بررسی عملکرد مدارس آنلاین در دوران کرونا

با آغاز بحران کرونا در سال ۲۰۲۰ در سراسر جهان و تاکید سازمان جهانی بهداشت بر رعایت دستورالعمل های بهداشتی، محدودیت های بسیاری بر بخش های مختلف زندگی بشر اعمال شد. در این راستا، در بسیاری از کشورها برای رعایت این دستورالعمل ها و محدودیت ها، آموزش حضوری دانش آموزان و دانشجویان تعطیل شد. در دوران کرونا به  منظور اینکه آموزش دانش آموزان و دانشجویان دچار وقفه نشود، راهکارهای مختلفی از جمله آموزش آنلاین ارائه شد. در این دوران تعداد زیادی از مدارس و دانشگاه ها مجبور شده اند فعالیت های حضوری خود را تعطیل کنند و اکنون در حال تغییر شیوه های آموزش از نظام آموزش حضوری به  نظام آموزش و یادگیری الکترونیکی به  ویژه آموزش آنلاین هستند.

ضرورت و اهداف پژوهش

امروزه شیوع ویروس کرونا بر تمامی بخش های جامعه اثرات موقت و پایداری گذاشته است. یکی از مهم ترین بخش هایی که به دلیل شیوع ویروس کرونا تحت تاثیر قرارگرفته است بخش آموزش است. در این دوران بسیاری از دانش آموزان مدرسه را ترک کرده و بسیاری دیگر آموزش خود را از طریق ابزارهای آنلاین پیگیری می کنند. اگرچه این وضعیت موقتی است، اما متخصصان امر آموزش معتقد هستند که این وضع انقلابی در مسئله آموزش در دوران پساکرونا را موجب خواهد شد. همچنین انتظار می رود که شیوه های جدید آموزش که در دوران کرونا به آزمایش گذاشته  شده اند، ادامه خواهند یافت. امروزه انواع مختلفی از مدارس در سراسر دنیا وجود دارد که به آموزش دانش آموزان می پردازند. این مدارس عبارتند از مدارس سنتی، مدارسی که به کمک ابزارهای آموزشی نرم افزاری می توانند با دانش آموز ارتباط آنلاین برقرار کنند، مدارسی که دانش آموز با گذراندن تعدادی از دوره های آنلاین و دادن آزمون هر درس می تواند مدرک تحصیلی خود را دریافت کند و مدارس مجازی که ترکیبی از سه نوع مدرسه قبل و با بهره گیری از یادگیری مجازی است. به مجموعه مدارس نوع سوم و چهارم «خانه مدرسه» یا homeschooling گفته می شود.

لذا پاسخ به سؤالات مهمی مانند «آیا می توان باکیفیت گذشته و حتی بهتر، شیوه آموزش آنلاین را در دوره پساکرونا ادامه داد؟»، «آیا مدارس آنلاین می توانند جایگزین مدارس حضوری شوند؟» و «آیا آموزش الکترونیک، کیفیت بهتری را نسبت به آموزش فیزیکی ارائه می دهند؟» می تواند آینده آموزش را رقم بزنند. به همین منظور این پژوهش با بررسی مدارس آنلاین پیمانی و مدارس ترکیبی و بررسی ویژگی های این مدارس به دنبال مدلی مطلوب برای ایران است.

انواع مفاهیم آموزش آنلاین

آموزش آنلاین دارای مفاهیم مختلفی است که عبارتند از:

• یادگیری الکترونیک: به هرگونه آموزش با استفاده از فناوری های آموزشی که عمدتاً از محتوای چندرسانه ای استفاده می کنند، آموزش الکترونیک می گویند. هرگونه استفاده از وسایل فناورانه مثل اسلاید، فیلم، نرم افزار و … آموزش را در این دسته قرار می دهد.
• آموزش آنلاین: آموزشی که به کمک اینترنت در شرایط آنلاین انجام شود. در این روش از اینترنت و گفتگوی ویدیویی برای ایجاد اجتماعات آموزشی استفاده می شود. در آموزش آنلاین دانش آموز می تواند با سرعت خود یادگیری را انجام دهد، دسترسی مستقیم به معلم داشته باشد و مدارک تحصیلی را در زمانی کمتر از زمان معمول اخذ کند. آموزش هایی که از مجموعه دوره های معینی تشکیل شده و دانش آموز یا دانشجو باید آن ها را بگذراند تا مدرک حرفه ای خود را اخذ کند در این دسته قرار می گیرد.
• یادگیری مجازی: نوعی از آموزش آنلاین است که ویژگی های خاص تری نسبت به آن دارد. فضای اطلاعاتی طراحی شده، انجام فعالیت های کلاسی و تعامل در محیط آموزشی برخی از این ویژگی ها هستند. در این دسته آموزش مجازی به شکل کاملاً آنلاین توسط معلم و ایجاد فضای جمعی بین یادگیرندگان پدید می آید، برنامه درسی دانش آموزان ترکیبی از فعالیت های انفرادی و جمعی در منزل و کلاس است و همه فعالیت های دانش آموز توسط معلم و دستیار آموزشی کنترل می شود.

