تعیین استاندارد نیروی انسانی در مراکز درمانی بستری سازمان تامین اجتماعی

بیمارستان ها مهم ترین و در عین حال پرهزینه ترین جزء نظام سلامت می باشند. یکی از دلایل این امر وابستگی شدید خدمات بیمارستانی به نیروی انسانی ماهر و حرفه ای است که به نوبه خود بیش از ۶۰% کل هزینه های بیمارستان را بخود اختصاص می دهند. با توجه به روند افزایشی هزینه ها و محدویت منابع مالی، به نظر می رسد برآورد و تخصیص نیروی انسانی در بیمارستان ها با روش های علمی و مبتنی بر بارکاری، علاوه بر تضمین کیفیت و ایمنی خدمات تشخیصی و درمانی، زمینه کاهش هزینه های زائد را نیز فراهم نماید.

ضرورت و اهداف پژوهش

نیروی انسانی، مهم ترین دارایی بیمارستان ها محسوب می شود که در ارائه خدمات تشخیصی و درمانی به مددجویان نقش اصلی را دارد؛ بنابراین جذب و به کارگیری درست آن ها از نظر تعداد و ترکیب مناسب، علاوه بر جلوگیری از هزینه های غیر ضروری، می تواند کمیت و کیفیت خدمات بیمارستانی را تضمین کند. در بررسی های میدانی پراکنده بیمارستان های کشور، به نبود تناسب تعداد و ترکیب کادر شاغل اشاره شده است که بیمارستان های ملکی سازمان تأمین اجتماعی نیز مستثنی نیستند؛ این مشکل به صورت کمبود و یا مازاد نیرو در برخی مشاغل وجود دارد که علاوه بر اختلال در مأموریت بیمارستان ها، موجب تحمیل هزینه های غیر ضروری و غیر مولد شده است. بنابراین به نظر می رسد بازنگری شرح وظایف کادر شاغل در بیمارستان ها با تعیین محدوده اختیار و مسئولیت دقیق آن ها و همچنین احصاء استاندارد شرایط احراز پست های سازمانی و برآورد نیروی انسانی مورد نیاز بیمارستانی طبق حجم فعالیت ها، بسیار ضروری است. این مهم می تواند علاوه بر افزایش بهره وری و کاهش امور موازی، مبنای برنامه ریزی جذب نیروی انسانی و یا سامان دهی نیروهای شاغل موجود در بیمارستان ها را فراهم کند. هدف کلی این پژوهش، تعیین استاندارد نیروی انسانی در مراکز درمانی بستری سازمان تأمین اجتماعی می باشد؛ لذا اقداماتی برای افزایش میزان دقت برآورد نیروی انسانی در بیمارستان های کشور ارائه شده است.

روش شناسی

این مطالعه در قالب یک طرح پژوهشی و با هدف تعیین استاندارد نیروی انسانی تخصصی بیمارستانی انجام شده است.  جامعه آماری حدود ۷۰  مرکز درمانی بستری تابعه سازمان تامین اجتماعی بوده است که تعداد ۵ بیمارستان بصورت هدفمند و براساس پوشش تنوع بخش های بستری در بیمارستان ها به عنوان پایلوت انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از رویکرد مثلثی (Triangulation) با بررسی ادبیات علمی، مدارک واسناد جاری، و مصاحبه های گروهی و فردی و در برخی موارد مشاهده و زمانسنجی استفاده شده است. این مطالعه مقطعی در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.  با توجه به رویکرد جامع نسبت به موضوع تحقیق و لزوم بررسی سایر جوانب، ابتدا با مرور متون، الگوها و شیوه های تعیین نیروی انسانی در بیمارستان ها، شناسائی و مقایسه شدند. همچنین عناوین و شرح وظایف مشاغل تخصصی درمانی و به تبع آن تشکیلات پیشنهادی بیمارستان ها مورد بازنگری قرار گرفت، به طوری که ۱۲۱ عنوان شغلی بیمارستانی پس از بازنگری به ۹۳ عنوان تقلیل یافت و برای ۴۳ شغل تخصصی شرح وظایف متناسب با مأموریت ها و وظایف جدید تدوین شد.

مدل اصلی برای کارسنجی فعالیت های مشاغل بیمارستانی و برآورد نیروی انسانی روش “شاخص های حجم کار مبتنی بر نیاز (Workload Index Staffing Needs)” بود. این روش توسط سازمان بهداشت جهانی برای برآورد نیروی انسانی مراکز سلامت توصیه شده است.  علاوه بر آن، برای اولین بار با بومی سازی و تعدیل مدل “میزان موالید (Birthrate+)” توسط تیم پژوهشگر، نیروی انسانی ماما در بیمارستان ها برآورد گردید. همچنین برای برآورد نیروی انسانی پرستار و پزشک در بخش اورژانس بیمارستان از یک مدل توسعه یافته توسط تیم پژوهش استفاده شد.

نتایج بررسی های انجام شده در پژوهش

بروندادهای اصلی این مطالعه شامل مدل ها و نرم های نیروی انسانی مشاغل تخصصی بیمارستانی و نیز تراز نیروی انسانی با ارائه موارد کمبود و یا مازاد در رده های شغلی مختلف برای مراکز درمانی بستری تابعه سازمان تامین اجتماعی در سال ۱۳۹۷ می باشد. براساس اطلاعات دریافت شده از ۴۲ مرکز درمانی تابعه سازمان تامین اجتماعی، تراز نیروی انسانی تهیه شد. بیشترین کمبود نیرو در مشاغل پرستاری و مامائی مشاهده شد.

