تحریم فرانسه توسط کشورهای مسلمان؛ یک پاسخ عمل‌گرایانه
دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی، آسیب اقتصادی فرانسه درصورت تحریمِ این کشور توسط کشورهای اسلامی را برآورد کرده است.
یکی از مهمترین رویدادهای جهانی اخیر، حمایت رئیس جمهور فرانسه از اهانت به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) است که به موضوع مهمی در حوزه تجارت بین الملل تبدیل شده است. اهمیت این موضوع از آنجایی بیشتر شده که رئیس جمهور ترکیه در واکنش به این اقدام، از مردم کشور خود و سایر مسلمانان جهان خواسته است تا کالاهای فرانسوی را تحریم کنند و از خرید آنها خودداری کنند و این موضوع مورد حمایت بعضی از رهبران کشورهای اسلامی قرار گرفته است. در این یادداشت به بررسی تجارت خارجی کشور فرانسه با بعضی از کشورهای اسلامی پرداخت شده است و با بررسی آمارهای تجارت بین این کشور و کشورهای مسلمان، به تبعات تحریم شدن کالاهای فرانسوی از سوی مسلمانان پرداخته خواهد شد و اهمیت کشورهای اسلامی را برای فرانسه و کالاهای آن آشکار خواهد کرد.
تجارت فرانسه
فرانسه به عنوان ششمین اقتصاد برتر جهان دارای جمعیت ۶۷ میلیون نفری است که جمعیت مسلمانان آن به حدود ۶ میلیون نفر می‌رسد. این کشور در سال ۲۰۱۹ حدود ۵۵۵ میلیارد دلار صادرات و ۶۳۹ میلیارد دلار واردات داشته است. مهمترین کالاهای صادراتی این کشور به شرح ذیل است:
- ماشین آلات شامل کامپیوتر ۶۷.۳ میلیارد دلار (۱۲.۱ % کل صادرات)
- هواپیما و فضاپیما ۵۳.۵ میلیارد دلار (۹.۶ %)
- وسائل‌نقلیه ۵۲.۸ میلیارد دلار (۹.۵ %)
- ماشین آلات الکترونیکی و تجهیزات ۴۳.۴ میلیارد دلار (۷.۸ %)
- محصولات دارویی ۳۵.۵ میلیارد دلار (۶.۴ %)
- پلاستیک و مواد پلاستیکی ۲۰.۹ میلیارد دلار (۳.۸ %)
- محصولات آرایشی، لوازم آرایشی ۲۰.۱ میلیارد دلار (۳.۶ %)
- نوشیدنی ها (انرژی زا و مشروبات الکلی و …) ۱۹.۳ میلیارد دلار (۳.۵ %)
- تجهیزات نوری، فنی و پزشکی ۱۷.۶ میلیارد دلار (۳.۲ %)
- سوخت های معدنی از جمله نفت ۱۵.۵ میلیارد دلار (۲.۸%)
کشور فرانسه در تولید هواپیما و سفینه های فضایی، نوشیدنی ها، لوازم آرایشی و بهداشتی، محصولات دارویی، غذایی، غلات، محصولات لبنی و شیمیایی و ساخت کشتی و قایق نسبت به سایر کشورهای رقیب از مزیت رقابتی بالاتری برخوردار است.
این کشور در زمینه های مختلفی با کشورهای مسلمان ارتباط دارد. در حوزه صادرات عمده محصولات صادراتی این کشور به کشورهای اسلامی شامل اسلحه و مهمات، حمل و نقل هوایی، توربین های گازی های بخار، خودرو، تراکتور، تولیدات آهن و استیل و تجهیزات پزشکی و الکترونیکی بوده است و در سمت مقابل از کشورهای اسلامی نفت خام، گاز طبیعی، روغن‌های معدنی، پوشاک، میوه و سبزیجات خشکبار و کابل وارد کرده است.
در این یادداشت به کشورهای اسلامی که رابطه بیشتری با فرانسه دارند، پرداخته شده است؛ کشورهای اسلامی غرب و جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا که با کشور فرانسه رابطه تجاری خوبی دارند.
مبادلات تجاری فرانسه و این کشورها بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار است. بخش اعظمی از این مبادلات به کشور ترکیه مربوط می‌شود. لذا اگر ترکیه به طور کامل کالاهای فرانسوی را تحریم کند، بخش بزرگی از صادرات و واردات فرانسه از کشورهای اسلامی دچار تغییر و تحولات بسیاری خواهد شد. در ادامه به صادرات فرانسه به ایران و دیگر کشورهای مسلمان پرداخته خواهد شد. توجه بر این است که به تاثیر تحریم کالاهای صادراتی فرانسه پرداخته شود و به واردات کمتر اهمیت داده شده است.
