بررسی و تحلیلسند پس زمینهصنعت و تجارتکسب و کار و تولید

درامدی نقادانه به تامین مالی خرد در ایران

آسیب ‌شناسی و بررسی نتایج حاصل از اجرای طرح تامین مالی خرد در ایران

به منظور ایجاد توسعه اقتصادی و فقرزدایی در کشور، نهادهای بسیاری به اجرای طرح تامین مالی خرد روی آورده ‌اند. بر اساس این سیاست، افراد کم‌ درآمد و بی ‌بضاعت بدون داشتن وثیقه یا ضمانت می ‌توانند اعتبارهای مالی کوچک دریافت کنند. فقرزدایی برای توسعه ضروری است، اما به کار بردن روش تامین مالی خرد الزاماً منجر به فقرزدایی نمی ‌شود و هر کشور برای موفقیت باید الگوی بومی خود را به کار گیرد. همچنین تاکنون موفقیتی برای این طرح در ایران ثبت نشده است، به ویژه که مقالات محدودی به ارزیابی نتایج این طرح پرداخته ‌اند. به علاوه که همین تعداد مقالات محدود نیز، نتوانسته ‌اند تمام ابعاد اجرایی این سیاست را ارزیابی کنند.

ضرورت و اهداف پژوهش

یکی از سیاست ‌هایی که از دهه ۷۰ در ایران از سوی نهادهای گوناگون در بازه‌ های مختلف اجرا شد، سیاست حمایت‌ های خرد مالی از بی ‌بضاعتان، شامل اعطای وام‌ های کوچک، بیشتر در راستای توانمندسازی آنان است. این سیاست در کشور از آغاز انجام تاکنون به درستی مورد ارزیابی قرار نگرفته است. با این حال بسیاری آن را به عنوان راهبرد اساسی فقرزدایی می ‌شناسند. به علاوه، نهادهایی که تاکنون این سیاست را اجرا کرده‌ اند با دید ارزیابی و سنجش، کار خود را آغاز نکرده ‌اند؛ زیرا وضع پیش از اجرا را دقیقانه، ثبت و ضبط نکرده ‌اند که پس از اجرا، وضع را با آن بسنجند و بتوانند کار اجرا شده را ارزیابی کنند. همچنین تاکنون تامین مالی خرد با نگاه هزینه- فایده که برای هر ارزیابی ضروری است، بررسی نشده است. در این گزارش، تعدادی از پژوهش ‌های انجام شده در این زمینه و نتایج آن ‌ها بررسی می ‌شود.

تعریف تامین مالی خرد و اهداف آن

تامین مالی خرد بر شرط نبودن ضمانت یا وثیقه استوار شده است. دو محور مشترک در تعریف تامین مالی خرد، شامل اندازه کوچک خدمات و قرار دادن کم ‌درآمدان به عنوان گروه هدف است. به طور کلی، اهداف این سیاست را می ‌توان در این مواردی مانند توسعۀ اقتصادی، کاهش فقر، توانمندسازی و مهارت ‌آموزی فقیران، افزایش رضایت اجتماعی و عدالت اجتماعی، اشتغال ‌زایی خلاصه کرد. اگرچه تمام این اهداف در هدف توسعه اقتصادی یافت می ‌شود و به نوعی جامع اهداف دیگر است. همچنین می‌ توان گفت که تامین مالی خرد، ابزار کسب مشروعیت برای حکومت ‌ها یا نهادها و به ویژه نهادهای بین ‌المللی شده است؛ زیرا با آن می ‌توانند رضایت اقشار کم‌ درآمد جامعه را بدست آورده و نفوذ خود را در بین آنها بیشتر کنند.

جامعه هدف تأمین مالی خرد کسانی هستند که با ارائه خدمات خرد به آنها، اهداف فوق تامین می ‌شود. به عبارتی دیگر، مخاطب یا جامعۀ هدف تأمین مالی خرد، فقیران و کم‌درآمدان است. جامعۀ هدف تأمین مالی خرد باید دو ویژگی داشته باشند:

۱- وثیقه/ضمانت برای دریافت خدمات متداول بانکی ندارند.

۲- با خدمات خرد امکان توسعۀ کسب ‌و کار و فعالیت اقتصادی دارند.

