ابعاد نظامی- راهبردی همه گیری کرونا

هماهنگی و تنیدگی ابعاد بیولوژیک، اقتصادی و عملیات روانی در اقدامات آمریکا بلافاصله پس از شروع شیوع ویروس کرونا، به گونه‌ای است که می توان آن را تحت عنوان جنگ زیست-روانی مورد بررسی قرار داد. بنابراین دانستن اینکه ویروس کرونا منشا طبیعی دارد یا ساخته دست بشر است، اولویت کشور محسوب نمی شود. عملیات زیست-روانی آمریکا علیه ایران را می توان در چهار محور اصلی؛ تشدید فشارهای تحریم بر اقتصاد و سیاست، فعالیت در حوزه انتشار اخبار جعلی و ایجاد وحشت، ایزوله سیاسی و تجاری ایران با ایجاد فشارهای روانی درخصوص بحران کرونا و سنگ اندازی در مسیر مبارزه ایران با کرونا دسته بندی کرد.

ضرورت و اهداف پژوهش

در طول تاریخ بشریت انواع سلاح های استراتژیک چون سلاح هسته ای، سلاح های سایبری و سلاح های بیولوژیک تولید و استفاده شده است. پاندمی ویروس کرونا چه منشا طبیعی داشته باشد چه در زمره سلاح های بیولوژیکی قلمداد شود، باید ابعاد نظامی این پاندمی در کشور مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. در این پژوهش، با بررسی سیر تولید سلاح های استراتژیک و تحولات هر یک و نیز بررسی جنبه های مختلف جنگ هیبریدی آمریکا علیه ایران، مجموعه راهبردهای نظامی در کوتاه مدت و بلندمدت برای کشور ارائه می شود.

جنگ زیست-روانی آمریکا بر علیه ایران

تاکنون فرضیات متفاوتی در مورد منشا ویروس کرونا مطرح شده است، اما آنچه در اینجا اهمیت دارد منشا واقعی ویروس نیست. اگر رهبران کشورها به این جمع بندی برسند که مورد حمله بیولوژیک قرار گرفته اند، (همانگونه که عالی ترین مقامات ایران، چین و روسیه این مطلب را بیان کرده اند) باب حملات بیولوژیک در جهان باز شده است و کشورها شروع به اتخاذ سیاست های جدی پدافند زیستی خواهند کرد. این موضوع مهم ترین تاثیر موردانتظار در بلندمدت است. در کوتاه مدت، جنگ هیبریدی آمریکا بر علیه ایران قابل تامل است که می توان آن را ذیل عنوان جنگ زیست –روانی یا جنگ سایکوبیولوژیک شناسایی کرد. مراد از جنگ سایکوبیولوژیک آن است که دشمن به دلایل متعدد از انجام حمله زیستی گسترده خودداری می کند، ولی با انجام یک حمله زیستی بسیار محدود و با بهره گیری از دیگر عناصر جنگ هیبریدی مانند جنگ رسانه‌ای و عملیات روانی و یا نفوذ و خرابکاری با تکیه بر نیروهای ویژه می کوشد که از همان عامل زیستی بسیار محدود، نهایت استفاده را ببرد و عملیات را به هدف موردنظر خود برساند.

در میان اثرات عمومی کرونا بر کشورهای مختلف، برخی وقایع و اقدامات را می توان در قالب اقدامات هدفمند و برنامه ریزی شده تحلیل کرد. در واقع در فضایی که جهان درگیر یک فاجعه بیولوژیک جدی است و ده ها هزار نفر در سراسر دنیا به کام مرگ رفته اند، برخی کشورها این فضا را به بخشی از ساختار منازعات سیاسی-اقتصادی و حتی نظامی خود به عنوان قسمتی از یک تقابل هیبریدی تبدیل کرده اند. در این راستا، تمرکز اقدامات آمریکا و کشورهای هم سوی آن را، در مقابله با ایران می توان در چند محور کلی دسته بندی کرد:

• سخت تر کردن شرایط تحریم و فشارهای سیاسی زیر سایه مشکلاتی که در پی پندمی کرونا گریبان گیر اقتصاد و صنایع ایران شده و هزینه هایی که بر اقتصاد نحیف ایران تحمیل کرده است.
• ایجاد فضای رعب و وحشت از یک سو و اجرای تبلیغات وسیع و دامن زدن به شایعه ها و حتی انتشار اخبار جعلی جهت ناکارآمد نشان دادن حکومت در شرایط بحران از سوی دیگر، به منظور ایجاد تقابل میان مردم و حاکمیت.
• فشار عملیات های روانی، سیاسی و اقتصادی توامان با عملیات روانی در مورد بحران بیولوژیک کرونا جهت ایزوله سیاسی و تجاری ایران در برابر کشورهای منطقه و جهان.
• سنگ اندازی در مسیر مبارزه ایران با کرونا، انجام عملیات ایذایی نظامی و عملیات روانی مربوطه جهت ایجاد تشنج، تحت تاثیر قراردادن چرخه تصمیم گیری در ساختارهای حاکمیتی و نیز تحت تاثیر قراردادن افکار عمومی به منظور سوق دادن حاکمیت به مرز فروپاشی.

توصیه های سیاستی

توصیه های سیاستی این پژوهش برای مقابله با ابعاد نظامی کرونا، در دو سطح کوتاه مدت و بلندمدت در ادامه ارائه می شود:

پیشنهادهای سیاستی کوتاه مدت

در اقدامات کوتاه مدت، تمرکز اصلی پدافند باید بر بخش اعظم حملات دشمن یعنی بخش روانی-رسانه ای، باشد. در ارتباط با این موضوع موارد زیر پیشنهاد می شود:

• لزوم به رسمیت شناختن جنگ زیست-روانی آمریکا و واردکردن این موضوع به ادبیات دفاعی رسمی و آکادمیک کشور
• انجام پژوهش های مستقل و در سطح اندیشکده‌ای برای شناخت ابعاد این جنگ و توسعه مفاهیم پدافندی مرتبط با آن شامل تسلیحات روان زیستی و زیستی اجتماعی
• تدوین شیوه نامه و دستورالعمل های پدافند در سه فاز شامل درگیری محتمل، آغاز درگیری و درگیری تمام عیار
• تشکیل قرارگاه پدافندی زیست-روانی در کشور به عنوان یک سیستم پشتیبانی تصمیم: ساختار پیشنهادی این قرارگاه، ترکیبی از رسانه های رسمی به صورت حقوقی (صدا و سیما، مجموعه های فرهنگی و رسانه‌ای سپاه و بسیج و مجموعه های فرهنگی و رسانه‌ای مرتبط با بیت رهبری)، پژوهشگران و پزشکان زمینه پاتولوژی و دیگر زمینه های مرتبط به صورت حقیقی و خارج از سازمان وزارت بهداشت، نهادهای امنیتی به صورت حقوقی (وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه) و پژوهشگران نظامی-دفاعی با سابقه کار در زمینه جنگ های هیبریدی به صورت حقیقی است.
• اختصاص بخشی از زیرساخت های مرتبط با عملیات رسانه‌ای و جنگ روانی به موضوع جنگ زیست-روانی و برگزاری رزمایش پدافند زیست-روانی جهت کسب آمادگی بیشتر .

پیشنهادهای سیاستی بلندمدت

توصیه های سیاستی در رابطه با ابعاد بلندمدت نظامی کرونا و اتخاذ یک راهبرد پدافند زیستی جامع باید به طور جدی در نظر گرفته شود. در این راستا، ارتقای سازمانی بخش پدافند بیولوژیک در بلندمدت بسیار ضروری است و برای دستیابی به آن، اجرای موارد زیر در بلندمدت توصیه می گردد:

• در بلندمدت یک ساختار جداگانه را ستاد کل نیروهای مسلح برای سلاح های بیولوژیکی ایجاد کند و علاوه بر ستاد، در سطح نیروها نیز رده بیولوژیک مورد توجه بیشتری قرار گیرد. همچنین علاوه بر پژوهش و اشراف اطلاعاتی در این زمینه، باید به کسب آمادگی عملیاتی نیز اقدام شود.
•  رزمایش های سالانه زیستی می تواند بسیار راهگشا باشد. مسئله مهم در برگزاری رزمایش های زیستی آن است که باید همواره توجه به آمادگی مقابله با عوامل ناشناخته زیستی یک اولویت در نظر گرفته شود.
• ایجاد و تدوین پروتکل های مرتبط با عوامل ناشناخته زیستی نیز باید هر چه زودتر به عنوان یک کار ویژه پژوهشی-اطلاعاتی مورد توجه قرار گیرد.

جمع بندی

با شروع پاندمی ویروس کرونا، فرضیات متفاوتی در مورد منشا ویروس کرونا مطرح شده است، اما بررسی ابعاد کوتاه مدت این پاندمی نشان می دهد که طبیعی بودن یا سلاح بیولوژیک بودن این ویروس اهمیت چندانی برای ایران ندارد. چراکه اقدامات آمریکا علیه ایران، با شیوع این ویروس بسیار گسترده تر و هدفمندتر شده و عملا این شرایط را به یک جنگ زیست-روانی تبدیل کرده است. به منظور داشتن برخورد نظامی با این جنگ، لازم است که در بلندمدت یک راهبرد پدافند زیستی جامع مدنظر قرار گیرد. همچنین در کوتاه مدت، ضمن به رسمیت شناختن جنگ زیست-روانی آمریکا، اقداماتی از جمله انجام پژوهش های مستقل در رابطه با ابعاد این جنگ، تدوین شیوه نامه و دستورالعمل های پدافند زیستی، تشکیل قرارگاه پدافندی زیست-روانی کشور به عنوان یک سیستم پشتیبانی تصمیم و برگزاری رزمایش پدافند زیست-روانی در دستور کار قرار گیرد.

این مطالعه را اندیشکده ممتن و محمدرضا شریفی در سال ۱۳۹۹ انجام داده است.