تحلیل میزان نفوذ تجاری ایران در کشورهای منطقه

«نفوذ تجاری ایران» در تجارت با کشورهای دیگر به معنای درصد سهم ایران از کل واردات هر کشور است. با توجه به مشکلات ناشی از تحریم در تجارت ایران با کشورهای توسعه‌ یافته، لازم است مراودات تجاری با کشورهای همسایه و دوست در منطقه از جمله عراق، سوریه و لبنان با تکیه بر دیپلماسی اقتصادی فعال مورد توجه قرارگیرد. اما بر اساس آمارهای سال ۲۰۱۶، بخش عمده‌ ای از ظرفیت صادراتی ایران به این کشورها مغفول واقع شده‌است. به طوری که ایران در صادرات به کشورهای عراق، سوریه و لبنان به ترتیب تنها از ۷۶، ۲۷ و ۲ درصد ظرفیت صادراتی موجود استفاده نموده‌است.

ضرورت و اهداف پژوهش

در سال‌های اخیر، سهم ایران از بازارهای صادراتی جهان رو به کاهش گذاشته‌است. به عبارت دیگر، «نفوذ تجاری ایران» که بیانگر سهم ایران از واردات سایر کشورها است، کمتر شده‌است. نتیجه این موضوع کاهش درآمدهای ارزی و تغییرات تراز تجاری کشور است. در شرایط امروز، روابط تجاری میان ایران و همسایگانش از شرایطی به مراتب بهتر از روابط تجاری ایران با سایر کشورهای توسعه‌یافته جهان برخوردار است. از این‌رو، ایران می‌تواند با تمرکز بر بهبود و توسعه روابط با کشورهای منطقه، نفوذ خود را در بازارهای آن‌ها بیشتر کند. هدف از این پژوهش بررسی وضعیت جمهوری اسلامی ایران در بهره‌گیری از پتانسیل تجاری کشورهای منطقه با تمرکز بر کشورهای عراق، سوریه و لبنان است.

روش شناسی پژوهش

در این پژوهش از روش پتانسیل تجاری ساده برای برآورد پتانسیل صادراتی ایران استفاده می‌شود. در این روش، برای محاسبه پتانسیل تجاری از کشور الف (صادرکننده) به کشور ب (وارد کننده)، ظرفیت صادرات کالای کشور الف و ظرفیت واردات کالای کشور ب به عنوان مبنا برای محاسبه پتانسیل تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. بدین ترتیب که ارزش صادرات کشور الف (صادرکننده) بر اساس کدهای کالایی از همه جهان، برای یک دوره زمانی خاص و همچنین ارزش واردات کشور ب (وارد کننده) از همه جهان بر اساس کدهای کالایی و برای دوره زمانی مذکور احصاء می‌شود. سپس با مشخص شدن کدهای کالایی که کشور الف، صادر کننده و کشور ب، وارد کننده آن کالاها هستند، بر مبنای حداقل رقم این دو مولفه، حداکثر پتانسیل تجاری (حداکثر میزان ممکن مبادله) به دست می‌آید. در این پژوهش، پتانسیل صادرات ایران به سه کشور عراق، سوریه و لبنان بر اساس اطلاعات انتشاریافته در سال ۲۰۱۶ میلادی توسط مراکز معتبر علمی و اجرایی و نیز آمارهای بین‌ المللی محاسبه می‌گردد.

بررسی میزان نفوذ تجاری ایران در کشورهای عراق، سوریه و لبنان

بررسی پتانسیل تجاری ایران با کشورهای عراق، سوریه و لبنان و مقایسه آن با صادرات تحقق‌یافته نشان می‌دهد که در عراق ۲۴ درصد، در سوریه ۷۳ درصد و در لبنان ۹۸ درصد ظرفیت صادراتی مورد استفاده قرار نگرفته‌ است. جالب اینکه در سال ۲۰۱۶، جمع کل صادرات ایران به سوریه و لبنان به نیم درصد کل صادرات ایران نیز نمی‌رسد. با توجه به مسائلی که در عراق، سوریه و لبنان وجود دارد، نقش دیپلماسی اقتصادی برای پیشبرد سیاست‌ های تجاری و تقویت نفوذ تجاری بسیار حائز اهمیت است.

