پیش بینی وضعیت نفت در دهه آینده با تمرکز بر جایگاه عربستان و عراق

تغییرات گسترده رویکرد سیاست های جدید مبنی بر کاهش آلاینده های زیست محیطی و افزایش استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر باعث خواهد شد که تمایل به استفاده از نفت خام در سطح جهان دست خوش تغییر گردد. عوامل دیگری نیز در این تغییرات نقش ایفا می کنند که مواردی مانند نرخ رشد جمعیت، نرخ رشد اقتصادی و قیمت جهانی نفت از این جمله هستند. بر این اساس، پیش بینی می شود کشورهای توسعه یافته روند کاهشی تقاضا را در بلندمدت آغاز کنند، اما تقاضا نفت برای کشورهای در حال توسعه به دلیل افزایش جمعیت و افزایش رشد اقتصادی در بلندمدت افزایش یابد.

ضرورت و اهداف پژوهش

به منظور برنامه ریزی و تدوین سیاست های انرژی ضروری است که روند تغییرات بلندمدت بازار نفت بررسی و تحلیل شود. در این راستا باید میزان تقاضا و عرضه نفت در سطح جهان و بر اساس میزان پیشرفت تکنولوژیکی کشورها، برآورد گردد. لذا از اطلاعات موجود در گزارشات برخی نهادهای معتبر بین المللی در این حوزه شامل سازمان اوپک، آژانس بین المللی انرژی و اداره اطلاعات انرژی آمریکا استفاده شده است.

تقاضای جهانی نفت

بر اساس برآورد اوپک از چشم انداز میان مدت تا سال ۲۰۲۲، اگرچه سطح تقاضای جهانی نفت افزایش می یابد، اما رشد تقاضا از سطح ۱.۴۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۷ به حدود ۸۰۰ بشکه در روز در سال ۲۰۲۲ کاهش می یابد. این کاهش در رشد تقاضا نتیجه عواملی مانند افزایش قیمت نفت، پیشرفت های احتمالی در کارایی انرژی، کاهش رشد جمعیت در کشورهای توسعه یافته و چین، و افزایش سهم خودروهایی با سوخت جایگزین است.

در چشم انداز بلندمدت تا سال ۲۰۴۰، تقاضای جهانی نفت با رسیدن به ۱۵.۸ میلیون بشکه در روز، افزایش تقاضا از سطح ۹۵.۴ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۶ به ۱۱۱.۱ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۴۰ پیش بینی می شود. شایان ذکر است که رشد تقاضای کشورهای توسعه یافته OECD از سال ۲۰۱۹ به بعد نزولی خواهد بود. این در حالی است که برای کشورهای در حال توسعه به دلیل رشد اقتصادی بالا و افزایش جمعیت، پیش بینی می شود که تقاضای نفت برای این کشورها، در بلندمدت به ۲۴ میلیون بشکه در روز برسد. بیشترین تقاضا در ۲۵ سال آینده مربوط به آسیا و اقیانوسیه خواهد بود و در میان این کشورها، چین و هند به ترتیب بزرگترین مصرف کنندگان نفت در این دوره هستند.

عرضه جهانی نفت

در میان مدت پیش بینی می شود که مجموع افزایش تولید کشورهای غیر اوپک با افزایش ۴.۹ میلیون بشکه در روز به سطح ۶۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۲ برسد که روزانه ۳.۸ میلیون بشکه از این افزایش، متعلق به عرضه نفت آمریکا است. این سطح از افزایش تولید آمریکا ناشی از رشد عرضه نفت خام غیرمتعارف رستی (Tight Oil) است. تولید نفت خام در این دوره برای کشور روسیه از سطح ۱۱.۱ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۶ به حدود ۱۱.۳ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۲ می رسد.

برخلاف افزایش عرضه نفت در دوره میان مدت، چشم انداز بلندمدت تولید نفت برای کشورهای غیر اوپک نشان دهنده کاهش مجموع عرضه نفت خام از ۵۲.۴ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ به حدود ۴۸.۱ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۴۰ است. نقطه اوج تولید نفت خام در سال ۲۰۲۵ خواهد بود و پس از آن روند کاهشی عرضه نفت را شاهد خواهیم بود.

چشم انداز تولید نفت در عربستان و عراق

عربستان و عراق دو تولیدکننده بزرگ در آسیا هستند که رقیب ایران به شمار می آیند و شناخت جایگاه این دو کشور در افق بلندمدت صنعت نفت جهانی، در تبیین سیاست های مطلوب سرمایه گذاری در حوزه نفت بسیار تاثیرگذار است.

