بررسی علل مهاجرت ورزشکاران از ایران

مهاجرت ورزشکاران مسئله ای است که با توجه به اثرگذاری فرهنگی  اجتماعی موضوع و پرداختن جریان های رسانه ای و افکار عمومی به آن و پذیرش تابعیت بیگانه دارای اهمیت است. به ویژه آنکه این موضوع ابزاری است که در جنگ نرم دشمن علیه ملت ایران و بالاخص تضعیف روحیه امید و اعتماد به نفس جوانان و نوجوانان این سرزمین به کار می رود.

چرا موضوع مهاجرت ورزشکاران مهم است؟

طبق آخرین آماری که ازسوی سازمان بین المللی مهاجرت IOM در سال ۲۰۱۵ درخصوص ایران منتشر شد، ایران دارای رتبه ۶۹ از میان ۱۸۸ کشور دیگر در حوزه مهاجران با مهارت بالا و تخصص های ویژه بود. عرصه ورزش نیز درگیر چنین مسئله ای است. اگرچه ممکن است مهاجرت های صورت گرفته در حوزه ورزش و طی دو دهه گذشته به جهت تعداد حدود ۳۸ نفر باشد و شاید این تعداد نشانگر وضعیت بحرانی نباشد، اما رسانه های مخالف نظام تلاش دارند تا با استفاده از این حربه، کشور و ملت ایران را تحقیر نمایند و بر افکار عمومی فشار وارد نمایند و از این طریق به القای پیامدهای منفی در جامعه بپردازند که با توجه به اثرگذاری فرهنگی و رسانه ای ورزش در اجتماع، این مهم قابل بررسی جدی است. ضمن اینکه روند افزایشی این مهاجرت ها در آستانه مسابقات المپیک ۲۰۲۰ چندان طبیعی به نظر نمی  رسد.

بررسی وضع مهاجرت در رشته های مختلف

مهاجرت ورزشکاران ایرانی در دو دهه اخیر برحسب رشته و جنس متفاوت بوده است. طبق یافته های پژوهش، بیشترین ورزشکاران مهاجرت کرده متعلق به رشته جودو با هفت ورزشکار، تکواندو و قایقرانی هرکدام با پنج ورزشکار، ژیمناستیک و شطرنج هرکدام با چهار ورزشکار است. در رشته های کشتی، تیر و کمان، غریق نجات، جانبازان و معلولین، فوتبال، کاراته، شمشیر بازی، بوکس و هندبال نیز شاهد مهاجرت ورزشکاران بوده ایم.

از سوی دیگر، طی یکسال اخیر، روند این مهاجرت ها افزایش یافته است به نحوی که حدود پنج نفر از شطرنج بازان ملی پوش یا مهاجرت کرده اند و یا از تیم ملی کناره گیری کرده اند و آخرین ورزشکار ملی پوش مهاجرت کرده نیز مدال آور المپیکی ایران در رشته تکواندو است.  نکته حائز اهمیت این است که مهاجرت ها در رشته های ورزشی غالباً انفرادی و تقریباً همگی المپیکی صورت گرفته است.

علل مهاجرت ورزشکاران

قطع به یقین، مسائلی چند موجب پیدایش چنین وضعیتی و مهاجرت این ورزشکاران می شود که باید این موارد را شناسایی کرد. علل مهاجرت در دو دسته عوامل مدیریتی و عامل سیاسی تقسیم می شود که به آن اشاره می کنیم:
عوامل مدیریتی

• پرداختن افراطی مدیران ورزش به رشته فوتبال و کم اعتنایی به سایر رشته های ورزشی مدال آور: رشته های پُرمدال المپیکی ازجمله دومیدانی، ژیمناستیک و… به لحاظ سرمایه گذاری در مباحث مالی و ورزشی وضعیت مناسبی ندارند. توجه افراطی رسانه ها و متولیان ورزش به فوتبال و ازسوی دیگر، کم توجهی و در پاره ای مواقع نیز بی توجهی به سایر رشته های ورزشی مدال آور موجب می شود که ورزشکاران ماهر و زبده آن رشته ها دچار ناامیدی شوند و نسبت به آینده ورزشی خود در کشور خوشبین نباشند که این به نوبه خود با سوءمدیریت و عدم توجه، موجبات مهاجرت برخی از آنها را مهیا می کند.
• کمبود امکانات، زیرساخت ها و تجهیزات ورزشی: در ایران توزیع امکانات و زیرساخت های ورزشی مبتنی بر آمایش سرزمینی نبوده و معطوف به نیاز واقعی نیست. بخشی از این اماکن مانند احداث بی رویه استادیوم های فوتبال ۵ تا ۱۵ هزار نفره با حداقل بهره وری و کارآمدی برای ورزش کشور ضمن هدررفت منابع مالی کشور، مانعی برای تأمین زیرساخت، اقلام و تجهیزات سایر رشته ها در ورزش های انفرادی است. سرمایه گذاری کشورهای مهاجرپذیر و رقیب در این عرصه و حمایت آنها از ورزشکاران مهاجر باعث می شود تا ورزشکار جهت بهره مندی از امکانات و تجهیزات ورزشی مناسب و تصور آینده ورزشی، شغلی و رفاهی بهتر از کشور خارج شود.

