طرح تهیه و تدوین محتوای کلاس های آموزشی پیش از ازدواج
بررسی اهمیت آموزش‌های پیش از ازدواج، دسته‌بندی‌های موضوعی آموزش‌های پیش از ازدواج، سطوح مختلف کلاس‌های آموزشی و ارائه توصیه‌هایی برای سیاستگذاران برای اجرایی شدن سطوح کلاس‌های آموزشی
جوانان مهم ترین قشر هر جامعه ای محسوب می شوند. از سویی ازدواج مهم ترین و اساسی ترین اتفاق زندگی این قشر پراهمیت محسوب می شود. جوانان در این راه با چالش ها و راه های مختلفی رو به رو هستند که می توانند موفقیت در ازدواجشان را تحت تاثیر قرار دهند. از همین رو برنامه های آموزش پیش از ازدواج یکی از راه های تغییر یا کاهش باورهای غیرمنطقی و انتظارات غلط است و تاثیرات موثر و معنی داری بر کیفیت ازدواج افراد دارد. تحقیقات پژوهشگران مختلف حاکی از آن است که زوجینی که قبل از ازدواج، آموزش‌های مربوط به ازدواج را دریافت کرده اند ۳۱ درصد کمتر از زوجینی که این آموزش ها را ندیده بودند در ازدواج خود شکست خورده اند.
ضرورت و اهداف پژوهش
بسیاری از مشکلاتی که زوجین در ازدواجشان تجربه می کنند، ناشی از عدم آمادگی کافی قبل از ازدواج است. از همین رو محققان بسیاری به دلایلی چون افزایش میزان طلاق و خشونت های خانگی در تلاش هستند تا راه هایی را برای کمک ازدواج های پایدار و رضایت بخش فراهم نمایند. ازجمله پیامدهای دیگر کمبود آموزش های قبل از ازدواج می توان به مواردی چون مجرد ماندن طولانی، طلاق گرفتن در سال های اولیه ازدواج و اشکال در روابط اجتماعی اشاره کرد. از همین رو آموزش پیش از ازدواج زوج های جوان یک ضرورت مسلم تلقی می شود. تاکنون آموزش های قبل از ازدواج در کشور ما عمدتا شامل روش های تنظیم خانواده، مسائل مربوط به باروری، بیماری های ژنتیکی و به میزان بسیار کمتری چگونگی ارتباط با همسر بوده است؛ در حالی که با ازدواج، بعد وسیعی از مسائل، پیش روی زوجین گشوده می شود که نیاز به آموزش برای آمادگی در برخورد با هریک از این مسائل احساس می شود. افزایش میزان طلاق، به طور کلی و افزایش آن در سال های اولیه ازدواج به‌طور خاص، در کنار مدت طولانی دوره نامزدی برای افراد و سردرگمی آنان و خانواده هایشان در نحوه انتخاب همسر موردنظر و همچنین پیامدهای ناگوار و هزینه زای ناشی از تعارضات زناشویی و مشکلات زوجین، ضرورت تدوین محتوای بومی برای آموزش قبل از ازدواج را بیش از پیش افزایش می دهد؛ بنابراین این طرح باهدف تهیه و تدوین سرفصل آموزش کلاس های پیش از ازدواج در مرکز بهارنکو انجام شد.
روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از خصوصیت طرح غیر حدوثی یا غیر پیدایشی بهره برده است. در مطالعه حاضر از رویکرد توصیفی- تفسیری برای تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شده است؛ فرایند گردآوری داده ها به شیوه هدفمند بود. به این شکل که با در نظر گرفتن سوابق متخصصان در زمینه مشاوره پیش از ازدواج، با ۱۴ نفر از مجرب ترین اساتید و مشاورین کشور آموزش پیش از ازدواج، مصاحبه عمیق انجام و طی جلسه ای از آن ها درخواست شد تا نظر متخصصانه و تجربیات خود را پیرامون این آموزش ها بیان نمایند؛ همچنین با ۵۲ نفر از مراجعه‌کنندگان به آموزش اجباری پیش از ازدواج بهارنکو مصاحبه ای انجام شد. داده ها به روش تحلیل محتوای کیفی کدگذاری شد. جهت سنجش اعتماد پذیری نسبت به نتایج نهایی، پس از اتمام کار، نتیجه در اختیار دو نفر از مصاحبه‌شوندگان مربوط به همان قسمت قرار داده شد تا به تایید نهایی رسد.
دسته بندی های موضوعی آموزش های پیش از ازدواج
با توجه به تحلیل محتوا و فراوانی به‌دست آمده از مصاحبه متخصصین و از شرکت کنندگان در کلاس ها و در نظر گرفتن محدودیت زمانی یک ساعت و نیم برای آموزش مهارت ها در مرکز مشاوره بهارنکو، با هم اندیشی دو نفر از متخصصین سه دسته بندی موضوعی به دست آمد که عبارت اند از:
- حیطه دانشی: منظور از حیطه دانش، حقایق و اطلاعات کسب شده از طریق تجربه یا تحصیلات است. دانش عبارت است از فهم نظری یک موضوع. در این حیطه اطلاعات موردنیاز مخاطب برای زندگی زناشویی موفق قرار دارد. این بعد از آموزش می‌تواند بر زندگی زناشویی تاثیرگذار باشد؛ به‌گونه ای که اگر زوجین اهمیت دانش را درک کنند می توانند آن را در زندگی خود به‌کارگیرند. زیرمجموعه این حیطه مواردی چون شناخت جنسی، خودآگاهی و تفاوت های زن و مرد هستند.
- حیطه مهارتی: حیطه مهارتی، توانایی مخاطب در به کار بستن آموخته های خود در شرایط یا موقعیت های طبیعی جهت بیان یا ظهور این توانایی ها است. مهارت عبارت است از تخصص، توانایی یا زبردستی و توانایی انجام کاری به نحو احسن. این حیطه بیشتر توانمندی هایی است که یک زوج برای زندگی موفق به آن به صورت عملیاتی نیاز دارد. از زیرمجموعه‌های این حیطه می‌ت وان به مواردی چون مهارت های ارتباطی، مهارت های زندگی و مهارت انتخاب همسر اشاره کرد.
- حیطه ویژگی های شخصیتی: شخصیت مجموعه ای سازمان‌یافته و واحد متشکل از خصوصیات ثابت و پایدار است که یک فرد را از افراد دیگر متمایز می‌کند. عوامل تشکیل‌دهنده شخصیت، تعیین‌کننده مراحل رشد و صفات است؛ عواملی که وجود هر یک از این‌ها در زوج‌ها، موفقیت زندگی مشترک را می‌تواند پیش بینی کند. مواردی چون هویتمندی، واقع بینی و تمایزیافتگی و رشد از زیرمجموعه‌های این حیطه هستند.
سطوح مختلف کلاس های آموزشی
تعداد مباحث بیش از یک کلاس آموزشی را می‌طلبد و به همین علت نیازمند تفکیک است که در سه سطح گنجانده می‌شود؛ سطح اول در برگیرنده مهارت های لازم آموزشی در کلاس اجباری پیش از ازدواج است که مشروح موارد بدین‌صورت است:
- مهارت های حل مسئله و حل تعارض (اساس انتخاب «هیچ زندگی رها از مشکل نیست.»)
- مهارت های ارتباطی (اساس انتخاب «عدم مهارت‌ها موجب بروز مشکل خواهد شد.»)
- کنترل خشم (اساس انتخاب «مواجهه با مشکل و ناکامی منجر به خشم و پرخاشگری می شود.»)
- تهدیدات و مشکلات قابل پیش بینی (اساس انتخاب «آگاهی از مشکلات احتمالی و آمادگی برخورد درست را محیا می کند.»)
سطح دوم، آموزش های ثانویه و مستمر را در برمی گیرد که تجربه زندگی زناشویی ضرورت این مهارت ها را نمایان می نماید که شامل مهارت های زندگی، تعامل با خانواده همسر، تعامل عاطفی، فرزند پروری، شناخت جنسی می شود. سطح سوم شامل مواردی است که آمادگی افراد را برای ازدواج می‌سنجد، این موارد ضرورت دارد که در ابتدایی‌ترین مراحل ازدواج (مخصوصا در قالب مشاوره پیش از ازدواج) مورد بررسی قرار گیرد. ملاک های تشخیصی برای کسب مجوز ازدواج شامل واقع بینی، تمایزیافتگی و هویت یابی می شود.
توصیه هایی برای سیاستگذاران برای اجرایی شدن سطوح کلاس‌های آموزشی
درنهایت، با در نظر گرفتن پتانسیل مجموعه بهارنکو دو بخش از سه سطح، بلافاصله قابلیت اجرایی شدن را دارند؛ سطح اول در کلاس های آموزشی الزامی گنجانده می‌شود، سطح دوم در قسمت باشگاه زوج های جوان و برگزاری همایش ها قابل پیگیری است و سطح سوم در حال حاضر به شکل آزمون های روانی با افزودن آزمون های دیگر به آزمون های موجود امکان پیاده سازی دارد. امید است با ایجاد زیرساخت های لازم، این مورد نیز برای همگان به شکل الزامی اجرا شود. علی رغم اینکه این سرفصل ها اکنون در مراکز بهارنکوی استان فارس در حال اجرا است؛ می‌تواند برای تمامی زوجین در شرف ازدواج نیز در سطح کشور اجرا شود. همچنین با در نظر گرفتن زمان محدود آموزش ها در مرحله آزمایش خون و انجام پروسه محضری کردن و ثبت قانونی عقد، بهتر است برای افزایش اثربخشی، این آموزش ها قبل از رسیدن به این مرحله و در طی فرآیند تحصیل انجام شود. مراکزی مثل وزارت بهداشت به علت داشتن دانشگاه و مراکز بهداشتی و وزارت آموزش و پرورش از جهت در اختیار داشتن دانش آموزان در بازه زمانی بلندمدت می توانند به شکل برنامه‌ریزی‌شده با این طرح همکاری نمایند.
جمع بندی
بسیاری از مشکلاتی که زوجین در ازدواجشان تجربه می‌کنند، ناشی از عدم آمادگی کافی قبل از ازدواج است. از همین رو محققان بسیاری به دلایلی چون افزایش میزان طلاق و خشونت‌های خانگی در تلاش هستند تا راه‌هایی را برای کمک ازدواج های پایدار و رضایت‌بخش فراهم نمایند. تاکنون آموزش‌های قبل از ازدواج در کشور ما شامل ابعاد کمی از مسائل ازدواج بوده است. با بررسی های انجام‌شده سه دسته بندی موضوعی در حیطه‌های دانشی، مهارتی و ویژگی های شخصیتی در زمینه آموزش های پیش از ازدواج به دست آمد. کلاس های آموزشی این حیطه ها در سه سطح هستند؛ سطح اول دربرگیرنده مهارت های لازم آموزشی در کلاس اجباری پیش از ازدواج است؛ سطح دوم، آموزش‌های ثانویه و مستمر را در برمی‌گیرد و سطح سوم شامل مواردی است که آمادگی افراد را برای ازدواج می سنجد. در پایان نیز توصیه‌هایی تبرای سیاستگذاران برای اجرایی شدن سطوح کلاس های آموزشی ارائه شد.
این مطالعه در اندیشگاه مطالعات فلسفه و سبک زندگی توسط فاطمه فعال انجام شده است.
