بررسی مبادی واردات محصولات اساسی کشاورزی
بهبود وضعیت امنیت غذایی کشور با تغییر مبادی واردات محصولات اساسی کشاورزی
در حال حاضر با توجه به سیاست های آمریکا در قبال ایران، موضوع امنیت غذایی اهمیت ویژه‌ای یافته است. اولویت بندی کشورهای مختلف با استفاده از معیارهای تاثیرگذاری چون «وضعیت روابط تجاری این کشورها با ایران، میزان همسو بودن با سیاست های آمریکا و توان تولیدی آن ها» نشان دهنده اولویت کشورهای همسایه و کشورهایی است که روابط دوسویه با ایران دارند. به همین دلیل متولیان بخش بازرگانی کشور باید سیاستی اتخاذ کنند که نیازهای کشور به محصولات اساسی کشاورزی تا حد امکان از طریق این کشورها رفع شود.
ضرورت و اهداف پژوهش
ایران سالانه بین ۸ تا ۱۰ میلیارد دلار صرف واردات محصولات اساسی کشاورزی می کند. اما به دلیل عدم برنامه ریزی هوشمندانه در این زمینه، بازار ایران در این محصولات، بدون توجه به اولویت های راهبردی کشور در اختیار دیگر کشورها قرار گرفته است. در چنین وضعیتی، زمانی که کشور تحت فشار و تحریم های اقتصادی قرار می گیرد، ابتکار عمل در مدیریت واردات محصولات اساسی کشاورزی را از دست می دهد؛ مساله‌ای که امنیت غذایی کشور را به خطر می اندازد. در این شرایط ضروری است که مبادی واردات محصولات اساسی کشاورزی با دقت مورد بررسی قرار گیرند تا در صورت لزوم با تغییر آن ها از وقوع مشکلات ذکرشده جلوگیری شود. این پژوهش با هدف بررسی این مبادی به ارائه معیارهایی برای اولویت بندی آن ها می پردازد و با توجه به این معیارها پیشنهاداتی را برای بهبود شرایط موجود ارائه می کند.
معیارهای اولویت بندی مبادی وارداتی
برای اولویت بندی مبادی وارداتی نیاز است که معیارهای مناسبی برای آن ها اتخاذ گردد. با توجه به سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی و همچنین دیگر اسناد بالادستی در حوزه اقتصاد، ۶ معیار زیر برای تعیین اولویت مبادی وارداتی محصولات اساسی کشاورزی کشور پیشنهاد می شود:
- روابط سیاسی مناسب با کشور هدف: تجربه نشان داده است که روابط سیاسی کشورها همواره بر ایجاد روابط تجاری مقدم است. هرچه رابطه سیاسی یک کشور با ایران مناسب تر باشد، آن کشور باید درتعیین مبادی وارداتی محصولات اساسی موردنیاز، در اولویت بالاتری قرار بگیرد.
- کشورهای همسایه و منطقه: برقراری یک رابطه تجاری عمیق با کشورهای همسایه و منطقه، علاوه بر اینکه به دلیل نزدیکی ارتباطات، منافع اقتصادی بیشتری در مقایسه با رابطه با دیگر کشورها به ارمغان می آورد، به افزایش امنیت و ثبات در بین کشورهای همسایه و منطقه نیز منجر می شود.
- کشورهای دارای روابط تجاری دو سویه با ایران: واردات محصولات غذایی از یک کشور، می تواند وابستگی اقتصادی به آن کشور را در پی داشته باشد و در زمان بروز بحران در روابط دوجانبه، امنیت غذایی کشور را دچار اختلال نماید. با برقراری یک رابطه تجاری دو سویه و متقابل می توان این مساله را مدیریت کرد.
- سطح تولید قابل قبول و مطمئن: این مساله به طور خاص زمانی مهم تر است که ایران بخواهد با انعقاد قراردادهای بلندمدت، بخشی از نیاز خود به یک محصول اساسی کشاورزی را برای چندین سال از یک کشور تامین نماید. در این راستا لازم است کشورهایی در اولویت قرار بگیرند که دارای سطح تولید قابل قبول و مطمئن در خصوص کالای مورد نظر باشند تا نوسانات تولید در مقاطع خاص، تامین کالای مورد نظر را دچار مشکل نکند.
- تاثیرپذیری کمتر از سیاست های آمریکا: نکته بسیار مهم در زمینه انتخاب شرکای تجاری، نحوه روابط کشورها با آمریکا است. در واقع هرچه کشورها رابطه کمتری با آمریکا داشته باشند و آمریکا نتواند آن ها را به همراهی با تحریم های علیه ایران وادار نماید، در اولویت بالاتری برای واردات محصولات اساسی کشاورزی قرار می گیرند.