عراق

عراق به عنوان سومین کشور مقصد صادراتی ایران در سال ۲۰۱۶، ۷.۴ درصد از کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌است. ارزش صادرات ایران به عراق در سال ۲۰۱۶ بیش از ۶.۱ میلیارد دلار بوده‌است که این میزان معادل ۱۵.۲% واردات کل عراق است. بررسی پتانسیل تجاری صادرات ایران به عراق نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۶ از ۷۶ درصد این ظرفیت استفاده‌ شده‌ است. بنابراین نفوذ تجاری ایران در بازار عراق تا ۲۴ درصد قابل افزایش است.

لبنان

ارزش صادرات ایران به لبنان در سال ۲۰۱۶ حدود ۹۲ میلیون دلار بوده‌است که حدود ۰.۱% از کل صادرات ایران و معادل ۰.۲% کل واردات لبنان است. بررسی پتانسیل تجاری صادارت ایران به لبنان نشان می‌دهد که ایران تاکنون تنها ۲ درصد از پتانسیل تجاری موجود در کشور لبنان را استفاده نموده و ۹۸ درصد آن را از دست داده‌است. در بسیاری از گروه‌های کالایی دارای ظرفیت تجاری، ایران هیچ صادراتی به لبنان نداشته‌است.

سوریه

ارزش صادرات ایران به سوریه در سال ۲۰۱۶ حدود ۲۵۶ میلیون دلار بوده‌است. این رقم معادل ۰.۳% از کل صادرات ایران و ۵.۴% از کل واردات سوریه است. بررسی پتانسیل تجاری صادرات ایران به سوریه نیز نشان می‌دهد که تنها ۲۷ درصد از این ظرفیت استفاده‌شده‌است و ۷۳ درصد از دست رفته‌است. در سال ۲۰۱۶ در بسیاری از گروه‌های کالایی دارای ظرفیت، صادراتی به سوریه انجام نشده‌است.

بررسی نقاط ضعف، مشکلات و فرصت ها

نقاط ضعف ایران برای حضور در بازارهای صادراتی منطقه را می‌توان در سه سطح جهانی، منطقه‌ای و داخلی مورد بررسی قرار داد. مشکلات سطح جهانی مربوط به تحریم‌ها و سیاست‌ های محدودیت‌ زا برای ایران است. مهم‌ترین مشکلات سطح منطقه‌ای تداوم بحران و ناامنی در منطقه و سیاسی‌شدن تجارت است. در سطح داخلی هم نگرش‌ های متفاوت نسبت به تعاملات در منطقه، مشکلاتی را ایجاد نموده‌است.

علاوه بر نقاط ضعف فوق، برخی مشکلات عملیاتی نیز برای حضور ایران در بازارهای صادراتی وجود دارد. از این موارد می‌توان به توان اندک رقابتی شرکت‌ های ایرانی در بازارهای بین‌ المللی به علت بالا بودن هزینه تمام‌شده و کیفیت نامناسب برخی کالاها، بروز مشکلات در بازارهای هدف صادراتی مانند تغییرات سیاست‌های داخلی و خارجی برخی کشورهای طرف تجاری و نیز مشکلات زیرساختی مانند بالا بودن هزینه‌ های حمل و نقل و ترانزیت و تعرفه‌های صادراتی اشاره نمود.

جمع‌بندی

بررسی نفوذ تجاری ایران در کشورهای عراق، سوریه و لبنان و مقایسه آن با پتانسیل تجاری موجود نشان می‌دهد که بسیاری از ظرفیت‌های صادراتی موجود بلا استفاده مانده‌است. ظرفیت صادراتی استفاده نشده ایران در عراق ۲۴ درصد، در سوریه ۷۳ درصد و در لبنان ۹۸ درصد است. در برخی گروه‌های کالایی که ظرفیت مناسبی دارند، اساسا هیچ صادراتی صورت نگرفته‌است. جهت توسعه نفوذ ایران در بازار این کشورها لازم است مناسب‌ ترین کالاها بر اساس پتانسیل کشورها اولویت‌ بندی شود و با استفاده از دیپلماسی فعال اقتصادی، زمینه برای توسعه صادارت به این کشورها فراهم شود.

این پژوهش در مرکز پژوهشی آرا در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.

محصول مرتبط: