بررسی ظرفیت منابع آب بندر کنگ در توسعه اقتصاد این منطقه

شهر بندر کنگ، بندری تاریخی و بسیار زیبای ایرانی است که در استان هرمزگان قرارگرفته است. این بندر از لحاظ اقلیمی در منطقه گرم و خیلی مرطوب با میانگین سالانه درجه حرارت ۲۹ درجه سانتی گراد واقع شده است. بندر کنگ در گذشته های دور، پل ارتباطی شهرهای بزرگی مانند لار و بستک با آب های آزاد جهانی بوده است. همچنین این بندر از دیرباز مورد توجه تاجران اروپایی بوده است. از همین رو بندر کنگ، همواره نقطه مهمی در تأمین امنیت ایران، در موازنه قوای نظامی و سیاسی و اقتصادی کشورهای اروپایی انگلیس و هلند و پرتغال و کشورهای حوزه خلیج فارس محسوب می شده است. همچنین سرمایه اجتماعی عظیم نهفته در این شهر، حکایت از آینده ای روشن برای آن دارد.

کلیدواژگان: آمایش سرزمینی، بندر کنگ

ضرورت و اهداف پژوهش

با رشد سریع جمعیت و وابستگی روزافزون انسان به انرژی، فشار و آسیب زیادی به منابع موجود و سامانه های اجتماعی و زیست محیطی واردشده است. رشد روزافزون جمعیت موجب به وجود آمدن بحران های اقتصادی، زیست محیطی، آب و … برای جامعه می شود. یکی از مهم ترین بحران های ناشی از رشد جمعیت در کشور ایران بحران آب است. در این  رابطه از مفهومی تحت عنوان ظرفیت برد استفاده می شود. ظرفیت برد یک اکوسیستم ظرفیتی است که بتواند به تعداد معینی موجود زنده سالم، پناه بدهد، به طوری که توان تولیدی، باروری، سازش پذیری و توان تجدیدپذیری آن ها حفظ شود. ظرفیت برد انسان طبق این تعریف، میزان حداکثر مصرف منابع و تخلیه پسماند و پساب است به طوری که بتواند بدون دخالت در یکپارچگی عملکردی و قدرت فرآوری اکوسیستم مربوطه به حیات خود ادامه دهد. بدین ترتیب با تعیین ظرفیت برد امکان برنامه ریزی به منظور توسعه و بارگذاری جمعیتی به صورت پایدار و با حفظ ساختارهای اجتماعی و زیست محیطی ایجاد می شود. در شکل گیری ظرفیت برد منطقه، عوامل اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی دخیل است. به همین منظور چارچوب تحلیلی مناسب برای ارزیابی برد، چارچوب متابولیسم اجتماعی – زیست محیطی است.

شهر کنگ یکی از شهرستان های بندرلنگه در استان هرمزگان است. این شهر به عنوان محل زندگی صیادان بندرکنگ، در جوار بندرگاه توسعه یافته است. فعالیت صیادی این بندرگاه باعث رونق اقتصادی شهر کنگ شده است. با توجه به نقش کلیدی بندرگاه در فعالیت صیادی که رونق اقتصادی شهر کنگ به آن وابسته است و اثرات نامطلوب آلودگی ناشی از بهره برداری از بندرگاه، تغییر نگرش در تدوین طرح های شهرسازی ضرورت دارد. با توجه به اهمیت منابع آب در توسعه بندر کنگ و اطلاعات موجود در این گزارش به بررسی ظرفیت های برد شهر کنگ پرداخته شده است.

بررسی پتانسیل های منابع آبی و اقتصادی بندرکنگ

بندر کنگ، تحت مدیریت سازمان شیلات ایران قرار دارد. خط ساحلی شهرستان کنگ طولی بیش از ۳۰۰ کیلومتر داشته و با توجه به تنوع جنس ناحیه کرانه ای، در خط ساحلی شرایط مختلفی در سطح شهرستان به چشم می خورد. فعالیت اقتصادی عمده ساکنان این بندر همانند بیشتر ساحل­نشینان به دلیل هم جواری با دریا، ماهیگیری و لنج ­سازی است. صید ماهی، بخش قابل توجهی از زندگی مردم کنگ را شکل می­دهد و علاوه بر رونق فعالیت اقتصادی، یکی از غذاهای اصلی مردم و گردشگران این منطقه است. همچنین ماهیگیری و صنایع وابسته، از جذابیت­های توریستی بندرکنگ محسوب می شود که سبب توسعه بیشتر صنعت گردشگری شده است. از سویی دیگر با افزایش تعداد گردشگران بر تقاضای غذا نیز افزوده می شود که این امر درنهایت منجر به توسعه بیشتر صنعت ماهیگیری می­شود. این موفقیت اقتصادی باعث افزایش سطح رفاه اجتماعی می شود که افزایش مهاجرت به این منطقه و افزایش جمعیت بندر کنگ را به دنبال دارد. با رشد جمعیت تقاضای آب برای مصارف شرب، بهداشت و بخش خدمات افزایش می­یابد که موجب مصرف بیشتر آب و فشار بر منابع آب موجود در منطقه می شود.