در تحلیل اطلاعات تراز نیروی انسانی، لازم است به برخی محدویت ها مانند نقص نظام اطلاعات جاری مراکز مورد بررسی توجه شود، به طوری که در خصوص مازاد و یا کسری نیروی انسانی در مشاغل باید احتیاط و تامل بیشتری به عمل آید. چون به نظر می رسد برخی تفاوت ها در ساختار و فرایندهای اجرائی در بین بیمارستان بر نتایج تاثیرگذار بوده باشد. ولی در مجموع می توان کمبود در مشاغل تخصصی بیمارستانی را در چهار گروه دسته بندی کرد:

گروه اول: پرستاران و بهیاران که کمبود آن ها با توجه به پیش فرض مشابهت بسته مراقبت های پرستاری در بیمارستان ها می تواند واقعی باشد.

گروه دوم: شامل ماماها است که بخش مهمی از کمبود نیروی انسانی در صورت اجرا نمودن استاندارد پیشنهادی تیم پژوهشی مبنی بر جایگزین کردن بخشی از پرستاران با ماما در بخش های جراحی زنان و زایمان و پس از زایمان است.

گروه سوم: کمبودها مربوط به مشاغلی مانند کارشناسان تغذیه و کاردرمانی است که در شرایط کنونی، خدمات مربوطه بصورت ناقص ارائه می شوند و یا حتی پیش بینی نشده اند.

گروه چهارم: مربوط به مشاغل کارشناسان اتاق عمل و هوشبری است که بخشی از کمبود ممکن است مربوط به بهره وری پائین اتاق های عمل بیمارستان ها به شکل فعال نگه داشتن تعداد بیش از نیاز واقعی در هر شیفت کاری و در نتیجه برآورد بیشتر نیروی انسانی باشد.

اقدامات پیشنهادی برای افزایش میزان دقت برآورد نیروی انسانی در بیمارستان ها

برنامه ریزی نیروی انسانی بیمارستان ها از طریق بهبود تصمیم گیری های مربوط به جذب و بکارگیری نیروی انسانی، کاربرد و نتایج سودمندی را در پی دارد. بدین منظور و در این راستا پیشنهادات زیر را می توان ارائه داد:

• برای افزایش دقت برآورد نیروی انسانی در بیمارستان ها، فرایندها و فعالیت های مربوط به مشاغل بیمارستانی اصلاح و استاندارد شوند به طوری که تداخل و تشابه وظایف به حداقل ممکن برسد.
• نرم های پیشنهاد شده براساس تعداد نیروی انسانی معادل تمام وقت(FTE) و بدون ساعت اضافه محاسبه شده است، لذا در صورت پیش بینی متوسط اضافه کاری مورد انتظار توسط یک رده شغلی تعداد نیروی انسانی به همان نسبت کاهش می یابد. بنابراین پیشنهاد می شود در برنامه ریزی نیروی انسانی بیمارستان ها برای تامین کارکنان مورد نیاز، بیش از یک سناریو با در نظر گرفتن میانگین ساعات اضافه کار مختلف تدوین شود.
• با بهره مندی از استراتژی ترکیب بهینه نیروی پرستاری (Skill mix) اقدام به جذب کارکنان کمک پرستاری شامل بهیار و کمک بهیار شود، به طوری که با تمرکز کاری پرستاران بر مراقبت های اصلی و انجام سایر مراقبت ها توسط بهیار و کمک بهیار علاوه بر افزایش کارائی و کاهش هزینه ها بتوان مراقبت های با کیفیت بالاتر برای مددجویان فراهم نمود.

جمع بندی

به کارگیری درست نیروی انسانی در بیمارستان ها از نظر تعداد و ترکیب مناسب از هزینه های غیر ضروری جلوگیری می کند و کمیت و کیفیت خدمات بیمارستانی را تضمین می کند. در این پژوهش، برآورد نیروی انسانی در مشاغل مشمول طرح مطالعاتی بر اساس نُرم ها و مدل های تولید شده صورت گرفته است و نتیجه تحلیل ها به صورت کمبود، مازاد و یا متناسب بودن تعداد نیروی انسانی بیان شده است. طبق تعداد و درصد کمبود نیروی انسانی، بیشترین کمبود نیرو در گروه مشاغل پرستاری و مامایی است. برای افزایش میزان دقت برآورد نیروی انسانی در بیمارستان ها، باید فعالیت های مربوط به مشاغل بیمارستانی اصلاح شوند، در برنامه ریزی نیروی انسانی بیمارستان ها برای تأمین کارکنان مورد نیاز باید بیش از یک سناریو با در نظر گرفتن میانگین ساعات اضافه کاری مختلف تدوین شود و لازم است با بهره مندی از استراتژی ترکیب بهینه نیروی پرستاری، اقدام به جذب کارکنان کمک پرستاری شامل بهیار و کمک بهیار کرد.

این مطالعه در موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی با همکاری محمدرضا ملکی،خانم فلاح، خانم اصغری، خانم بیگدلی، احمد فیاض محد زاده، آقای دادخواه و خانم طباطبایی زواره و زین العابدین عباسی در سال ۱۳۹۸ انجام شده ‌است.