عملکرد بیمه بیکاری در شرایط شیوع بیماری کرونا
بررسی میزان رضایت متقاضیان دریافت بیمه بیکاری در شرایط شیوع بیماری کرونا در کشور
مهم ترین هدف نظام تأمین اجتماعی، حمایت از نیروی کار یک جامعه است. در شرایط عادی و طبیعی اقتصادی و اجتماعی، این حمایت در برابر مسائلی چون «تعدیلهای محدود»، «عدم رعایت حقوق کارگران»، «مشکلات مالی» و «ورشکستگی کارفرمایان» و مواردی ازاین دست موضوعیت دارد؛ اما در مواقع بروز تنشها و شوکهای وارده به بازار کار، اهمیتی مضاعف می یابد. یکی از این مواقع، شیوع بیماری کرونا است که وضعیت بازار کار و اشتغال کارگران و نیز معیشت خانوادگی آنان با آسیبهای جدی مواجه شده است. در این میان مسائلی چون سنجش خدمات بیمه بیکاری، میزان بازگشت به کار متقاضیان بیمه بیکاری، پیامدهای بیکاری پیش آمده و فشارهای اقتصادی بر بیکارشدگان و خانواده آنان در ابعاد مختلف حائز اهمیت است.
کلیدواژه: بیمه بیکاری، بیماری کرونا، بیکاری
ضرورت و اهداف پژوهش
جامعه ایران و نیروی کار فعال کشور در دهه اخیر با فشارهای تحریم های بی نالمللی کم سابقه ای روبرو بود که با شیوع بیماری کرونا در اواخر سال ۱۳۹۸، دچار پیامدهای منفی مضاعف ناشی از شیوع این بیماری نیز شد. در این میان وضعیت بازار کار و اشتغال کارگران و نیز معیشت خانوادگی آنان با آسیبهای جدی مواجه شد. در پاسخ به این وضعیت، تصمیمی حاکمیتی مبنی بر تسریع و تسهیل فرآیند مربوط به پرداخت مقرری بیکاری گرفته شد و در این راستا، استحقاق حدود ۷۰۰ هزار نفر از ثبتنام کنندگان در سامانه ثبت درخواست بیمه بیکاری، در مرحله اول بررسی، مورد تأیید قرار گرفت. پژوهش حاضر برای سنجش میزان موفقیت این طرح ازنظر متقاضیان بیمه بیکاری باهدف سنجش میزان رضایت بیکارشدگان در این دوره از خدمات بیمه بیکاری و میزان بازگشت به کار متقاضیان بیمه بیکاری تدوین شده است.
روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر بر اساس طراحی و اجرای «نظرسنجی از متقاضیان بیمه بیکاری» تدوین شده است. این نظرسنجی در دو فاز جداگانه و به صورت تلفنی با همکاری نهادهای مختلف در شهریور و مهرماه ۱۳۹۹ در سطح تمامی استان های کشور صورت گرفته است. جامعه آماری این نظرسنجی بیش از هفت صد هزار نفر از بیکارشدگان متقاضی دریافت مقرری بیمه بیکاری (ثبتنام کنندگان در بازه زمانی ابتدای اسفند ۱۳۹۸ تا پایان اردیبهشت ۱۳۹۹) بودهاند. پژوهش فاز اول در شهریور ۱۳۹۹ با حجم نمونه ۱۱۱۳ نفر و پژوهش فاز دوم در مهر ۱۳۹۹، با حجم نمونه ۱۰۵۴ نفر انجام شده است. نمونهگیری به شیوه تصادفی ساده و بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی مرکز فناوری اطلاعات، ارتباطات و تحول اداری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی صورت پذیرفت.
