طرح مشاوره و آموزش الزامی ازدواج مجدد

ازدواج مجدد به ازدواج پس از ازدواج اول گفته می شود که عموما پس از فوت همسر اول یا طلاق صورت می گیرد. امروزه این نوع از ازدواج، به یک ازدواج با احتمال خطر بالا شناخته می شود، چراکه بسیاری از افراد با ناآگاهی به سوی آن حرکت می کنند. این افراد ممکن است به مسائل و چالش های این نوع ازدواج توجه نداشته باشند و خود را وارد ورطه ای به مراتب خطرناک تر از ازدواج اول نمایند. لذا مشاوره و آموزش ویژه می تواند با شناخت درستی که به افراد می دهد این آگاهی را به آن ها بدهد که آیا ازدواج دوباره شان در مسیر درستی قرار دارد یا خیر.

ضرورت و اهداف پژوهش

بسیاری از زوج ها زمان آشنایی تا ازدواج خود را بدون آنکه برنامه ای برای ازدواج خود داشته باشند می گذرانند؛ درحالی که در اولین مراحل رابطه وقتی که معمولا زوجین احساس مثبتی نسبت به یکدیگر دارند بهترین زمانی است که برای ارتباط با یکدیگر آگاهی به دست آورند. آموزش می تواند این آگاهی را به افراد بدهد. طبیعتا اهمیت آموزش و مشاوره پیش از ازدواج در مورد زوج هایی که انتخاب پرخطری دارند بیشتر است. یکی از این انتخاب های پرخطر ازدواج های مجدد است. ۷۰ تا ۸۰ درصد از زنان و مردان پس از جدایی، مجددا ازدواج می کنند. رابطه این زوج ها نسبت به ازدواج اولی ها بیشتر در معرض خطر از هم‌ پاشیدگی قرار دارد؛ به طوری که طبق گزارش برخی از پژوهش ها در ایالت متحده، میزان طلاق در ازدواج های مجدد ۱۰ درصد بیشتر از میزان طلاق در ازدواج های اول است و تقریبا ۶۰ درصد از ازدواج های مجدد به طلاق ختم می شود. لذا پژوهش حاضر بر آن است تا آسیب ها و نیازهای گروه مخاطب ازدواج مجدد مشخص شود و کاربردی ترین راه حل جهت کاهش آسیب های ازدواج مجدد را ارائه دهد.

روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر با توجه به موضوع و محور آن، یک طرح پژوهش کیفی است. داده های گردآوری شده که شامل مرور سیستماتیک تحقیقات پیشین و مصاحبه های عمیق با ۱۳ نفر از متخصصین و مشاورین مجرب کشور در زمینه مشاوره پیش از ازدواج و مصاحبه های نیمه سازمان یافته است.

آسیب ها و چالش های ازدواج مجدد

اگر ازدواج مجدد موفق باشد می تواند منجر به سلامت روان و رضایت اعضای خانواده شود. همچنین در افراد سالمند ازدواج مجدد احساس ارزشمندی، ایجاد مرزهای مشخص، برآورده شدن نیازهای جسمی و روانی و حمایت اجتماعی را به دنبال دارد. حال اگر فرد ازدواج مجدد موفقی نداشته باشد احساسات و هیجانات منفی بیشتر را تجربه می کند. در ازدواج مجدد فرد با مسائل و مشکلات زیر در چهار دسته کلی مواجه خواهد بود:

• عوامل فردی شامل هیجانات منفی مانند ترس از خیانت مردان یا زنان، نگرانی مربوط به ازدواج فعلی، ترس از سرزنش دیگران برای اشتباه یا گناه دوم، ترس از تکرار انحلال زناشویی و ناامنی عاطفی؛
• عوامل مربوط به ازدواج پیشین مانند مسائل مرتبط با حضور فرزندان از ازدواج قبلی و هیجانات و نیازهای برطرف نشده در ازدواج قبلی؛
• عوامل خانوادگی و زوجی مانند ارتباط با خانواده یا ارتباط زوجی متعارض؛
• عوامل بافتی مانند مدیریت اقتصادی، باورهای اجتماعی و فرهنگی.