حوزه غرب و جنوب غرب آسیا
صادرات فرانسه به ترکیه
ترکیه، به عنوان یکی از کشورهای اسلامی، بزرگترین شریک تجاری فرانسه با کشورهای اسلامی است. این کشور بیشتر واردات خود را از فرانسه به واردات ماشین آلات و صنایع الکترونیکی، صنعت حمل و نقل، مواد شیمیایی و فلزات اختصاص داده است. از آنجایی که این کشور اسلامی بیشترین حجم مبادلات تجاری با فرانسه را دارد، واکنش آن در برابر کشور فرانسه پررنگ‌تر خواهد بود.
صادرات فرانسه به عربستان صعودی
عربستان به عنوان دومین شریک بزرگ تجاری فرانسه در منطقه جنوب غرب آسیا شناخته می‌شود. کشور فرانسه بخش عظیمی از منابع نفتی مورد نیاز خود را از این کشور وارد می‌کند. در مقابل، عربستان از فرانسه ماشین آلات و محصولات شیمیایی وارد می‌کند. مهمترین کالاهای وارداتی عربستان از فرانسه مربوط به صنعت حمل و نقل به خصوص هواپیما است.
صنایع الکترونیکی، ماشین آلات و صنایع شیمیایی از جمله کالاهای وارداتی عربستان هستند که نقش مهمی در تجارت فرانسه با این کشور دارند.
صادرات فرانسه به قطر
قطر در سال‌های گذشته به دنبال تبدیل شدن به هاب اقتصادی منطقه غرب و جنوب غرب آسیا بوده؛ لذا برای تحقق این امر نیازمند خطوطی هوایی و دریایی قوی است. در همین راستا بیشترین واردات خود از فرانسه را به همین امر اختصاص داده و در صنعت حمل و نقل یکی از مهمترین شریکان تجاری فرانسه است.
صادرات فرانسه به امارات متحده عربی
امارات متحده عربی پس از تبدیل شدن به مرکز صادرات مجدد غرب آسیا، نحوه واردات خود از فرانسه را تغییر داده و واردات بخش حمل و نقل خود را کاهش و به واردات ماشین آلات، کالاها و خدمات الکترونیکی و مواد شیمیایی از فرانسه روی آورده است.
صادرات فرانسه به ایران
ایران نیز همانند بسیاری از کشورهای غرب و جنوب غرب آسیا، محصولات شیمیایی، ماشین آلات و صنایع حمل و نقل خود را از فرانسه وارد می‌کند. در حوزه مواد شیمیایی، این واردات بیشتر شامل مواد آرایشی و بهداشتی می‌شود و در حوزه حمل و نقل، خرید هواپیماهای مسافربری نقش زیادی در واردات از این کشور داشته است. در حوزه ماشین آلات، واردات به منظور راه‌اندازی خطوط تولید و تکمیل محصولات تولیدی صورت گرفته که واردات قطعات خودروسازی بخشی از آن است.
حوزه شمال آفریقا
کشور فرانسه در قرون گذشته کشورهای بسیار زیادی از آفریقا را مستعمره خود کرده است و با گذشت چند قرن توانسته مبادلات تجاری متنابهی با این کشورها داشته باشد. تعامل کشورهای شمال آفریقا با این کشور به جهت نزدیکی از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرفی این کشورها مسلمان هستند و اگر فرانسه را مورد تحریم قرار دهند، فرانسه بازار خود را در این منطقه از دست خواهد داد. در سال ۲۰۱۸ رقم صادرات فرانسه به کشورهای آفریقایی ۲۸.۸ میلیارد دلار بوده و واردات ۲۹.۶ میلیارد دلاری از این قاره داشته است.
در طی این سال، حجم صادرات فرانسه به کشورهای اسلامی شمال آفریقا حدود ۱۷ میلیارد دلار بوده است. علاوه بر این ۸۰ درصد حجم واردات فرانسه از قاره آفریقا مربوط به کشورهای شمالی این قاره بوده است. در ادامه به ارائه آمارهای صادراتی فرانسه به ۵ کشور شمالی قاره آفریقا پرداخته می شود.
صادرات فرانسه به مراکش
کشور مراکش با قرار گرفتن در شمال غربی آفریقا و همجواری با تنگه جبل الطارق، دارای اهمیت بسیاری است. این کشور به همین دلیل نیازمند خطوط حمل و نقل پیشرفته ای است تا بتواند از موقعیت جغرافیایی خود نهایت استفاده را ببرد. لذا بخش زیادی از واردات خود از فرانسه را به حمل و نقل اختصاص داده است. از طرفی برای تقویت صنعت خود نیازمند واردات ماشین آلات و دستگاه های صنعتی است که حجم زیادی از واردات این کشور را تشکیل می‌دهد. این موضوع سبب شده ماشین آلات فرانسوی بخش مهمی از واردات کشور مراکش را به خود اختصاص بدهند.