آسیب ‌شناسی سیاست تامین مالی خرد در ایران

پژوهش‌های مختلفی وجود دارد که نشان می ‌دهد به کار بردن روش تامین مالی خرد الزاما منجر به فقرزدایی که برای توسعه ضروری است، نمی ‌شود. از طرفی دیگر، هر کشوری باید الگوی ویژه خود در تامین مالی خرد را به دست آورده و بکار برد. ولی هنوز کسی به یک الگوی به تمامی بومی در تأمین مالی خرد در ایران نرسیده است. به ویژه در به کارگیری روش تأمین مالی خرد، تاکنون وجوه فرهنگی- اجتماعی و زیست‌بوم معنوی جامعۀ ایران را در نظر گرفته نشده است. در مجموع، تنها چند مقاله در حوزه تأمین مالی خرد وجود دارد که صرفا برخی وجوه اقتصادی آن را با مطالعه موردی برخی مناطق هدف بررسی کرده ‌اند. در ادامه، به نتایج برخی از آنها اشاره می ‌شود:

  • ماندگاری روستاییان و جلوگیری از مهاجرت معکوس: اعطای اعتبارات خرد کمیته امداد امام خمینی (ره) در روستای خمین، بر ماندگاری روستاییان و کوچ نکردن به شهرها مثبت ارزیابی شده است. ولی پیشنهاد راهبردی مقاله برای افزایش ماندگاری جمعیت و جلوگیری از رکود طرح ‌های اشتغال ‌زایی، این است که کمیته امداد به جای سپردن مبالغ اندک به مددجویان، به ایجاد شرکت، کارخانه و تعاونی در برخی از روستاها بپردازد. زیرا در این صورت فرصت شغلی پایدار برای افراد ایجاد می ‌شود.
  • افزایش دو شاخص اعتماد و مشارکت مردم: بر اساس یک مقاله پژوهشی، با اجرای طرح اعتبارات خرد در روستای بسطاق در شهرستان سرایان، این دو شاخص بهبود یافتند. اما در این پژوهش نیز پیشنهاد راهبردی این است که ابتدا شبکه ‌های مختلف اجتماعی و الگوی روابط آنها مطالعه شده و بعد از کشف چالش ‌ها و مشکلات، استراتژی ‌ها و سیاست ‌های لازم تدوین گردد.
  • توانمندسازی زنان روستایی: در یک مقاله، با استفاده از پرسشنامه اعتماد به نفس «آیزینگ»، شاخص اعتماد به نفس زنان غیرعضو و عضو صندوق ‌های خرد، پس از اجرای طرح بررسی شد. نتیجه این پژوهش از این نظر که اطلاعات آن تنها پس از اجرای طرح به دست آمده است، قابل استناد نیست. به علاوه، با توجه به شرایط اجتماعی-فرهنگی کشور، قرار دادن زنان به عنوان جامعۀ هدف، می ‌تواند تبعاتی منفی و نامناسب داشته باشد. لذا باید در این خصوص به تفصیل بررسی صورت گیرد.

جمع ‌بندی

استفاده از تامین مالی خرد در ایران، توسط نهادهای مختلف در حال انجام است که تنها از طریق اعطای اعتبار به دنبال فقرزدایی هستند. اگرچه چند پژوهش موردی انجام‌ شده در سطح کشور نشان می ‌دهد که اجرای این سیاست می ‌تواند موجب کاهش مهاجرت معکوس و افزایش اعتماد و مشارکت مردم شود، اما استناد به این نتایج معتبر نخواهد بود. زیرا ارزیابی‌ های انجام ‌شده در صندوق‌ های خرد در ایران، وضع پیش از اجرای طرح را در نظر نداشته ‌اند و با دید هزینه-فایده به آن توجه نکرده ‌اند.

این مطالعه توسط اندیشکده پایا و توسط سجاد هجری انجام شده است.

امتیاز کاربر ۰ (۰ رای)

اندیشکده پایا

اندیشکده‌ «پایا» با رسالت پیشرفت، سازندگی و آبادانی (توسعه‌ پایدار متوازن) منطقه‌ای ایران اسلامی به ‌همت جوانان دغدغه‌مند، در سال ۱۳۹۵ بنیان‌گذاری شد ورود به صفحه انديشکده

سجاد هجری

کارشناسی ارشد تاریخ علم ریاضی در جهان اسلام - دانشگاه تهران

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا