بهبود کیفیت پایان نامه های مورد حمایت وزارت تعاون

برای حل مشکلات سازمان ها و ادرات دولتی می توان از پایان نامه های دانشجویی استفاده کرد. این راه کار می تواند ثمرات فراوانی داشته باشد. اما نکته مهم در این زمینه این است که در انتخاب پایان نامه های دانشجویی باید به مرجعیت علمی آن ها توجه کرد. چرا که ممکن است، پایان نامه انتخابی و مورد حمایت از کیفیت مناسبی برخوردار نباشد و نتوان به طور مناسب از آن استفاده کرد. وزارت تعاون از جمله نهادهای دولتی است که به حمایت از پایان نامه های دانشجویی می پردازد. برخی از این پایان نامه ها از مرجعیت علمی مناسبی برخوردار نیستند.

ضرورت و اهداف پژوهش

وزارت تعاون برای اهداف خود از برخی از پایان نامه های دانشجویی حمایت می کند. هر چند که این اقدام در بدو امر بسیار پسندیده است اما باید دید که این پایان نامه های دانشجویی دارای چه کیفیتی هستند و چگونه می توان کیفیت پایان نامه های مورد حمایت را افزایش داد. چرا که اگر پایان نامه مورد حمایت از کیفیت پایینی برخواردار باشد، نمی تواند به حل مشکلات سازمان کمکی کند. مطابق با بررسی هایی که در «سامانه گفتمان تعاون» انجام شده است، وزارت تعاون از ۱۳۷ عنوان پایان نامه حمایت کرده است که ۵ پایان نامه از این تعداد تکراری بوده است. همچنین بررسی ها نشان می دهد که پایان نامه های باقی مانده متعلق به دانشگاه های مطرح نیستند و همچنین تعداد بسیار کمی از این پایان نامه ها متعلق به دوره دکتری است. در این پژوهش سعی شده است که به مرجعیت علمی پایان نامه های مورد حمایت وزارت تعاون پرداخته شود و در نهایت به سازوکاری پرداخته شود که می تواند، کیفیت پایان نامه های مورد حمایت این سازمان را افزایش دهد.

بررسی پایان نامه های مورد حمایت وزارت تعاون و کیفیت آن ها

یکی از راه هایی که می توان به کمک آن تا حدودی به کیفیت پایان نامه دانشچویی پی برد، مرجعیت علمی آن است. بهتر است، پیش از هر چیز تعریف مشخصی از مرجعیت علمی ارائه شود. مرجعیت علمی به معنای جایگاه علمی و شان ارجاع نگارنده و مجری طرح است که  از لحاظ پژوهشی در مناسبات دانشگاه از چه رتبه ای برخوردار است و مشخص است که هر چه پایان نامه در دانشگاه مطرح و با رتبه بالایی نوشته باشد از کیفیت بیشتری نیز برخوردار است.

همان طور که در بخش پیشین گفته شد، مطابق با بررسی هایی که از طریق سامانه گفتمان تعاون صورت گرفته است، وزارت تعاون از ۱۳۷ عنوان پایان نامه حمایت کرده است که ۵ عنوان از این پایان نامه ها تکراری هستند. همچنین بررسی ها نشان می دهد که از تعداد ۱۳۲ پایان نامه باقی مانده ۷۷ مورد از آن ها در دانشگاه آزاد اسلامی، ۲۹ مورد در دانشگاه دولتی، ۲ مورد در دانشگاه غیرانتفایی و ۴ مورد در دانشگاه پیام نور انجام شده است و در بقیه پایان نامه ها به مرجعی اشاره نشده است. در همین جا می توان به مشکل مشخصی اشاره کرد.

از آن جایی که وزارت تعاون یک نهاد دولتی است، بهتر است در این زمینه نیز از دانشگاه های دولتی حمایت بیشتری پیدا کند. همچنین دانشگاه های دولتی کیفیت بیشتری نسبت به دانشگاه های دیگر دارند و این موضوع می تواند باعث کیفیت بیشتر پایان نامه های تولیدی در این دانشگاه ها شود.

نکته دیگری که در بررسی پایان نامه ها مشخص است، تعداد کم رساله های دکتری است. در پایان نامه های مورد حمایت وزارت تعاون تنها یک رساله دکتری وجود دارد. در حالی که مطابق با نظام دانشگاهی رساله های دکتری از کیفیت، نوآوری و غنای علمی بیشتری نسبت به پایان نامه های دانشجویان کارشناسی ارشد برخوردار هستند و بهتر می توان از نتیجه های رساله های دکتری برای حل مشکلات عملی استفاده کرد.