صادرات فرانسه به الجزایر
الجزایر از گذشته تا به امروز با فرانسه روابط مختلفی در حوزه های گوناگون داشته؛ که هم اکنون روابط فرهنگی بین این دو کشور برجسته است. حوزه مبادلات و تجارت نیز بین این دو کشور از اهمیت بالایی برخوردار شده است. فرانسه تامین کننده منابع غذایی و سبزیجات مورد نیاز این کشور است و این کشور همانند بسیاری از کشورهای غرب آسیا، وارد کننده محصولات شیمیایی، ماشین آلات و خدمات و وسایل حمل و نقل از فرانسه است.
صادرات فرانسه به نیجریه
نیجریه به عنوان کشوری که از جمعیت مسلمان برخوردار است یکی از وارد کنندگان سوخت و مواد غذایی از فرانسه است. این کشور نیز همانند بسیاری از کشورهای مسلمان، کالاهای شیمیایی، دستگاه های صنعتی و الکترونیکی مورد نیاز خود را از فرانسه تامین می‌کند.
صادرات فرانسه به تونس
مهمترین بخش واردات تونس از فرانسه مربوط به ماشین آلات و کالاهای الکترونیکی است که حدود ۱.۲۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
صادرات به مصر
مصر به عنوان یک کشور آفریقایی که جمعیت حاکم بر آن مسلمان است، از گذشته با فرانسه ارتباط داشته و این ارتباطات در بسیاری از مواقع به ضرر مصر تمام شده و از این رو، این کشور را تحت استعمار فرانسه قرار داده است.
اکنون با گذشت دوران استعمار، روابط تجاری این دو کشور افزایش یافته است؛ به نحوی که این کشور دارای واردات ۷۵۰ میلیون دلاری در حوزه ماشین آلات و صنایع الکترونیکی و همچنین رقم ۴۵۰ میلیارد دلاری در حوزه محصولات شیمیایی است.
نتیجه گیری
صنعت حمل و نقل، دستگاه ها، وسایل الکتریکی و الکترونیکی و مواد شیمیایی از کالاهای مهم صادراتی کشور فرانسه است و میزان درآمد حاصل شده از این بخش برای فرانسه از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه فرانسه در تولید این کالاها دارای مزیت است و لذا تحریم شدن این بخش‌ها برای فرانسه بسیار خطرآفرین برآورد می‌شود.
چنانچه کشورهای اسلامی بخواهند در مقابل اقدام رئیس جمهور فرانسه واکنش نشان دهند، اقتصاد فرانسه به شدت آسیب خواهد دید. کشورهای مسلمان دارای یک بازار بزرگ برای این کشور هستند، به نحوی که ارزش صادراتی آن برای فرانسه حداقل ۵۰ میلیارد دلار است و از طرفی، منبع بزرگی از واردات خود را از دست خواهد داد. این منبع وارداتی که بیش از ۶۰ میلیارد دلار ارزیابی می‌شود، نقش مهمی در اقتصاد فرانسه دارد؛ چراکه این کشور با وارد کردن مواد اولیه و فرآوری کردن آنها به انجام صادرات می‌پردازد و بخش مهمی از درآمد صادراتی خودش به این بخش وابسته است.
صنعت حمل و نقل فرانسه با وجود بحران کرونا بسیار آسیب‌پذیر و دچار ضررهای فراوانی شده است؛ لذا اگر کشورهای مسلمان واردات وسایل نقلیه و حمل و نقل خود از این کشور را متوقف کنند، این صنعت بیش از پیش ورشکسته خواهد شد و اقتصاد فرانسه را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد.
آسیب تحریم همه جانبه علیه فرانسه می‌تواند آنقدر بزرگ باشد که اقتصاد درگیر با کرونای آن را رو به افول ببرد و منجر به یک بحران بزرگ برای این کشور شود. از طرفی کشورهای رقیب فرانسه، دنبال فرصتی هستند تا بتوانند نقش خود را در بازار کشورهای اسلامی رونق دهند و اگر کوچکترین لغزشی از سوی فرانسه صورت گیرد، جایگاه آن را تصاحب خواهند کرد. به همین دلیل کشورهای اسلامی دچار ضرر اندکی خواهند بود و خواهند توانست به حیات اقتصادی خود ادامه دهند؛ اما صدمه وارد بر اقتصاد فرانسه می‌تواند جبران‌ناپذیر باشد.
پی‌نوشت: این یادداشت با عنوان «اتحاد مسلمانان در تحریم کالای فرانسوی و بحران اقتصادی برا این کشور» توسط یاسر احمدی بنی، پژوهشگر دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی، نگاشته شده است. نمودارها و منابع این یادداشت جهت اختصار، حذف شده است.