منابع آب در دسترس منطقه بندرکنگ شامل آب باران، خط انتقال آب سد کوثر و آب دریا است. هم چنین با شیرین کردن و نمک زدایی آب های شور این منطقه به منابع آب در دسترس افزوده و زمینه رشد جمعیت فراهم می شود. در حال حاضر حجم آب فعلی، برای نیازهای موجود این منطقه کافی نیست. افزودن تأسیسات آب شیرین کن در جهت افزایش منابع آبی نیازمند پرداخت یارانه بیشتر از سوی دولت است که این امر با محدودیت سرمایه مواجه است. هم چنین تأسیس آب شیرین کن ها سبب افزایش شوری آب دریا و مشکلات زیست محیطی در نواحی ساحلی می شود. بدین ترتیب یکی از عوامل تأثیرگذار بر ظرفیت برد و بارگذاری جمعیتی منطقه، محدودیت منابع آب در دسترس است.

با توسعه فعالیت های اقتصادی علاوه بر رشد جمعیت بر مشکلات زیست محیطی نیز افزوده می شود. از مشکلات زیست محیطی می توان به نشت و ورود آلاینده ها به ساحل براثر تعمیر و سوخت گیری قایق ها، پخش پسماند حاصل از فعالیت ماهیگیری، آلودگی و کاهش کیفیت آب دریا، از بین  رفتن مناظر زیبای ساحل بندرکنگ و تأثیر منفی بر صنعت گردشگری اشاره کرد. پاک سازی پسماند و تصفیه فاضلاب های مذکور نیازمند سرمایه گذاری و استفاده از فناوری است. افزایش هزینه پاک سازی پسماندها و تصفیه فاضلاب باعث ناکارآمدی در موفقیت های اقتصادی این منطقه می شود. این ناکارآمدی اقتصادی به تبع بر روی رفاه اجتماعی، میزان مهاجرت و رشد جمعیت بندرگاه کنگ تاثیرگذار است. بدین ترتیب علاوه بر محدودیت منابع آب در دسترس، دو عامل محدودیت زیست محیطی و اقتصادی بر ظرفیت برد و بارگذاری جمعیتی منطقه تأثیر می گذارند.

ارائه توصیه هایی به منظور افزایش بارگذاری جمعیت و رونق اقتصادی در بندر کنگ

روابط علت و معلولی کلی بندر کنگ شامل ارتباط بین بخش اجتماعی (جمعیت و اشتغال بخش های مختلف) و بخش اقتصادی (ماهیگیری، صنعت گردشگری و خدمات لنج و قایق) و زیست محیطی و منابع آب است. لذا با توجه به سناریوهای بررسی شده و روابط علت و معلولی، فراهم نمودن زیرساخت های زیر، شرط لازم برای پایداری بارگذاری در منطقه خواهد بود:

• تامین آب باکیفیت مناسب. (به طور مثال تأمین آب بهداشتی با EC در حدود ۶۰۰ میکروموس بر سانتیمتر باشد. رفع کدورت بالای آب و بهبود کیفیت مناسب با ایجاد تصفیه خانه آب و …)؛
• اصلاح الگوی مصرف آب شهری به میزان ۱۳۰ لیتر بر روز؛
• ایجاد سامانه تصفیه فاضلاب شهری؛
• ایجاد سامانه مدیریت پسماند؛
• لایروبی و رفع تغذیه گرایی حوضچه لنگرگاه بندر کنگ.

جمع بندی

با افزایش جمعیت، تغییراتی در حوزه اجتماعی، اقتصادی و محیط زیست ایجاد می شود. یکی از عوامل افزایش جمعیت در دسترس  بودن منابع آب است. بررسی روابط بخش اجتماعی (جمعیت و اشتغال بخش های مختلف) و بخش اقتصادی (ماهیگیری، صنعت گردشگری و خدمات لنج و قایق)، زیست محیطی و منابع آب، نشان دهنده ارتباط علت و معلولی است. در این پژوهش به بررسی تاثیر ظرفیت برد منابع آب و بارگذاری جمعیت بر روی مکانیسم های اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و رفتارهای اجتماعی در بندر کنگ پرداخته شده است. با توجه  به محدودیت دسترسی به آب در این منطقه ایجاد زیرساخت هایی همچون اصلاح الگوی مصرف آب شهری، ایجاد سامانه تصفیه فاضلاب شهری و مدیریت پسماند و لایروبی حوضچه لنگرگاه می تواند منجر به مدیریت منابع آب در دسترس و رونق اقتصادی، رشد جمعیت این منطقه می شود.

این مطالعه در اندیشکده زیست پذیری شهری با همکاری محمدجواد اکبرپور، اویس ترابی، دیانا فرمن اصغرزاده و به سفارش وزارت راه و شهرسازی در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.