فاز اول نظرسنجی، تصویری از وضعیت اقتصادی و رفاهی بیکارشدگان و رضایت آنان از خدمات بیمه ای
فاز اول نظرسنجی به موضوع «بررسی میزان رضایت متقاضیان دریافت بیمه بیکاری در شرایط شیوع بیماری کرونا در کشور» اختصاص دارد. گزیده نتایج فاز اول نظرسنجی عبارت اند از:
الف) افرادی که در بازه زمانی (ابتدای اسفند ۱۳۹۸ تا زمان انجام نظرسنجی) به کار بازگشتند
آمارهای این بخش به شرح زیر است:
- ۴ درصد از پاسخگویان، زن و ۶۸.۶ درصد مرد هستند؛
- ۵ درصد قرارداد پاسخگویان دائم و ۷۲.۵ درصد از آن ها نوع قراردادشان موقت است؛
- ۴۲ درصد از پاسخگویان دارای تحصیلات دانشگاهی هستند؛
- ۲ درصد پاسخگویان خودشان درخواست مقرری را ثبت کردهاند و ۲۶.۸ درصد آن ها کارفرما درخواست را برایشان ثبت کرده است؛
- ۴ درصد از پاسخگویان به میزان زیادی از فرآیند ثبت نام رضایت داشتند؛
- ۴ درصد از پاسخگویان بیان کرده اند که کارفرما نسخه ا ی از قرارداد را به آن ها تحویل نداده است؛
- ۸ درصد از پاسخگویان اظهار کرده اند که مقرری بیکاری دریافت نکرده اند؛
- ۹ درصد پاسخگویان به میزان کم و خیلی کم از مبلغ دریافتی مقرری بیکاری رضایت داشتند؛
- ۴ درصد پاسخگویان سرپرست خانوار هستند؛
- ۷۴ درصد از پاسخگویان اظهار کرده اند که مخارج ماهانه شان کمتر از ۴ میلیون تومان است؛
- ۹ درصد از پاسخگویان بیان کرده اند که در ایام بیکاری از هزینه های زندگیشان کاسته اند؛
- ۳ درصد از پاسخگویان بیان کرده اند که ناچار شدهاند در ایام بیکاری هزینه های مواد خوراکی را کاهش دهند.
ب) افرادی که (از اسفند ۱۳۹۸ تا زمان انجام نظرسنجی) همچنان بیکار بودهاند
آمارهای این بخش به شرح زیر است:
- ۴ درصد پاسخگویان زن و ۵۹.۶ درصد مرد هستند؛
- ۶ درصد قرارداد پاسخگویان دائم و ۷۷.۴ درصد از آن ها نوع قراردادشان موقت است؛
- حدود نیمی از پاسخگویان دارای تحصیلات دانشگاهی هستند؛
- ۷ درصد از پاسخگویان خودشان درخواست مقرری را ثبت کرده اند و ۲۳.۳ درصد آن ها کارفرما درخواست را برایشان ثبت کرده اند؛
- ۸ درصد از پاسخگویان به میزان زیادی از فرآیند ثبت نام رضایت داشتند؛
- ۲ درصد از پاسخگویان بیان کرده اند که کارفرما هیچ نسخه ای از قرارداد را به آن ها تحویل نداده است؛
- ۳ درصد از پاسخگویان بیان کردند مقرری بیکاری دریافت نکرده اند؛
- ۷ درصد از پاسخگویان به میزان کم و خیلی کم از مبلغ دریافتی مقرری بیکاری رضایت داشتند؛
- ۹ درصد پاسخگویان سرپرست خانوار بودند؛
- ۷۶ درصد از پاسخگویان اظهار داشتند مخارج ماهانه شان کمتر از ۴ میلیون تومان بوده است؛
- ۶ درصد از پاسخگویان بیان کرده اند در ایام بیکاری ناچار شدهاند هزینه های زندگیشان را کاهش دهند؛
- ۵ درصد از پاسخگویان بیان کرده اند که در ایام بیکاری از هزینه های مواد خوراکی کاسته اند؛
فاز دوم نظرسنجی، میزان بازگشت به کار بیکارشدگان و سنجش برخی متغیرهای رفاهی