- توجه به شرایط تحریمی ایران و ویژگی های تجارت با کشورهای هدف: شرایط تحریمی ایران می تواند موجب افزایش قابل توجه هزینه تمام شده محصولات اساسی کشاورزی از برخی کشورها شود؛ در صورتی که ممکن است کشورهایی باشند که تجارت با آن ها تاثیر کمتری از تحریم ها بپذیرد. مواردی همچون نقل و انتقال پول، حمل و نقل کالاها و توافقات گمرکی از جمله پارامترهایی هستند که در اولویت بندی کشورها باید مورد توجه قرار بگیرند.
پیشنهادات
به منظور اصلاح روند کنونی واردات محصولات اساسی کشاورزی، که موجب وابستگی به برخی کشورهای خاص شده و امنیت غذایی کشور را تحت تاثیر قرار داده است، چهار سیاست زیر پیشنهاد می شود:
- تغییر مبادی وارداتی: با بررسی آمار واردات محصولات اساسی کشاورزی کشور در سال های اخیر، مشخص می شود که سالانه حداقل ۴ تا ۵.۲ میلیارد دلار، معادل بیش از نیمی از کل واردات محصولات اساسی کشاورزی، بدون توجه به این معیارها وارد کشور شده است؛ که قابلیت اصلاح مبادی وارداتی را در کوتاه مدت امکان پذیر می کند.
- حذف کشورهای واسط: در طول ۵ سال اخیر حدود ۴.۶ میلیارد دلار از واردات محصولات اساسی کشاورزی ایران با واسطه از کشورهایی همچون سوییس، امارات، انگلستان و هلند تامین شده است؛ که حدود ۴۷ درصد از واردات این محصولات است. در این موارد لازم است واردات این محصولات از کشور تولیدکننده و تحت قراردادهای تجاری دوجانبه ساماندهی شود.
- کشت فراسرزمینی محصولات مورد نیاز در کشورهای هدف: با تمرکز بر کشورهای همسایه و منطقه می توان برخی محصولات مورد نیاز کشور را در این کشورها تولید کرد. برای مثال در حال حاضر امکان کشت فراسرزمینی برخی محصولات از جمله سویا و ذرت مورد نیاز ایران در کشورهایی همچون قزاقستان، روسیه و ازبکستان فراهم است.
- استفاده از ظرفیت تولید بالقوه کشورهای همسایه و همسو با سیاست های ایران: کشورهای منطقه آسیای میانه و حاشیه دریای خزر، امکان تولید بیشتر برخی از محصولات کشاورزی را دارند؛ اما به دلیل نبود مشتری مناسب برای آن ها، از تمامی ظرفیت تولیدی خود در این زمینه استفاده نمی کنند. با انعقاد قراردادهای بلند مدت با این کشورها می توان از این ظرفیت ها استفاده کرد.
جمع بندی
برای تثبیت امنیت غذایی کشور، لازم است علاوه بر برنامه ریزی برای تولید داخلی این محصولات مطابق با سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، مبادی وارداتی محصولات اساسی کشاورزی بر اساس معیار هایی همچون «روابط سیاسی مناسب، کشورهای همسایه و منطقه، روابط تجاری دوسویه با ایران، توان تولیدی کشورهای مبدا، روابط کشورهای مبدا با آمریکا و اقتضائات خاص شرایط تحریمی کشور» بازطراحی گردند. بررسی آمارهای واردات کالاهای اساسی کشاورزی کشور نشان از آن دارد که امکان تغییر مبادی بیش از نیمی از واردات این محصولات درکوتاه مدت فراهم است. پیشنهاد می شود با تغییر این مبادی و حذف کشورهای واسط از چرخه واردات کشور، وضعیت وارداتی محصولات اساسی کشاورزی بهبود یابد. علاوه بر این می توان با استفاده از کشت فراسرزمینی بعضی محصولات و ترغیب کشورهایی که امکان افزایش تولید محصولات کشاورزی را دارند به استفاده از حداکثر ظرفیت تولیدی خود، تا حد زیادی امنیت غذایی کشور را بهبود بخشید. در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که برنامه ریزی هوشمندانه در جهت تامین منابع غذایی کشور می تواند علاوه بر کمک به بهبود امنیت غذایی، موجب افزایش صادرات غیرنفتی کشور شود.
این مطالعه در اندیشکده اقتصاد مقاومتی با همکاری میرهادی رهگشای در اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ انجام شده است.