مدارس پیمانی و ترکیبی

مدارس پیمانی (Charter School) و مدارس ترکیبی (Hybrid School)، نمونه ای از مدارس «خانه مدرسه» یا homeschooling هستند که در این بخش به توضیح هر یک پرداخته می شود:

• مدارس پیمانی: مدارس عمومی مستقلی که آزاد هستند تا خودشان کلاس ها را برای برآورده کردن خواسته های دانش آموزانشان طراحی کنند. این مدارس از مدارس با ساختارهای فعلی مستقل هستند. مدارس پیمانی قصد دارند به خانواده ها گزینه های جایگزینی را به جای مدارس سنتی معرفی کنند. همچنین این مدارس به دنبال بهبود یادگیری دانش آموزان و تدریس نوآورانه بوده و منطبق بر استانداردهای آموزشی کشور خود هستند. این مدارس با بودجه عمومی پشتیبانی می شوند اما در طراحی دروس اختصاصی خود آزاد هستند.
• مدرسه ترکیبی: این مدارس ترکیبی از مدارس فیزیکی و مدارس مجازی هستند. به این صورت که دانش آموز ۲ الی ۳ روز را در مدرسه می گذراند و بقیه روزها در منزل دستورات مدرسه را برای گذراندن دروس سپری می کند. در حال حاضر این شیوه آموزشی سریع ترین رشد را در کشورهای جهان دارد. این شیوه در نظر دارد تا با ترکیب دو ایده مدارس مجازی و مدارس حضوری از مزایای هر دو نوع مدرسه بهره ببرد و معایب آنها را پوشش دهد.

بررسی گزارش های مراکز آمریکایی

مراکزی چون بازآرایی آموزش عمومی، مرکز تحقیقات سیاست ریاضیات، مرکز تحقیق بر خروجی های آموزش و مرکز سیاست آموزش ملی آمریکا بر روی مدارس آنلاین پیمانی آمریکا تحقیقاتی انجام داده  و گزارش هایی از نتیجه این تحقیقات ارائه داده اند. تمامی این گزارش ها نشان می دهند که مدارس آنلاین و مدارس آنلاین پیمانی از کیفیت کافی برخوردار نیستند و در برنامه ریزی درسی دچار مشکل هستند. همچنین خروجی های دانش آموزان نیز رضایت بخش نیست. این نتایج نشان می دهند که این شکل از آموزش و مدارس در ابتدای راه خود قرار دارند؛ اما باوجود ضعف های موجود تغییراتی که در جوامع شهری، خانواده ها، روابط اقتصادی و شغلی رخ  داده است، جامعه را به سوی این نوع از آموزش سوق می دهد. با توجه به سرعت تغییرات مهارت های شغلی اگر کسی نتواند مهارت و دانش خود را با توجه به نیازهای جامعه بهبود بخشد نمی تواند وارد شغل های جدید شود. لذا یادگیری آنلاین باید به عنوان یک مهارت عمومی در سطح مدارس معرفی شود. به همین منظور باید سیستم مدارس آنلاین، مدارس مجازی، مدارس ترکیبی و مدارس آنلاین پیمانی گام به گام در سیستم آموزشی پیاده شده و برای بهبود آن تلاش شود.

پیشنهاداتی برای ایجاد مدارس آنلاین

آموزش آنلاین با چند الگو مواجه است و می توان برای جامعه های هدف مختلف، اشکال مختلفی از این آموزش را پیاده کرد. مدارس آنلاین مجازی که تنها تشکیل شده از دروس مشخص با آزمون مشخص است. دانش آموز صرفاً باید این دوره ها را بگذراند و نیازی به معلم و همکلاسی ندارد. همچنین در یک سیستم خودکار می تواند پایه های مختلف را بگذراند. در یک مرحله رشدیافته تر، مدرسه ای وجود دارد با تعدادی معلم و دانش آموز که در هر پایه تحصیلی ثبت نام می کند و یک سال تحصیلی را با هم سپری می کنند؛ اما همه  چیز به  صورت مجازی انجام می شود. کامل ترین گزینه هم مدارس هیبرید است که ترکیبی از آموزش مجازی و حضوری است. در تعیین هر سیاستی باید این اقسام مدرسه مجازی را از یکدیگر تفکیک کرده و سپس به صورت جداگانه برای هر یک از این ها اقدامات لازم را شروع کرد. لذا موارد زیر پیشنهاد می شوند:

• تأسیس مؤسسات میانی برای شکل دهی به استانداردهای آموزش مجازی و تسهیل ارتباط میان دولت با مدارس؛
• قانون گذاری در خصوص راه اندازی مدارس پیمانی؛
• تشکیل بنیاد مستقلی برای اعتباردهی به مدارس مجازی.

جمع بندی

امروزه شیوع ویروس کرونا بر تمامی بخش های جامعه اثرات موقت و پایداری گذاشته است. یکی از مهم ترین بخش هایی که به دلیل شیوع ویروس کرونا تحت تأثیر قرارگرفته است بخش آموزش است. در حال حاضر انواع مختلفی از مدارس در سراسر دنیا وجود دارد و به آموزش دانش آموزان می پردازند. یکی از انواع مدارس که به آموزش دانش آموزان در شرایط کرونا می پردازد «خانه مدرسه» یا homeschooling است. مدارس پیمانی (Charter School) و مدارس ترکیبی (Hybrid School)، نمونه ای از مدارس «خانه مدرسه» هستند که در پژوهش حاضر به معرفی آن ها پرداخته شد. با بررسی گزارش های برخی از مراکز تحقیقاتی آمریکایی که بر روی این مدارس صورت گرفته مشخص شد که این مدارس در حال حاضر از کیفیت کافی برخوردار نیستند؛ اما با توجه به نیازهای رو به  پیشرفت جامعه نمی توان از این مدارس چشم پوشی کرد. لذا بهبود این مدارس باید در دستور کار قرار گیرد. همچنین در پایان نیز پیشنهاداتی برای ایجاد و استفاده از این مدارس در ایران داده شده است.

 این مطالعه در اندیشکده راهبردی مهاجر توسط محمدمحسن نداف انجام شده است.