مضامین استخراج شده از مصاحبه با کارشناسان

همان طور که مشاهده می شود عوامل زیادی وجود دارد که می تواند بر موفقیت و یا عدم موفقیت ازدواج مجدد تاثیرگذار باشد؛ بنابراین باید همه این عوامل در مشاوره و آموزش پیش از ازدواج افراد ازدواج مجددی به دقت بررسی شود. از همین رو مصاحبه هایی با ۱۳ نفر از متخصصین و مشاورین مجرب کشوری در زمینه مشاوره پیش از ازدواج انجام شد که درنتیجه این مصاحبه ها شش مضمون استخراج شد که عبارتند از:

• آسیب ها و نگرانی ها مانند حضور فرزندان، مسائل حل نشده در ازدواج قبلی، عدم پذیرش سهم خود از ازدواج قبلی، اظهار تجربه دار بودن و نگرانی در مورد ازدواج فعلی؛
• ویژگی های مخاطب و انواع ازدواج مجدد؛
• محتوای مشاوره مانند کشف دلایل طلاق، توجه به پیامدها و آسیب های احتمالی، توجه به روابط خانواده ها، فرزندان و بررسی ریسک ازدواج مجدد؛
• فرآیند مشاوره افزایش زمان مشاوره و تعداد جلسات و ارجاع به متخصص روان کودک؛
• ویژگی های مشاور در ازدواج مجدد مثل تاهل مشاور و آگاهی به مسائل حقوقی مثل ازدواج دوم، طلاق، حضانت و حقوق فرزندان؛
• سرفصل های آموزش مثل رابطه با فرزندان رابطه با همسر جدید و تفکیک ازدواج مجددی ها.

با تحلیل داده های حاصل از مصاحبه با کارشناسان، همه اساتید به ضرورت آموزش و مشاوره ویژه برای این گروه اذعان کرده اند. این نوع ازدواج ها نیاز به ارزیابی و بررسی دارند و ممکن است برخی از آن ها پرخطر نباشند و برای ازدواج مناسب باشند که نیاز است این موضوع در ۴۵ دقیقه اول ارزیابی شود.

دلایل الزامی بودن آموزش و مشاوره به افراد متقاضی ازدواج مجدد

ممکن است برخی معتقد باشند که حوزه خانواده و ازدواج یک حوزه شخصی است و هرکس حق دارد به تشخیص و صلاح خود در این زمینه اقدام کند و نیاز به وجود برنامه اجتماعی و قانونی نیست. در این ادعا یک مسئله مهم نادیده گرفته شده است و آن اینکه با بررسی آسیب شناسی طلاق مشاهده می شود که طلاق به‌عنوان یک آسیب اجتماعی می تواند زمینه بروز بسیاری از مسائل و پیامدهای متفاوت و نیز بسیاری از آسیب های اجتماعی دیگر در سطوح فردی و اجتماعی را فراهم آورد. همچنین با توجه به اینکه مشاوره و آموزش های مربوط به ازدواج و خانواده در ایران هنوز برای بسیاری ناشناخته است، جوانان و خانواده ها از کارکردها و ضرورت این آموزش ها بی اطلاعند و درنتیجه خود را از این آموزش ها و مشاوره بی نیاز می دانند و این حس بی نیازی در افراد ازدواج مجدد دوچندان است. می توان بیان داشت که کلاس و مشاوره های الزامی پیش از عقد در ازدواج مجدد می تواند به مثابه یک سرعت گیر عمل کند؛ زیرا دوران پیش از عقد به نوعی دوران شیدایی است و ویژگی هایی دارد که ممکن است موجب شود افراد متقاضی ازدواج مجدد از تامل و شناخت بیشتر غافل شوند. با توجه به تجربه قبلی که این گروه از افراد دارند این احساس در این افراد شکل گرفته است که همه جوانب را سنجیده اند و به همه مسائل و مشکلات توجه کرده ‌اند و تجربه آن ها برای شروع زندگی مشترک جدید کافی است.

