بررسی مزایا و معایب محصولات تراریخته و تاثیر آن ها بر امنیت ملی کشور

استفاده از محصولات تراریخته طی ۲۰ سال گذشته بسیاری از پژوهشگران حوزه مهندسی ژنتیک و محیط زیست را نگران ساخته است. محصولات تراریخته با وجود مزیت هایی همچون مقاوم بودن نسبت به سموم و آفت ها، به علت دستکاری ژنتیکی می توانند برای سلامت انسان و محیط زیست بسیار خطرناک باشند. واردات محصولات تراریخته بدون نظارت و برنامه ریزی برای تولید کلان آن، در آینده سلامت جامعه را به خطر می اندازد و آلودگی گونه های گیاهی و جانوری و اختلال در چرخه طبیعی محیط زیست را به همراه دارد. همچنین محصولات دستکاری شده ژنتیکی در صورت استفاده هدفمند می توانند خطرات امنیتی همچون عقیم سازی نسل ها و وابستگی غذایی برای کشور مصرف کننده به همراه داشته باشند.

ضرورت و اهداف پژوهش

بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک به عنوان فناوری های نوین خدمات ارزشمندی را در همه عرصه های پزشکی، کشاورزی و دام پروری، صنایع، محیط زیست و منابع طبیعی ارائه کرده‌اند. یکی از مهم ترین کاربردهای زیست فناوری و مهندسی ژنتیک استفاده از آن برای اصلاح بذر و تولید محصولات نوین کشاورزی با ویژگی های خاص مانند افزایش تولید، مقاومت در برابر آفات، خشکی، شوری و عوامل دیگر با دستکاری ژنتیکی آن است. به این نوع محصولات، اصطلاحا محصولات تراریخته گفته می شود. به علت آشکار نبودن زوایای پنهان این علم، عده‌ای از دانشمندان معتقدند افزایش تولیدات انبوه محصولات کشاورزی از طریق دست ورزی ژنتیکی، مشکلات متعددی را برای سلامت انسان و چرخه طبیعت به همراه دارد. بنابراین با وجود ارتباط تنگاتنگ محصولات فراریخته با سلامت انسان، بهتر است در واردات و تولید گسترده این محصولات بازنگری و تامل بیشتری صورت بگیرد. در این مطالعه با جمع آوری نظرات مخالفان و موافقان محصولات تراریخته، به ارائه راهکارهایی در این زمینه پرداخته خواهد شد.

مزایا و فرصت های محصولات تراریخته

رشد فزاینده جمعیت جهان و افزایش تقاضا برای مواد غذایی در دهه های اخیر موجب شده است تا در زمینه علوم کشاورزی و مواد غذایی شاهد یک گذر جدی و اجتناب ناپذیر از کشاورزی سنتی به کشاورزی پیشرفته و به کارگیری روش های نوین ژنتیک در تولید محصولات زراعی و دامی باشیم. ادعا می شود که محصولات تراریخته دارای مزایای زیر است و سبب افزایش امنیت غذایی می شود.

• تامین غذا و جلوگیری از فقر غذایی؛
• افزایش عملکرد محصولات زراعی و کاهش تهاجم تبدیل جنگل ها به مزارع کم بازده؛
• کشت بذر مقاوم به علف کش؛
• کاهش مصرف سموم حشره کش برای دفع آفات و به تبع آن کاهش مسمومیت ناشی از سموم، بهبود کیفیت آب شرب و جلوگیری از آلودگی رودخانه ها به سبب کشت بذر مقاوم به بعضی آفت ها و ویروس ها؛
• افزایش ارزش غذایی؛
• افزایش زمان انبارداری محصولات تراریخته.

خطرات و معایب محصولات تراریخته

گرچه این محصولات دانش بنیان می توانند از مزایایی مانند افزایش حجم تولید و مقاومت در برابر آفات بهره مند باشند، اما مشکلات متعددی نیز برای چرخه طبیعی اکوسیستم ها و سلامتی انسان به وجود می آورند.

با انتقال ژن از گیاهان دستکاری شده ژنتیکی به خویشاوندان وحشی یا اهلی آن ها در مزارع مجاور بسیاری از گونه های طبیعی و ارزشمند آلوده می شوند. از این طریق آلودگی گسترده‌ای در اطلاعات توارثی گونه های گیاهی و جانوری کشورهای مختلف به وجود می آید. این مساله با توجه به اینکه در فضای مزارع، باد و حشرات می توانند دانه و گرده را از گیاهان دستکاری شده به دیگر مناطق جابه جا کنند، باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین این محصولات با توقف چرخه های غذایی باعث نابودی ذخایر ژنتیکی و به عبارت دیگر کاهش تنوع زیستی می شوند. از آن جا که گیاهان زراعی با محیط بر هم کنش دارند، تنوع به بقای آن ها کمک می کند. در حقیقت، پرورش تعداد معدودی محصول زراعی خطرناک است؛ زیرا اگر یک بیماری تنها گونه گیاهی کشت شده در منطقه را درگیر کند، همه محصول از بین خواهد رفت.