مشکل دیگر این است که در انتخاب این پایان نامه ها به هیچ عنوان به ماهیت بومی واگذاری طرح ها توجه نشده است. به طوری که در کمتر از ۱۰ پایان نامه از مجموع پایان نامه های حمایتی به این موضوع توجه شده است. به عنوان نمونه می توان به یکی از پایان نامه ها اشاره کرد. در این پایان نامه که در دانشگاه آزاد اسلامی واحد الکترونیک قشم نوشته شده است، به نقش تعاونی های مرزنشین استان گلستان در توسعه اقتصادی آن منطقه پرداخته شده است. این در حالی است که استان گلستان دارای دانشگاه های معتبری است و به احتمال زیاد در این دانشگاه ها به موضوع فوق پرداخته شده است، در نتیجه بهتر است که از پایان نامه های این دانشگاه ها بهره گرفته شود.

 چگونه می توان کیفیت پایان نامه ها را افزایش داد؟

در این بخش به پیشنهاداتی پرداخته می شود که می توانند مشکلات بخش پیش را حل کنند و موجب افزایش کیفیت پایان نامه های حمایتی وزارت تعاون شوند:

• مجری پایان نامه، تنها از میان ۱۰۰ دانشگاه اول کشور و بر مبنای پایگاه «وبومتریکس» انتخاب شود. سایت وبومتریکس «Webomerics» نزدیک به ۳۰ هزار دانشگاه در سراسر جهان را رتبه بندی می کند. همچنین در این سایت نزدیک به ۶۵۰ دانشگاه ایرانی نیز وجود دارند. هر چند که ممکن است که سایت های اینترنتی دیگری نیز برای این منظور وجود داشته باشد. اما آن سایت ها صرفا ۱۰۰۰ دانشگاه اول جهان را نشان می دهند که تنها ۱۰ تا ۱۵ دانشگاه از کشور در این رتبه بندی حضور دارند. استفاده از داده های این پایگاه باعث می شود که بتوان مرجعیت علمی یک مجری دانشگاهی را تشخیص دارد و از این طریق بهتر در زمینه انتخاب پایان نامه های مور حمایت عمل کرد.
• همان طور که در بخش پیش گفته شد، یکی از مشکلات پایان نامه های مورد حمایت وزارت تعاون این است که به ماهیت بومی واگذاری طرح ها توجه نمی کنند. برای حل این مشکل می توان دانشگاه های بومی را در اولویت قرار داد و در وهله نخست از پایان نامه های دانشجویان این دانشگاه ها استفاده کرد. اما اگر نیاز بود تا پایان نامه ای از خارج دانشگاه های استان مورد حمایت قرار بگیرد باید آن دانشگاه از نظر رتبه بندی از دانشگاه های استان بالاتر باشد. این راه حل دو ویژگی دارد، یکی از آن که از توانمندی های دانشگاه های داخلی استان استفاده می شود و همین طور می توان از ظرفیت دانشگاه های دیگر کشور نیز استفاده کرد.
• به عنوان نکته آخر این موضوع مهم است که سهم رساله های دکتری مورد حمایت وزارت تعاون باید افزایش پیدا کند چرا که این پایان نامه ها از دقت علمی بیشتری نسبت به پایان نامه ها برخوردار هستند و همچنین در مدل سازی های بومی و ملی کاربرد پیشتری دارند. پیشنهاد می شودکه سهم رساله های دکتری مورد حمایت این وزارت خانه به ۱۰ درصد افزایش پیدا کند.

جمع بندی

وزارت تعاون برای برخی از برنامه های خود از پایان نامه های دانشجویی استفاده می کند. هر چند که استفاده از پایان نامه های دانشجویی می تواند بسیار موثر باشد اما نخست باید دقت کرد که این پایان نامه ها از مرجعیت علمی بالایی برخوردار باشند. در این پژوهش سعی شده است تا نخست پایان نامه های مورد حمایت وزارت تعاون بررسی شود و پس از آن، پیشنهاداتی برای بهبود پایان نامه های مورد حمایت این وزارت ارائه شود.

بررسی پایان نامه های مورد حمایت این وزارت نشان می دهد که به نسبت، تعداد کمی از این پایان نامه ها متغعلق به دانشگاه های دولتی و دانشگاه های مطرح کشور هستند. در این زمینه توصیه می شود که وزارت تعاون با استفاده از پایگاه وبومتریکس از پایان نامه های دانشگاه های برتر ایران حمایت کند. همچنین پیشنهاد می شود که برای حل مشکلات استان ها نخست از پایان نامه های برتر دانشگاه های آن استان حمایت شود و پس از آن از پایان نامه های دانشگاه های دیگر کشور استفاده شود. نکته پایانی نیز در زمینه نسبت رساله های دکتری مورد حمایت و پایان نامه های کارشناسی ارشد است. بررسی ها نشان می دهد که تنها تعداد کمی از پایان نامه های مورد حمایت وزارت تعاون را رساله های دکتری تشکیل می دهد. از آن جایی که رساله های دکتری از نوآوری و دقت علمی بیشتری برخوردار هستند، پیشنهاد می شود که سهم رساله های دکتری در پایان نامه های مورد حمایت وزارت تعاون به ۱۰ درصد افزایش پیدا کند.

این مطالعه در اندیشکده تعاون و توسعه توسط حنیف عموزاده در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.