فاز دوم نظرسنجی به موضوع «میزان بازگشت به کار متقاضیان بیمه بیکاری» اختصاص داشت.۶۲ درصد از متقاضیان دریافت مقرری بیمه بیکاری پس از درخواست سهماهه اسفند ۱۳۹۸ تا اردیبهشت ۱۳۹۹ مجددا مشغول به کار شدند. در این میان ۳۸ درصد متقاضیان نیز همچنان بیکار هستند. گزیده نتایج فاز دوم نظرسنجی عبارت اند از:
الف) افرادی که در بازه زمانی (ابتدای اسفند ۱۳۹۸ تا زمان انجام نظرسنجی) به کار بازگشتند
- ۹ درصد پاسخگویان زن و ۷۸ درصد مرد هستند؛
- بیش از ۳۹ درصد از پاسخگویان دارای تحصیلات دانشگاهی هستند؛
- ۶۸ درصد پاسخگویان سرپرست خانوار هستند؛
- ۵ درصد قرارداد پاسخگویان دائم و ۸۱.۵ درصد از آن ها نوع قراردادشان موقت است؛
- ۷۳ درصد از پاسخگویان اظهار کردهاند که مخارج ماهانه شان کمتر از ۴ میلیون تومان است؛
- ۶ درصد از پاسخگویان خودشان درخواست مقرری را ثبت کردهاند و ۳۴.۴ درصد آنها کارفرما درخواست را برایشان ثبت کرده است؛
- ۸ درصد از پاسخگویان اظهار کرده اند که مقرری بیکاری دریافت نکرده اند؛
- ۸۹ درصد از پاسخگویان مجددا در شغل سابقشان مشغول به کار شدند؛
- از میان افرادی که به شغل ثابت خویش برگشتند، ۹۵ درصد آن ها در کارگاه قبلی مشغول به کار شده اند.
ب) افرادی که (از اسفند ۱۳۹۸ تا زمان انجام نظرسنجی) همچنان بیکار بوده اند
- ۳ درصد پاسخگویان زن و ۶۸.۷ درصد مرد هستند؛
- ۷ درصد از پاسخگویان دارای تحصیلات دانشگاهی هستند؛
- ۳ درصد پاسخگویان سرپرست خانوار هستند؛
- ۷۰ درصد از پاسخگویان اظهار کردهاند که مخارج ماهانه شان کمتر از ۴ میلیون تومان است؛
- ۵ درصد قرارداد پاسخگویان، دائم و ۸۴.۵ درصد از آن ها نوع قرراردادشان موقت است؛
- ۷۵ درصد پاسخگویان خودشان درخواست مقرری را ثبت کردهاند و ۲۵ درصد آن ها کارفرما درخواست را برایشان ثبت کرده است؛
- ۴۳ درصد از پاسخگویان اظهار کرده اند که مقرری بیکاری دریافت نکرده اند.
جمع بندی
جامعه ایران و نیروی کار فعال کشور با شیوع بیماری کرونا در اواخر سال ۱۳۹۸ دچار پیامدهای منفی از شیوع این بیماری شد. نظرسنجی حاضر به بررسی میزان رضایت متقاضیان دریافت بیمه بیکاری در شرایط شیوع بیماری کرونا در کشور پرداخته است. جامعه آماری این نظرسنجی بیش از هفت صد هزار نفر از بیکارشدگان متقاضی دریافت مقرری بیمه بیکاری بوده اند. پژوهش فاز اول در شهریور ۱۳۹۹ با حجم نمونه ۱۱۱۳ نفر و پژوهش فاز دوم در مهر ۱۳۹۹، با حجم نمونه ۱۰۵۴ نفر انجام شده است. امید است این نظرسنجی انعکاس دهنده خواست ها، مطالبات و اعتراضات جامعه در حوزه رفاه و تأمین اجتماعی و بازتاب دهنده نظرات نخبگان در این حوزه باشد؛ تا بر این اساس بتواند مبنا و وسیل های برای سیاست گذاران و مجریان و ناظران رسمی این حوزه در جهت بهبود کیفیت سیاستگذاری ها برای ارتقا سطح رفاه عمومی و کاستن از آلام جمعی جامعه ایران و جوامع هم سرنوشت قرار گیرد.
این مطالعه در موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی با همکاری سعیده گراوند و مهدی سلیمانیه در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.