همچنین پژوهش های جدید، ادعای موافقان محصولات تراریخته مبنی بر کاهش استفاده از سموم را رد می کند. چرا که بسیاری از محصولات تراریخته نسبت به رانداپ (گلیفوزات) نوعی علف کش، مقاوم هستند و کشاورز محصول تراریخته می تواند بدون محدودیت و آسیب اقتصادی از این علف کش استفاده کند. در حالی که کشاورز محصولات ارگانیک هنگام رویش محصولات نمی تواند از علف کش استفاده کند. بنابراین کاشت محصولات تراریخته منجر به استفاده بیشتر این سم می شود که اثرات سو آن بر سلامت انسان و محیط زیست شناخته شده است.

مقالات علمی و معتبر سال های اخیر نشان دهنده بیماری زایی این محصولات در ابعاد مختلف است. طی یک آزمایش بلندمدت، مصرف ذرت های تراریخته توسط موش های آزمایشگاهی منجر به ایجاد تومورهای عجیب، صدمه به کبد و غده هیپوفیز آن ها و ایجاد ناهنجاری های ژنتیکی و مرگ و میر نوزادان این موش ها شد. بنابر گزارش ها، مصرف این محصولات منجر به بیماری های متعددی همچون، ناباروری و بیماری های خاص نژادی، سرطان ها و بیماری های نوظهوری همانند اوتیسم می شود.

اکثر کشورهای اروپایی به همین دلایل روی تمامی این محصولات برچسب زده‌اند که باعث روند نزولی خرید محصولات تراریخته شده است. در برخی دیگر از کشورها برای حفاظت از محیط زیست و سلامت مردم جامعه، تولید و یا واردات محصولات تراریخته به طور کل ممنوع است.

تاثیر محصولات تراریخته بر امنیت ملی کشور

با اشاعه محصولات دستکاری شده ژنتیکی، ارقام بومی و ذخایر ژنتیکی کشور با گذشت زمان حذف خواهند شد. محصولات تراریخته عموما انحصاری بوده و تولید آن ها عمدتا در اختیار صهیونیست ها است. به علت عقیم بودن محصولات ترایخته، تنها یکسال می توان از آن ها استفاده کرد. لذا مصرف گسترده این محصولات وابستگی شدید کشور به شرکت های انحصاری تولید کننده بذر را به همراه خواهد داشت. با گسترش استفاده از این محصولات، در آینده سلطه غذایی بعضی کشورها را شاهد خواهیم بود. این مواد چنان مضر هستند که با استفاده هدفمند می توانند به عنوان یک سلاح تمام عیار علیه ملت ها و حتی برای عقیم سازی نسل ها استفاده شوند. در ده سال گذشته بدون اطلاع مردم، محصولات تراریخته مختلف بدون برچسب به سفره غذایی مردم وارد شده است. مراجع نظارتی چون مرکز غذا و داروی کشور، فاقد آزمایشگاه و توانمندی آزمایش و تشخیص محصولات تراریخته هستند و در گمرکات کشور نیز که حجم عظیمی از محصولات تراریخته بدون نظارت وارد می شود، آزمایشگاه تراریخته وجود ندارد.

پیشنهادهای عملی پژوهش برای از بین بردن تهدیدات محصولات تراریخته

در ادامه چند پیشنهاد عملی برای از بین بردن تهدیدات ناشی از محصولات تراریخته در کشور ارائه شده است.

• تغییر الگوی کشت با رویکرد افزایش بهره وری از آب و توجه به ذخیره زیر زمینی آب به جای اجرای طرح های پرهزینه مانند سدسازی بدون مطالعه،
• بررسی تفاهم نامه ده ماده‌ای، موسوم به موراتوریوم تراریخته ایران؛
• شفاف سازی در زمینه وجود یا عدم وجود برنج تراریخته، با توجه به اطلاعات ضد و نقیض موجود؛
• اختصاص بودجه برای پژوهش هایی در زمینه اثرات محصولات تراریخته بر سلامت انسان و محیط زیست؛
• اختصاص بودجه برای افزایش تولیدات دانش بنیان در عرصه کشاورزی؛
• صدور مجوز و نصب برچسب با لوگوی مخصوص برای تشخیص محصولات ارگانیک و تراریخته؛
• کاهش واردات محصولات تراریخته و قطع آن طی سه سال آینده.؛
• پرهیز از شتاب زدگی در زمینه تولید و واردات این محصولات و اعمال ملاحظات و مراقبت های مورد نیاز به منظور جلوگیری از سودجویی صهیونیست ها، به عنوان مثال افزایش نظارت آزمایش گاهی محصولات وارداتی در گمرک ها.

جمع بندی

محصولات تراریخته با وجود پتانسیل بالا برای اصلاح بذر و ایجاد تغییرات دلخواه در آن دارای مضررات بسیار خطرناک و جبران ناپذیری همچون مختل کردن چرخه محیط زیست و ایجاد بیماری هایی نوظهور و سرطان هستند، که منجر به کاهش و یا قطع مصرف آن در بسیاری از کشورها شده است. این درحالی است که واردات و تولید بی رویه این محصول تهدیدات فراوانی برای کشور به همراه دارد. بنابراین پیشنهاد می شود به جای استفاده از بذر محصولات تراریخته به دنبال فناوری هایی جهت کاهش مصرف آب در کشاورزی بوده و واردات محصولات تراریخته طی ۳ سال آینده در کشور به صفر برسد و همچنین محصولات تراریخته ارائه شده در بازار با نصب برچسب قابل شناسایی باشند.

این مطالعه در مرکز پژوهشی آرا در سال ۱۳۹۵ انجام شده است.