بررسی و تحلیلرسانه و فضای مجازیسند خلاصه سیاستیفرهنگ و رسانه

بررسی و تحلیل مواجهه ایران از منظر ارتباطی و رسانه‌ ای با ویروس کرونا

بررسی شرایط رسانه‌ های داخلی در پوشش خبری ویروس کرونا و پیشنهاداتی برای بهبود اعتماد مردم

با شیوع ویروس کووید-۱۹ در کشور، تناقضات بسیاری در ارائه آمار و اطلاعات در سطح کشور آشکار گردید. نبود یک ستاد مرکزی ارائه آمار و اطلاعات مبتلایان به این ویروس در کشور موجب گردید که افراد غیر معتبر آمارها و اطلاعات عینی خود را در فضای مجازی پخش کنند و اطلاعات رسمی کشور نادرست قلمداد شوند. از طرفی دیگر، سیاست‌ های رسانه‌ های داخلی در خصوص مخاطب‌ شناسی و نحوه ارائه اطلاعات، با نواقص بسیاری مواجه است. همچنین از دست رفتن اعتماد مردم به رسانه ملی در پی اتفاقات اخیر کشور، باعث شده است که مردم به منابع خبری غیر رسمی در فضای مجازی، روی آورند.

ضرورت و اهداف پژوهش

در ایران، در تاریخ ٢٩ بهمن ١٣٩٨، به دنبال فوت ٢ بیمار با عوارض تنفسی در بیمارستان کامکار قم، شایعاتی درباره مرگ این بیماران به علت ویروس کووید-۱۹ شکل گرفت، اما دانشگاه علوم پزشکی قم این شایعات را تکذیب نمود. این در حالی است که در تاریخ ٣٠ بهمن اولین موارد از ابتلا به این ویروس در شهر قم از طریق روابط عمومی وزارت بهداشت گزارش شد و پس از دو روز تعداد کشته‌ ها به ١٢ نفر رسید! افزایش روز به روز آمار مبتلایان و جان باختگان، به همراه نایاب شدن ماسک، محلول ضدعفونی کننده و تعطیلی مدارس، نگرانی و وحشت و اضطراب را در جامعه ایجاد کرد و باعث بروز بحرانی به نام «کرونا» شده است. اگرچه ریشه‌ های این بحران را نه در خود بیماری بلکه در عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و البته ارتباطی باید جست. در این گزارش به نقش رسانه‌ های داخلی در بحران کرونا و نقاط ضعف آن‌ ها پرداخته می‌ شود.

شرایط موجود در ایران در خصوص بحران شیوع کووید-۱۹

رسانه‌ های داخلی حتی پیش از ورود ویروس به ایران، آن را یک بحران تمام عیار و فاجعه‌ بار معرفی کردند. اما بحران واقعی در حوزه رسانه‌ ها بود که بخشی از شرایط حاکم بر ایران به شرح زیر است:

  • کرونا در شرایطی وارد ایران شد که فضای افکار عمومی کشور از جریانات آبان ماه، سانحه هواپیمای اوکراینی و انتخابات، به شدت دو قطبی و دچار بحران اعتماد و سرمایه اجتماعی در خصوص رسانه‌ های عمومی بود. در چنین شرایطی، تفاوت در آماردهی مسئولین و تکذیب شدن چندباره اطلاعات، ارائه اطلاعات ضد و نقیض، ارائه اطلاعات دروغ به مخاطب و … موجب بحرانی‌ تر شدن وضعیت می‌ شود.
  • فقدان یک ستاد قوی مرکزی، موجب گردید که چندین مجرای اطلاع‌ رسانی شکل گیرد که به دلیل عدم وحدت، بحران‌ های روحی در جامعه به بار آورد.
  • در رسانه‌ های رسمی کشور به خصوص رسانه ملی، فهم دقیقی از مخاطب شکل نگرفته است و پیش‌ فرض‌ های ذهنی گردانندگان آن، الگوی نظریه تزریقی به مخاطب است. همچنین این رسانه‌ ها اساساً با پیش فرض پزشک- بیماری که بیمار را در جایگاه نادان و فاقد حق دانستن فرض می کند، سوالات مردم را پاسخ می‌ دهند.
  • در نبود رسانه‌ ها و شبکه‌ های رسمی و غیر رسمی معتبر، مخاطب جهت کسب اطلاع به رسانه‌ های غیر معتبر مانند متخصصان و کارشناسان نامعتبر و مشاهده‌ کنندگان و شرح‌ دهندگان عینی وقایع روی می‌آورد که متشنج‌ کننده افکار و روحیات مخاطب هستند.
  • در شرایط سنگین بحران و استرس، مسئولین و مقامات کشوری، جدای از مردم هستند و از امکانات زیادی برای پیشگیری و حتی درمان برخوردارند، ولی مردم هر چه فقر و فلاکت و بیماری است برای آنهاست.
  • از آنجا که رسانه‌ های رسمی خط قرمز های زیادی دارند که در برگیرنده عقاید و در بسیاری موارد سلایق خاص است، لذا ابعاد بسیار سیاسی و اعتقادی بحران کرونا در ایران و جهان باز نشد و با توجه به حضور پررنگ رسانه‌ های مجازی غیر معتبر، دوگانه‌ های زیادی چون دوگانه اعتقادات دینی-بهداشت و دوگانه‌ های حاکمیت-مردم ایجاد شد.