طرح مشاوره و آموزش الزامی ازدواج مجدد

در راستای اجرای طرح مشاوره الزامی پیش از ازدواج و حاصل شدن نتایج مورد انتظار پیشنهاد می شود:

• طرح آموزش و مشاوره الزامی افراد متقاضی ازدواج مجدد در کل دانشگاه های علوم پزشکی کشور به صورت فازبندی در مدت ۱ یا ۳ سال به خصوص با توجه به طرح کنترل طلاق و سند مهندسی فرهنگی کشور اجرایی شود؛
• در راستای تاکیدات مقام معظم رهبری در خصوص برنامه ریزی و حل معضل طلاق، این طرح به کارگروه ملی کنترل و کاهش طلاق در شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد شود و جهت اجرایی شدن به وزارت بهداشت و دانشگاه های علوم پزشکی ابلاغ شود؛
• الزام قانونی به انجام مشاوره ها و آموزش های پیش از ازدواج مجدد توسط مجلس شورای اسلامی به گونه ای که این آموزش ها و مشاوره توسط دستگاه های متولی خصوصا وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و مشاوره ها و آموزش های تخصصی توسط موسسه های دارای مجوز انجام شود.

زمان پیشنهادی اجرای آموزش ها و مشاوره های الزامی برای زوجین ازدواج مجدد

ازنظر اجرایی بهتر است زمانی که این افراد برای ثبت عقد رسمی به محضر مراجعه می کنند و محضر نیز آن ها را برای انجام آزمایش خون به آزمایشگاه دانشگاه علوم پزشکی ارجاع می دهد؛ پس از انجام آزمایش خون، گرفتن جواب کتبی آزمایشگاه منوط به نام نویسی و شرکت در کلاس های پیش از ازدواج شود. دلیل انتخاب این زمان برای مشاوره ها این است که متاسفانه آموزش های لازم جهت تشکیل خانواده و ازدواج و مهارت های زندگی در سیستم تعلیم و تربیت از دوران ابتدایی تا انتهای دانشگاه نادیده گرفته شده و هیچ برنامه منسجم و پرباری در این زمینه وجود ندارد. با توجه به این که کلاس ها باید به صورت الزامی برگزار شود و هیچ فرصت دیگری جز زمان گرفتن جواب آزمایش خون و ارائه به محضر برای ملزم کردن جوانان به شرکت در کلاس ها وجود ندارد، این زمان انتخاب شد. اگرچه بر هیچ یک از متخصصین و آگاهان پوشیده نیست که هر چه این آموزش ها و مشاوره ها از زمان قبل تر انجام شود، نتیجه بهتری خواهد داشت.

جمع بندی

ازدواج های مجدد یکی از انواع ازدواج های با احتمالات خطر بالا می باشد که در صورت ناآگاهانه انجام شدن می توانند با آسیب های بسیاری همراه باشند. عوامل آسیب های این نوع از ازدواج در دسته های عوامل فردی، ‌عوامل مربوط به ازدواج پیشین، ‌عوامل خانوادگی و زوجی و عوامل بافتی تقسیم بندی می شوند. از همین رو پژوهش حاضر اقدام به ارائه طرح مشاوره و آموزش الزامی ازدواج مجدد به عنوان راهکاری برای کاهش این آسیب ها نموده است. این طرح حاصل مصاحبه با ۱۳ نفر از کارشناسان و اساتید این حوزه است. با توجه به نتایج حاصل شده پیشنهاد می شود که طرح آموزش و مشاوره الزامی افراد متقاضی ازدواج مجدد در کل دانشگاه های علوم پزشکی کشور به صورت فازبندی در مدت ۱ یا ۳ سال به خصوص با توجه به طرح کنترل طلاق و سند مهندسی فرهنگی کشور اجرایی شود. ازنظر اجرایی بهتر است آموزش ها و مشاوره های الزامی ازدواج مجدد در هنگام برگزاری کلاس های پیش از ازدواج صورت گیرد.

این مطالعه در اندیشگاه مطالعات فلسفه و سبک زندگی توسط حمید مقامی در سال ۱۴۰۲ انجام شده ‌است.