بررسی آثار تحریم بر صنعت بیمه کشور

پس از خروج امریکا از برجام و بازگشت تحریم های ثانویه، چالش‎های اقتصاد ایران افزایش یافت. صنعت بیمه یکی از جنبه های اقتصاد است که از تحریم ها تاثیر می گیرد. با توجه به اینکه تحریم ها بر معاملات ارزی کنترل بیشتری دارند، حضور در بازار جهانی بیمه اتکایی برای ایران مقدور نیست. علاوه بر این، در حال حاضر، موسسات رتبه بندی بین المللی برای ارزیابی و رتبه بندی شرکت های بیمه با ایران همکاری نمی کنند. با این وجود، در دوران تحریم، اقدامات موثری از جانب بیمه مرکزی، مانند تشکیل کنسرسیوم های بیمه ای و  فعالیت و تاسیس کلوپ های P&I، در کشور صورت گرفت.

ضرورت و اهداف پژوهش

اگرچه توسعه بیمه به بهبود وضع معیشت مردم و حفظ ثروت ملی و تشکیل پس اندازهای بزرگ کمک می کند، اما شرایط حاکم بر اقتصاد ایران و بالا بودن ریسک ان، مانع از فعالیت عادی موسسات بیمه کشور در کنار فعالیت های اقتصادی خواهد شد. چرا که شرکت های بیمه از متغیرهای مختلفی مانند متغیرهای جمعیتی، بازار کار، متغیرهای کلان اقتصادی، بودجه دولت، بازارهای مالی و غیره اثر می گیرند و به طور متقابل بر ان ها اثر می گذارند. با توجه به قرار داشتن در شرایط تحریم ها، به ویژه بعد از خروج امریکا از برجام و بازگشت مجدد تحریم ها، بررسی و ارزیابی همه جانبه تحریم و اثرات ان بر صنعت بیمه، اسیب شناسی و به کارگیری یافته های تحقیق در راستای کاهش اثرات ان، می تواند به بهبود و افزایش عملکرد بخش های مختلف کمک کند. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر تحریم ها بر صنعت بیمه انجام می شود. با توجه به اینکه تحریم های امریکا علیه ایران، کشور را از بازارهای جهانی بیمه اتکایی محروم کرده است، بیمه اتکایی محور اصلی این پژوهش است.

روش شناسی پژوهش

این طرح در سه بخش سازماندهی شده است. در بخش اول ماهیت و معماری تحریم ها مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعه پیرامون این بخش بر بنیان های تاریخی ابزار تحریم تاکید می کند. به این ترتیب، بررسی موسسات فعال در زمینه تحریم ایران و رویکردهای مختلف درباره ایران در مراکز تحقیقاتی و اندیشکده های امریکایی مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین مقایسه ای بین تحریم های اعمال شده در فاصله سال های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲ با دور جدید تحریم ها انجام شده است.

در بخش دوم، در بررسی اثر مستقیم تحریم بر صنعت بیمه، متغیرهایی مانند بیمه های اتکایی، ممنوعیت تامین پوشش بیمه ای P&I وH&M، بیمه های هواپیما، رتبه بندی اعتباری، ممنوعیت اخذ دانش و مدارک حرفه ای بیمه ای، قطع همکاری سندیکای بیمه گران لویدز لندن، حمل ونقل دریایی و ریلی و غیره بررسی شده است. در اثرات غیرمستقیم تحریم بر صنعت بیمه، حوزه هایی چون صنایع نفت و گاز، بانک و متغیرهای کلان اقتصادی مورد مطالعه قرار گرفته است. با توجه به اینکه بزرگ ترین مشکل در دوران تحریم نقل وانتقالات ارزی است و این مشکلات و ممنوعیت در دریافت ها و پرداخت های ارزی عمدتا در حوزه بیمه های اتکایی خود را نشان می دهد، لذا حوزه اتکایی در این طرح به طور خاص مورد توجه قرار گرفته است. در نهایت، در بخش سوم به جمع بندی مطالعات انجام شده و بیان راهکارها پرداخته می شود.

اقدامات بیمه مرکزی در شرایط تحریم

کشور ایران طی سالیان متمادی در شرایط تحریم قرار داشته است، اگرچه در دوران برجام اندکی از شدت تحریم ها کاسته شد، ولی برخی از تحریم ها مجددا بازگشته است. تجربه صنعت بیمه ایران در سال های پیش از برجام موجب انجام اقداماتی از سوی مسئولان داخلی شد که تحولاتی بنیادین را در این صنعت رقم زد. به طور کلی اقداماتی را که از سوی بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران در شرایط تحریم انجام شد، می توان به صورت زیر دسته بندی کرد:

• تشکیل کمیته و کارگروه ویژه مقابله با تحریم صنعت بیمه و اقدامات مقتضی در این رابطه؛
• تقویت و افزایش ظرفیت بازار اتکایی داخل کشور؛
• تشکیل کنسرسیوم های بیمه ای؛
• فعالیت و تاسیس کلوپ های P&I در کشور؛
• تهیه، اصلاح و تغییر ضوابط، مصوبات و دستورالعمل ها برای افزایش ظرفیت اتکایی کشور؛
• تقویت روابط بین المللی، شناسایی و استفاده از ظرفیت های اتکایی کشورهای اسیایی و افریقایی.

