعه شبکه­ های اجتماعی، تحولات هوش مصنوعی و گسترش فضای ابری، بخشی از این تغییرات است.

کلیدواژه‌: کار و تامین اجتماعی، حمایت ‌های شغلی، پساکرونا، آینده ‌پژوهی

ضرورت و اهداف پژوهش

در حال حاضر بسیاری از افراد در جهان به ‌نوعی درگیر محدودیت ‌های ناشی از همه‌ گیری کرونا هستند. نیروی کار نیز از این محدودیت‌ ها در امان نبوده‌ و با محدودیت ‌هایی همچون دورکاری و قرنطینه روبه‌رو شده‌ است. نیروی کار حتی پیش از کرونا نیز با چالش ‌های بسیاری مانند محدودیت ساز و کار‌های اجتماعی، تغییر ماهیت روابط کاری و نیاز به یادگیری مهارت‌ های جدید رو به‌ رو بوده‌ است. با اغاز همه ‌گیری کرونا در اوایل سال ۲۰۲۰، بسیاری از کسب ‌و کارها تعطیل ‌شدند و در پی ان میلیون ‌ها نفر در سراسر جهان شغل خود را از دست ‌دادند. بر اساس گزارش سازمان بین ‌المللی کار (ILO) در سه‌ ماهه دوم سال ۲۰۲۰، با از بین رفتن نزدیک به ۳۰ میلیون شغل، ۳۳ میلیون نفر بیکار شده ‌اند.

صنعت و بخش ‌های مختلف اقتصادی به ‌طور کامل تحت ­تاثیر شرایط جدید قرار گرفته ‌اند. درحالی‌ که مشاغل وابسته به فناوری‌ های جدید با تقاضای چشمگیری مواجه شده ‌اند، بسیاری از مشاغل نیز به‌ شدت اسیب ‌دیده ‌اند. گرچه برخی دورکاری ‌ها، باعث افزایش بهره ‌وری و کاهش ترددهای غیرضروری شده‌ است، اما این اثار در برابر اسیب‌ های روانی و افت شاخص ‌های بهزیستی و رفاه اجتماعی چندان درخور توجه نیست. حال این سؤال مطرح است که با گذشت بیش از یک سال از همه‌ گیری کرونا، چه تغییراتی در زندگی پس از کرونا به ‌ویژه در حوزه کار و تامین اجتماعی رخ می‌دهد؟ هدف اصلی این پژوهش بررسی تغییرات کسب‌ و کار پس از کرونا و شکل‌ های جدید کاری در مشاغل مختلف، بررسی چشم ‌اندازهای تامین اجتماعی و حمایت شغلی و در نهایت بررسی سیاست ‌های حمایتی دولت به‌ مثابه چشم ‌انداز و اینده مطلوب است.

تغییر شکل کسب و کار

بهبود و اصلاح وضعیت شغلی در جهان پساکرونا نیازمند درک ماهیت و کارکرد کسب ‌و کارهاست. معیارهای ارزیابی شوک شامل فراوانی، شدت، درجه کنترل ‌پذیری، پیش ‌بینی پذیری و طول مدت درگیری است؛ بیماری کرونا تقریبا در همه این موارد وضعیت بحرانی داشته است. در چنین شرایطی بسیاری از مشاغل یا از بین می‌روند و یا تغییر می‌کنند. به نظر می ‌رسد شیوه ‌های دورکاری و تسهیل استفاده از فناوری در بسیاری از کسب ‌و کارها در حقیقت نوعی سازگاری با این شرایط بحرانی است.

دورکاری و آینده شیوه‌ های کاری

 دورکاری نقطه اغاز دگرگونی ‌ها و فناوری ‌های دیجیتال است. با این وجود نتایج مطالعات نشان می‌ دهد که بیش از ۶۰% کارکنان در ایالات ‌متحده نمی ‌توانند از راه دور به فعالیت ‌های کاری خود بپردازند؛ بسیاری از کارگران خدماتی، باید در محل کارشان حاضر باشند و بسیاری از مشاغل دیگر نیز به ‌هیچ ‌وجه امکان دورکاری ندارند؛ بنابراین باید برای مقابله با خسارت ‌ها و لطمات نیروی کار درگیر در این وضعیت تدبیری اندیشید. محتمل ‌ترین گزینه، تمهید بیمه ‌های اجباری مبتنی بر قرارداد (هر چقدر هم کوتاه­مدت) از طرف کارفرمایان است. از سوی دیگر تمهید شکل جدیدی از قراردادهای اجتماعی برای ازاد کارها که روزبه‌روز بر تعدادشان افزوده می‌شود، از ضروریات انکارناپذیر است؛

تغییرات فناوری و بازنگری در مهارت ‌ها

 بررسی­ها نشان می­دهد که با ظهور فناوری‌ های جدید و فرایندهای خودکارسازی تا سال ۲۰۳۰ نزدیک به یک میلیارد نفر در جهان نیاز به بازاموزی و یادگیری مهارت ‌های جدید شغلی دارند. سناریوی دیگر نشان می‌دهد که قصور در انجام تصمیم‌ گیری ‌های مقتضی موجب می‌ شود طی دهه اینده، تولید ناخالص داخلی بالغ ‌بر ۱۱.۵ تریلیون دلار امریکا در کشورهای «جی ۲۰» افت کند.

سیاست های حمایتی دولت در دوران کرونا

امارها نشان می دهد دولت همچنان اصلی ‌ترین نقش را در بحران ‌های عمومی ایفا می کند و مردم از دولت انتظار بالایی برای حمایت ‌های اجتماعی دارند. سیاست ‌های حمایتی با هر دستورالعمل و شیوه اجرایی، باید دو هدف اصلی را دنبال کند؛ این اهداف عبارتند از:

1. ارتقای شاخص ‌های سلامت کارکنان و افراد تحت تکفل ان ‌ها: کارکنان و شاغلین و خانواده‌ هایشان باید از طریق بیمه ‌های سلامت جسمی و روانی در مقابل اسیب‌ های بیماری کرونا در امان باشند. بایستی شاخص ‌های سلامت کارکنان در محل کار و دیگر محیط ‌ها باید از طرف دولت، بخش خصوصی و دیگر نهادهای مرتبط دائما تحت ­نظر باشد؛
2. حمایت ‌های مالی در هر دو بخش عرضه و تقاضا: برنامه‌ های مالی گسترده و همه‌ جانبه برای حمایت از نیروی کار باید تقاضای بازار کار را مدنظر داشته باشد و در عین‌ حال زنجیره ‌های تامین را نیز در برابر شوک ‌های ناگهانی مقاوم نگه دارد. در این خصوص بازبینی قراردادهای کاری به‌ شدت احساس می ‌شود. در شرایطی که ازادکاری، خوداشتغالی و اقتصاد کارمزدی به شیوه‌ های رایج کاری تبدیل‌ شده ‌اند، رها کردن این بخش از نیروی کار که بخش بزرگی را تشکیل می­ دهد برای بازار کار سودمند نخواهد بود. یکی از راهکارهای عملیاتی، الزام کارفرمایان به بیمه اجرایی ضمن قراردادهای موقت پروژه ­ای و کارمزدی است. در بخش عرضه نیز بسته ‌های حمایتی مالی و کالایی می ‌توانند ناتوانی خانواده ‌ها در دسترسی به کالاهای اساسی و خدمات عمومی را کاهش دهند.

راهکارهای پیشنهادی متناسب با چشم‌ اندازها و سناریوهای آینده کار

بحران کرونا، جهان را وادار کرد تا بتواند شرایط را برای عادلانه ‌تر شدن مهیا کند که این امر در سایه نوعی قرارداد اجتماعی جدید امکان‌ پذیر است. به همین منظور سعی می ‌شود با توجه به سناریوها و چشم ‌اندازهای موجود پیشنهاداتی برای اینده مطرح شود. برخی از پیشنهادات عبارتند از:

• پیش ‌تر مزایا برای کارکنان در همه مواقع مهم نبود، اما اکنون فرصتی برای سرمایه ‌گذاری بر علاقه و تعامل نوظهورشان پیش آمده است. پیش از همه‌ گیری، فهرست مزایای بیمه، برحسب اهمیتشان برای کارکنان، گوناگون بود. اکنون ‌که بسیاری شوک مالی را تجربه کرده اند، به نظر می ‌رسد کارفرماها در اینده از این مزایا به ‌عنوان ابزاری برای تشویق و ترغیب کارکنان استفاده خواهند کرد؛ به ویژه نسل هزاره که پیش از همه‌ گیری کمتر به مزایای بیمه توجه داشت؛
• توجه به رفاه و بهزیستی فیزیکی، ذهنی، اجتماعی و مالی کارکنان، اصلی ‌ترین اولویت ‌ها پس از کرونا است. اکنون‌ که اضطراب ‌های ناشی از همه ‌گیری بر مشکلات افزوده است، این توجه از اهمیت و فوریت بیشتری برخوردار است. این احتمال که کارکنان تمایل و توجه بیشتری به مزایایشان خواهند داشت، به معنای ان است که کارفرماها به ابزار مضاعفی برای گفت ‌و گو با کارکنان در مورد تمامی موضوعات مرتبط با بهزیستی دست ‌یافته ‌اند؛
• برای حمایت از کارکنان در دوران پساکرونا، باید شراکت ‌های جدیدی بین دولت، کارفرما و تامین کنندگان مزایا شکل بگیرد. دولت ‌ها به خاطر پیگیری سیاست ‌ها و برنامه ‌های طراحی ‌شده برای حل بحران سلامت با بدهی فزاینده مواجه ‌اند؛ بنابراین دوست دارند به شرکت‌ های بیمه به‌ عنوان راه ‌حل سرراست و در دسترس برای تامین مالی کوتاه‌ مدت و بلندمدت بخش ‌های مراقبت و سلامت نگاه کنند. این وضعیت به این معنا است که برنامه ‌های بیمه سلامت و بهداشت با ترکیبی از شیوه­ ها نیازمند حمایت گسترده اجتماعی و مالی‌ اند که محدود به امور دولتی نخواهند بود.

جمع بندی

در حال حاضر بسیاری از افراد در جهان به ‌نوعی درگیر محدودیت ‌های ناشی از همه ‌گیری کرونا هستند. نیروی کار هم از این قاعده مستثنا نیست و با محدودیت ‌هایی همچون دورکاری و قرنطینه مواجه شده‌ است. کرونا اولین و اخرین شوکی نیست که به بازار کار جهانی وارد می‌شود. امارها نشان می‌دهد دولت همچنان اصلی ‌ترین نقش را در بحران ‌های عمومی ایفا می‌کند و مردم از دولت انتظار بالایی برای حمایت ‌های اجتماعی دارند. به همین منظور در این پژوهش پیشنهاداتی برای بهبود شرایط کار و تامین اجتماعی پس از کرونا ارائه شد؛ سرمایه ­گذاری بر علاقه و تعامل کارکنان در مزایای بیمه، توجه به رفاه و بهزیستی فیزیکی، ذهنی، اجتماعی و مالی کارکنان و شکل ­گیری شراکت های جدیدی بین دولت، کارفرما و تامین‌ کنندگان مزایا از این جمله است.

این مطالعه در موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی توسط راضیه شامخ ­نیا و در سال ۱۴۰۰ انجام ‌شده ‌است.