برخی دیگر از عوامل مدیریتی عبارت اند از:

• وضعیت اقتصادی کشور و به تبع آن ورزش
• بی توجهی به مسائل معیشتی و شغلی ورزشکاران
• فقدان پروتکل رفتاری مناسب بین ورزشکار قهرمان و فدراسیون

عامل سیاسی

• تلاش دولت های متخاصم برای مهاجرت ورزشکاران ایران و دیگر کشورها

قدرت نمایی قهرمانان ورزشی کشورمان طی سال های اخیر به ویژه پس از موفقیت در المپیک ۲۰۱۲ لندن باعث نگرانی هایی ازسوی برخی دشمنان و رقبای ایران شده است. اعمال فشار بر ساختار ورزش ایران، محکومیت ها، محرومیت ها و تهدیدهای نهادهای ورزشی بین المللی تحت سیطره و نفوذ حاکمیت و سیاست های خصمانه برخی از دولت های منطقه در دستور قرار گرفت. پذیرش و استقبال نهادهای بین المللی از پناهنده های ورزشی، در کنار سیاست و برنامه ریزی برخی از کشورهای متخاصم و رقیب منطقه در راستای فریب ورزشکاران جوان و تهدید به تعلیق و محرومیت اشخاص حقیقی و حقوقی ورزش کشور و ارائه تصویری مبهم از آینده ورزشی ورزشکاران ایرانی و اعمال سیاست تطمیع و تهدید باعث شده تا بعضاً ورزشکاران کشورمان بر سر مهاجرت و پذیرش تابعیت بیگانه، که به نوعی نشانه ای از بی هویتی است، رقابت نمایند.

راهکارها و پیشنهادات برای حل معضل مهاجرت ورزشکاران

در این بخش، سه دسته راهکار ارائه می شود:

راهکارهای تشویقی

آنچه ورزشکاران و استعدادهای برتر ورزشی هر کشوری را به ماندن در وطن ترغیب می کند، ارائه انگیزاننده های درونی و بیرونی به ورزشکاران است که از آن جمله می توان به تسهیلاتی نظیر اشتغال، قانون سرباز قهرمان برای آقایان، ادامه تحصیل در رشته های مرتبط، تسهیلات مسکن و… اشاره کرد.

بنابراین در ذیل چند راهکار ارائه می شود:

• سطح بندی ورزشکاران مدا ل آور المپیکی، قهرمان جهان و قهرمان بازیهای آسیایی و ارائه تسهیلات براساس امتیازات کسب شده.
• ارائه تسهیلات بانکی مصوب در حوزه مسکن، اشتغال و ازدواج برای قهرمانان مشمول قانون سرباز قهرمان به میزان دو برابر افراد غیرورزشکار.
• عضویت دارندگان مدال المپیک در مجمع عمومی فدراسیون ورزشی رشته مربوطه به مدت چهار سال و عضویت دائمی دارندگان مدال طلای المپیک در مجامع فدراسیون ها.
• معافیت ورزشکاران مشمول قانون سرباز قهرمان از مالیات بر ارزش افزوده برای حداقل چهار سال و اخذ تعهد مبنی بر پرداخت اصل بدهی مالیاتی و جریم های آن در صورت پذیرش تابعیت بیگانه.

راهکارهای تنبیهی

• کسب تعهد از ورزشکاران ملی رشته های ورزشی مبنی بر اینکه پذیرش تابعیت کشورهای بیگانه به منزله ترک تابعیت جمهوری اسلامی ایران قلمداد می شود و مطابق مفاد ماده ۸۹۸  قانون مدنی می شود.
• ایجاد الزامات و بایسته های قانونی و حقوقی جهت متعهد نمودن ورزشکاران حوزه قهرمانی با توجه به میزان سرمایه هایی ملی که حداقل طی یک دوره چندساله برای آنها در ورزش هزینه شده است.

راهکارهای سیاستی

• تصویب قانون نظام ورزش حرفه ای و  نظام جامع باشگاه داری برای رونق بخشی به فعالیت های ورزش حرفه ای که در هفت رشته قابلیت سرمایه گذاری دارد و منجر به تأمین مالی و معیشتی و امور بیمه ای و رفاه اجتماعی ورزشکاران نخبه در این رشته ها خواهد شد.
• اصلاح نظام سامانه پرورش مدیران ورزشی و  جذب و تربیت مربی در راستای ایجاد یک آینده ورزشی روشن برای قهرمانان فعلی.
• مکلّف نمودن صندوق حمایت از قهرمانان و پیشکسوتان جهت پرداخت مستمری و بیمه های اجتماعی کلیه قهرمانان رشته های ورزشی از سن ۱۷ سال و بالاتر به مدت ۱۰ سال.
• مکلف نمودن وزارت ورزش و جوانان به هزینه کرد %۵۰ از اعتبارات موضوع کمک های فنی و اعتباری برای ورزشکاران رشته های کشتی، وزنه برداری، جودو و…

جمع بندی

در سال های اخیر مهاجرت ورزشکاران از ایران شدت بیشتری گرفته است. از آنجایی که به المپیک ۲۰۲۰ نزدیک می شویم یافتن دلایل مهاجرت استعدادهای ورزشی به خصوص در رشته های مدال آور المپیکی ضروری است. علل مهاجرت ورزشکاران را می توان در دو دسته کلی عوامل مدیریتی و عامل سیاسی دسته بندی کرد. راهکارهایی برای حل مسئله مهاجرت ورزشکاران در سه دسته راهکارتشویقی مانند «سطح بندی ورزشکاران مدا ل آور المپیکی»، راهکار تنبیهی مثل « ایجاد الزامات قانونی و حقوقی جهت متعهد نمودن ورزشکاران» و راهکار سیاستی مثل «مکلّف نمودن صندوق حمایت از قهرمانان به پرداخت مستمری به مدت ۱۰سال» ارائه شده  است.

این مطالعه در مرکز پژوهش های مجلس با همکاری مهدی مرادی و صادق ستاری فرد سال ۱۳۹۹ انجام شده است.