راهکارهای صنعت بیمه برای کاهش اثرات تحریم ها

در این پژوهش، ابتدا نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدها برای صنعت بیمه شناسایی شده و سپس ظرفیت ها و اولویت ها از ان استخراج شده است. درنهایت، با استفاده از این مطالعات، بر اساس نظرات خبرگان صنعت بیمه و مطالعات کتابخانه ای راهکارهای ذیل برای مدیریت تحریم پیشنهاد می گردد:

• ساماندهی ارتباطات متقابل صنعت بیمه با صنایع نفت و گاز و پتروشیمی: صنعت نفت و گاز با ریسک هاى زیادى مواجه است که پوشش کامل بیمه اى این صنعت نیازمند همت و هماهنگى ویژه اى بین شرکت هاى بیمه و شرکت ملى نفت ایران است.
• تغییر قوانین و مقررات صنعت بیمه با توجه به تحریم ها: مقابله با شرایط تحریمی جدید، نیازمند داشتن برنامه ای ویژه برای اداره کشور در شرایط تحریمی است. بخشی از این برنامه، وجود قوانین و مقررات ویژه برای اداره کشور در شرایط اضطراری ایجاد شده ناشی از تاثیر تحریم های اقتصادی است.
• افزایش سرمایه شرکت های بیمه ای جهت بیمه گری: تحریم ها باعث افزایش تورم و به تبع ان، افزایش هزینه خسارت ها خواهد شد. در این حالت، با سرمایه گذاری ذخایر فنی شرکت می توان درامد را افزایش داد. این درامد، زیان معاملات بیمه ای را جبران می کند.
• اوراق بهادارسازی بیمه: اگر بتوان سرمایه ورود به صنایع کلان و سرمایه بر مثل صنعت نفت را از بخش خصوصی تامین نمود، نرخ رشد اقتصادی افزایش می یابد. از طریق انتشار اوراق بهادار بیمه ای می توان ظرفیت سرمایه ای بیمه های اتکایی را افزایش داد. با افزایش توانگری مالی صنعت بیمه، صنایع بزرگی مثل صنایع نفت، گاز و پتروشیمی نیز می توانند تحت پوشش بیمه قرار گیرند.
• افزایش و تقویت ظرفیت بیمه و طیف پوشش های کلوپ های ایران P&I: در حوزه بیمه های حمایتی و غرامتی، اعمال مجدد تحریم ها منجر به سر باز زدن بیمه گران اروپایی و امریکایی از ارائه پوشش به شناورهای ایرانی خواهد شد. لذا همانند دوره پیش از پسابرجام، راه اندازی کلوپ های P&I داخلی باید در دستور کار قرار گیرد.
• تمرکز و توجه به اموزش مدیران و کارشناسان در سطح و کلاس بین المللی به خصوص در زمینه قراردادهای اتکایی: دانش فنی در خصوص بیمه اتکایی بسیار مهم است و شرکت های بیمه درامد بالایی را به دلیل دانش فنی کسب می نمایند. بنابراین لازم است در زمینه ارتقای دانش فنی تلاش های بیشتری صورت پذیرد. در این راستا، باید تا حد امکان دوره های اموزشی هدفمند و با برنامه ریزی صحیح انجام شود و از مدیران مطرح جهانی برای اموزش دادن به افراد در داخل کشور استفاده کرد.
• شکل گیری صندوق ها و کنسرسیوم های داخلی بیمه؛
• ایجاد نظام رتبه بندی داخلی: به طور کلی هدف اساسی رتبه بندی، ارزیابی قابلیت اعتماد شرکت بیمه، افزایش کارایی، بهره وری و جلب رضایت سرمایه گذاران است. در دوره تحریم، موسسات رتبه بندی بین المللی از ارائه خدمات به شرکت های بیمه ایرانی خودداری می کنند. لذا بیمه مرکزی به عنوان دستگاه حاکمیتی و مقام ناظر بر عملیات بیمه گری در ایران، باید نوعی نظام رتبه بندی و ارزیابی شرکت های بیمه را طراحی و از طریق موسسات رتبه بندی داخلی پیاده سازی و اجرایی نماید.

جمع بندی

تحریم ها بر صنعت بیمه نیز تاثیرگذار بوده است. بنابراین در این پژوهش، بررسی ماهیت و معماری تحریم ها با رویکردی تاریخی انجام شد و سپس اثار مستقیم و غیرمستقیم تحریم بر صنعت بیمه و به ویژه بیمه اتکایی مورد بررسی قرار گرفت. با استناد به نتایج مطالعات و نیز نظرخواهی از خبرگان، مجموعه ای از راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت تحریم ها در صنعت بیمه ارائه گردید. از جمله این راهکارها می توان به تغییر قوانین و مقررات صنعت بیمه با توجه به تحریم ها، افزایش سرمایه شرکت های بیمه ای جهت بیمه گری، انتشار اوراق بهاداری بیمه برای ورود بیمه به صنایع بزرگی مانند نفت و پتروشیمی، گسترش طیف پوشش های کلوپ های ایران P&I و… اشاره کرد.

این مطالعه در پژوهشکده بیمه با همکاری اسماء حمزه، محبوبه اعلایی و فاطمه عطاطلب در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.