عراق

میانگین تولید نفت عراق در سال ۲۰۱۷ به سطح حدود ۴.۵ میلیون بشکه در روز رسیده است که نسبت به سال ۲۰۰۷، حدود ۲ میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. با توجه به روند توسعه میادین و برگزاری مناقصات نفتی، پیش بینی می شود که تولید نفت این کشور در سال ۲۰۲۰ به میانگین ۴.۹۲ میلیون بشکه در روز برسد. صادرات نفت عراق در سال ۲۰۱۷ بیش از ۳.۸ میلیون بشکه در روز برآورد شده است که انتظار می رود با برنامه های وزارت نفت عراق مانند بهره گیری از مشارکت شرکت های بین المللی و احداث پایانه های نفتی شناور، ظرفیت صادرات نفت نواحی جنوب این کشور افزایش یابد.

عربستان

میانگین تولید روزانه نفت خام عربستان در سال ۲۰۱۷ در سطح ۹.۹۵ میلیون بشکه در روز قرار داشت که بالاترین میزان را در میان اعضای اوپک دارد. با افزایش سالانه ۰.۷% ظرفیت تولید نفت عربستان در بازه ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۶، پیش بینی می شود که سطح تولید به ۱۱.۲ میلیون بشکه در روز برسد. لازم به ذکر است که این سطح تولید وابستگی شدیدی به قیمت نفت دارد و در صورتی که قیمت نفت کاهش یابد، این احتمال وجود دارد که تولید این کشور در سطح پایین تری قرار بگیرد. اگرچه ظرفیت صادرات نفت عربستان از طریق پایانه های نفتی مجموعا حدود ۱۲ میلیون بشکه در روز است، اما تنها حدود ۷ میلیون بشکه در روز به بازارهای مصرف آسیا، اروپا و آمریکا ارسال می شود. بزرگترین چالش برای صادرات نفت عربستان را می توان رشد قابل توجه تقاضای داخلی نفت خام عربستان دانست. در این راستا، سرمایه گذاری های بزرگی در بخش گاز طبیعی در حال اجرا است که هدف آن، حفظ توان صادرات نفت عربستان در سال های آتی است.

ملاحظات سیاست گذاری

بر اساس اطلاعات به دست آمده، انتظار می رود رقابت جدی میان صادرکنندگان نفت در دهه آینده وجود داشته باشد که با توجه به کیفیت نزدیک نفت خام های کشورهای خاورمیانه با یکدیگر، تلاش این کشورها برای افزایش سهم خود در بازارهای جهانی را شاهد خواهیم بود. به علاوه، روند افزایشی صادرات نفت آمریکا و افزایش تمایل روسیه برای ورود به بازارهای شرق آسیا می توانند برای کشورهای خاورمیانه‌ای عضو اوپک به ویژه ایران، عراق و عربستان چالش برانگیز باشد.

از طرف دیگر، مقایسه کشورهای عربستان، عراق و ایران نشان می دهد که رقابت جدی بین این سه کشور برای جذب سرمایه گذاری در آینده وجود خواهد داشت. مطابق هدف گذاری صورت گرفته در برنامه ششم توسعه، تولید نفت ایران در پایان سال ۱۴۰۰ باید به سطح حدود ۵.۷ میلیون بشکه در روز افزایش یابد. این چشم انداز با نااطمینانی های مهمی مواجه است که مهمترین آن ها کمبود سرمایه گذاری خارجی برای آغاز و توسعه پروژه های نفتی در بخش بالادستی است. لذا لازم است از منابع سرمایه گذاری بین المللی و حضور شرکت های نفتی بزرگ در ایران استفاده شود.

جمع بندی

برآوردها حاکی از آن است که سطح تقاضا و عرضه جهانی نفت در میان مدت افزایشی و در بلندمدت روندی کاهشی دارد. در مورد تقاضا عواملی مانند سیاست های مربوط به کاهش آلاینده های زیستی و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر باعث کاهش سطح تقاضای نفت در بلندمدت می شود. از طرف دیگر، تولید نفت برای کشورهای مختلف متاثر از قیمت نفت و سرمایه گذاری های نفتی خواهد بود. مطالعات این پژوهش نشان می دهد که ملاحظات سیاستی در این حوزه باید در راستای افزایش ظرفیت صادرات کشور با استفاده از سرمایه گذاران خارجی صورت بگیرد.

این مطالعه توسط اندیشکده آرا در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.