پیشنهادهایی برای مدیریت بحران شیوع کووید-۱۹

با توجه به شرایط بحرانی کرونا در کشور، موارد زیر در حوزه رسانه‌ های داخلی پیشنهاد می شود:

  • عدم انتشار گزارشات کذب در رسانه ملی و استفاده از شرایط موجود برای بهبود سرمایه اجتماعی اعتماد عمومی در جامعه،
  • راه‌اندازی و حفظ کارگروه ویژه برای تولید محتوا به ویژه برای فضای مجازی و شبکه‌ های اجتماعی با رویکردها، سلایق و علایق تولیدی متنوع؛
  • توجه هم‌ زمان به نیازهای جسمی و روحی مردم؛
  • توجه به مسئله مخاطب‌ شناسی در تولید محتوا با توجه به مواردی نظیر:
    • در نظر گرفتن گروه‌ های سنی مختلف اعم از خردسال و کودک، نوجوان، جوان، میانسال و مسن؛
    • در نظر گرفتن ویژگی های منطقه‌ ای، اقلیمی و اعتقادی اقصی نقاط کشور؛
    • در نظر گرفتن طبقه‌ های اجتماعی-اقتصادی (متوسط، مرفه، سطح پایین اقتصادی، روستایی، حاشیه‌ شهر، شهری)، ویژگی‌ های اجتماعی (کارمند، کاسب، خانه‌ دار، معلم و…)، جنسیتی (زن و مرد)؛
  • استفاده بیشتر از آموزش و اطلاع‌ رسانی غیر مستقیم و نوین در آموزش و ایجاد و ارتقای فضای مشارکتی تسهیل‌ گری؛
  • استفاده از هنر در فرهنگ‌ سازی (ارتقا، ثابت نگهداشتن و یا از بین بردن یک فرهنگ) همانند انیمیشن «دیرین دیرین» جهت آموزش بهداشت؛
  • تشکیل تیم‌ های سناریو نویسی و تولید پیام‌ های طنز و همچنین فرهنگ‌ ساز و اما نه تخریب‌ کننده، برای ارتقای اخلاقیات جامعه در شرایط بحران (ناظر بر روابط خانوادگی، روابط اجتماعی، مفاسد اقتصادی و مدیریتی چون محتکری ماسک)؛
  • تشکیل انبوه گروه‌ های غیر رسمی برای پخش محتواهای تولید شده در فضای مجازی و رسانه‌ ای؛
  • ایجاد صرفاً یک تریبون رسمی برای ارائه اطلاعات و گزارش‌ ها؛
  • تهیه کلیپ، گزارش و مصاحبه با مبتلایانی که بهبود یافتند؛
  • اندیشیدن تدابیری برای سیستم آموزش و تفریحی مجازی دانش‌ آموزان با توجه به بحرا‌‌ن‌ های فراوانی نظیر آلودگی هوا، بیماری، برف، انتخابات و… که در ۶ ماهه دوم امسال سبب تعطیلی مدارس شد؛
  • ارائه اطلاعات به‌ روز و دقیق در خصوص مناطق آلوده؛
  • ارائه راه‌ های کاربردی و عملیاتی برای پیشگیری و مقابله با بیماری؛
  • تقویت و استمرار مراکزی چون خانه‌ های بهداشت با رویکردهای آموزشی، اطلاعاتی و ارتباطی نوین و تشکیل حلقه‌ های ارتباطی تسهیل‌ گری و مشارکت دادن عموم مردم؛
  • ارتقای روزنامه‌ نگاری تحقیقی جهت روشن‌ سازی افکار عمومی و ایجاد مطالبات متفکرانه و اصول‌ مند از مسئولین؛
  • راه‌اندازی و تقویت سیستم‌ های مجازی جهت کسب‌ و کار برای برآورده کردن احتیاجات عموم مردم و رونق اقتصادی کسبه؛
  • افزایش امکانات اینترنتی و پهنای باند و نرم‌ افزارها و اپلیکیشن‌ های مناسب برای حضور مجازی مردم؛
  • راه‌ اندازی شبکه‌ های چت‌ روم تخصصی و مشاوره و… برای گفت‌ و گوی عموم مردم با متخصصین زبده؛

جمع‌ بندی

اگرچه در ۲۹ بهمن‌ ماه مرگ دو نفر بر اثر ویروس کووید-۱۹ در قم تکذیب گردید، اما روز بعد دو مورد بیمار مبتلا به این ویروس در همین شهر تایید گردید. با توجه به شرایط خاصی که در ماه‌ های اخیر مبنی بر بی‌ اعتمادی مردم به مسئولین و رسانه‌ های داخلی در کشور حاکم است، باید اطلاعات و آمار درست و دقیق در اختیار مردم قرار گیرد. لذا در این گزارش، ضمن شناسایی موارد ناکارآمدی رسانه‌ های داخلی، پیشنهاداتی از جمله «عدم انتشار گزارشات کذب در رسانه ملی»، «راه‌اندازی کارگروه ویژه برای تولید محتوا به ویژه برای فضای مجازی»، «استفاده بیشتر از آموزش و اطلاع‌ رسانی غیر مستقیم و نوین در آموزش» و «اندیشیدن تدابیری برای سیستم آموزش و تفریحی مجازی دانش‌ آموزان» برای کنترل بحران رسانه‌ ای موجود ارائه شد.

این مطالعه توسط مرکز پژوهشی آرا با همکاری فاطمه نوری‌راد و وحیده شاه ‌حسینی در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.

امتیاز کاربر ۴ (۱ رای)

مرکز پژوهشی آرا

مرکز پژوهشی آرا، محلی برای انجام مطالعات و پژوهش‌های مورد نیاز کشور با تمرکز بر مفهوم سیاستگذاری عمومی و مبتنی بر منطق گفتمان‌محوری است. ورود به صفحه انديشکده

فاطمه نوری راد

دکتری علوم ارتباطات - دانشگاه علامه طباطبایی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا