سازوکار استفاده از الگوی پیشرفته پیمان های پولی در تعامل ارزی
حسابداری یورویی راه حلی برای از بین بردن ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز در پیمان های مالی دوجانبه
استفاده از ارزهای بینالمللی نظیر دلار در معاملات تجاری، زمینه تحریم های پولی و بانکی توسط آمریکا را فراهم میکند. در این شرایط کشورها به پیمان های دوجانبه مالی روی میآورند. اما «نوسانات نرخ ارز» یکی از مشکلاتی است که پیمان های دوجانبه مالی بین المللی را با مشکلات جدی مواجه میکند. لذا میتوان با استفاده از یک سیستم «حسابداری یورویی»، شرایطی را فراهم کرد که معاملات تجاری با استفاده از پول ملی طرفین صورت بپذیرد، اما به دلیل استفاده از یورو به عنوان یک ارز واحد در محاسبات حسابداری، اثر نوسانات نرخ ارزی از بین برود.
ضرورت و اهداف پژوهش
پیمان پولی یک سازوکار معاملاتی مستقل است که از طریق آن، کشورهای طرف پیمان به جای دلار و یورو از ارزهای ملی در تبادلات مالی و تجاری استفاده میکنند. یکی از انتقاداتی که نسبت به انعقاد پیمان پولی و اثرگذاری آن در کاهش وابستگی به ارزهای جهانی همواره مطرح بوده است، «نوسانات نرخ ارز» برای یکی از طرفین پیمان است.
در واقع برخی معتقدند زمانی که ارز یکی از طرفین پیمان با نوسان مواجه شود، امکان انعقاد پیمان پولی وجود ندارد، چرا که طرف دیگر پیمان متضرر میشود. در همین راستا، در این پژوهش برای حل مسئله نوسان نرخ ارز در پیمان های مالی دوجانبه کشور، الگویی تحت عنوان «حسابداری یورویی» برای بهکارگیری در پیمان های پولی بانک مرکزی طراحی خواهد شد.
الگوی پیشرفته پیمان های پولی ابزاری برای جلوگیری از قدرت تحریم های مالی آمریکا
در اقتصاد برای پول سه کارکرد «ابزار سنجش قیمت و حسابداری»، «ابزار تسویه و پرداخت» و «ابزار ذخیره دارایی» تعریف میشود. در میان این کارکردها، کارکرد دوم است که به دلار آمریکا قدرت اعمال تحریم های پولی و بانکی علیه کشورها را میدهد. چراکه آمریکا اختیار اعمال حاکمیت جهت منع استفاده سایر کشورها از دلار به عنوان ابزار پرداخت و تسویه معاملات را دارد. با این حال آمریکا، اختیار ایجاد مانع برای سایر کشورها جهت جلوگیری از سنجش قیمت و حسابداری امور بر مبنای ارز خود را ندارد. لذا برای بی اثر کردن تحریم های پولی و بانکی ضرورت دارد از سازوکار جایگزین سیستم معاملات دلاری به عنوان ابزار پرداخت و تسویه معاملات استفاده شود. یکی از سازوکارهای معاملاتی که در آن نقش ارزهای ثالثی از قبیل دلار حذف شده است، «الگوی پیشرفته پیمان های پولی» است. با استفاده از این الگو میتوان با تفکیک کارکردهای پول، از ارزهای ملی برای تسویه و پرداخت و از دلار یا یورو به عنوان ابزار سنجش قیمت و حسابداری استفاده کرد.
شرح سازوکار الگوی پیشرفته پیمان های پولی
در سازوکار پیشنهادی باید مواردی نظیر «نهادهای عامل اجرایی نمودن سازوکار»، «شیوه نگهداری حسابها»، «نرخ ارزها در محاسبات داخلی»، «نحوه پرداختها و دریافتهای تجاری» و «پیام رسانی مالی مورد استفاده» به دقت بررسی شوند. در ادامه هریک از این موارد به صورت مشروح توضیح داده میشوند.
نهاد عامل اجرائی نمودن سازوکار
از هر کشور، بانک مرکزی، یک یا چند بانک، مؤسسه مالی، صرافی، شرکت معتبر، صندوق مخصوص، شرکت حسابداری امین یا سایر واسطهای امین و غیره میتوانند به عنوان عامل برای انجام پرداخت ها و دریافت های تجاری داخلی تعیین شوند. این نهادها در هر کشور نقش واسط را دارند و شرکتهای خرد یا بانکهایی که تحریمها اهمیتی برای آنها ندارد یا شناسایی و تحریم پذیریشان سخت است، را شامل میشود. در انتخاب نهاد عامل باید پارامترهایی در نظر گرفته شود که طبق آنها تحریم پذیری و شناسایی نهاد مذکور بسیار پایین باشد. همچنین میتوان از ظرفیت بانکهای مشترک یا افتتاح شعبه بانکهای ایرانی در خارج از کشور نیز در صورت امکان، استفاده کرد.
شیوه نگهداری حسابها
در پیمان پولی پیشنهادی، بانک های مرکزی یا سایر نهادهای عامل دو کشور یک حساب ویژه یا مجازی یورویی در دفاتر خود برای همدیگر ایجاد میکنند و پرداختها و دریافت های میان یکدیگر را در این حسابها بدهکار و بستانکار میکنند. در اصل حساب یورویی بانکهای مرکزی یا سایر نهادهای عامل نزد یکدیگر فقط مبنا و معیار حسابداری و محاسباتی است و به لحاظ پرداختی، ارز یورو یا نظامات پرداختی آن دخالتی ندارند. در کنار حسابهای ویژه یورویی دو کشور که توسط بانک های مرکزی یا دیگر عاملین برای یکدیگر ایجاد شده است، طرف ایرانی یک حساب ریالی (و طرف مقابل نیز یک حساب به پول خود) برای عملیات حسابداری داخلیاش با تجار داخلی ایجاد میکند. کلیه پرداختها و دریافتهای بانک های عامل هر کشور با تجار آن کشور به ارز ملی صورت میگیرد.
در واقع حساب های ویژه یورویی برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات ارزی دو کشور ایجاد شده است. به عبارتی دیگر تحت این حسابها، دارایی کشورها نزد یکدیگر به یورو محفوظ است و با نوسانات ارزی دچار نوسان نمیشود.
نرخ ارزها در محاسبات داخلی
نحوه تبدیل ارزها در محاسبات داخلی بانک مرکزی، بانک یا دیگر نهادهای عامل داخلی همانند حالتهای معمولی است که یورو به ریال تبدیل میشود و لذا باید مبتنی بر بخشنامهها و دستورالعملها باشد. بدین صورت که پرداختها و دریافتها میتواند به نرخ آزاد یا سایر نرخهای موجود انجام شود. در واقع اوراق تجاری بین معاملهگران دو کشور به یورو تنظیم میشود و تجار با تحویل این اوراقها به نهادهای عامل داخلی، معادل مبلغ اوراق را بر اساس دستورالعمل های تعیین شده، به ریال دریافت میکنند.
نحوه پرداختها و دریافتهای تجاری
در قالب پیمان پیشنهادی، میتوان انواع مختلف روش پرداختی از قبیل «گشایش اعتبار اسنادی دیداری یا مدتدار»، «ثبت برات وصولی دیداری یا مدتدار»، «حواله و دیگر روشها» را استفاده کرد. با اعتبار اسنادی میتوان شرایطی را فراهم کرد که واردکنندگان ایرانی با استفاده از این سازوکار، از تسهیلات اعتبار اسنادی مدتدار استفاده کنند و وجه کالای وارداتی (ریالی) را به صورت نسیه (از وجه اعتبار اسنادی گشایش شده) پرداخت کنند. این در حالی است که فروشندگان کشور مقابل وجه کالای خود را به صورت نقد دریافت میکنند.
پیام رسانی مالی
برای برقراری ارتباط مالی میان نهادهای عامل دو کشور نیاز است طرفین یک پیام رسان مالی جهت انتقال پیام های مالی تعیین کنند. برای انتخاب پیام رسان مالی میتوان از پیام رسان مالی سپام ایران، تلکس رمزدار یا سایر پیام رسانهای مالی غیرسوئیفتی استفاده کرد. همچنین میتوان زیرساختهای لازم جهت راهاندازی و استفاده از سیستم پیام رسان مالی و بانکی موازی با سوئیفت با بهرهگیری از آخرین فناوریهای روز دنیا (از جمله فناوری زنجیره بلوکی) و با بهکارگیری معماری توزیع شده را ایجاد کرد.
جمعبندی
استفاده از دلار به عنوان ابزار تسویه و پرداخت در تعاملات تجاری بین المللی، امکان اعمال تحریم های پولی و بانکی علیه کشورهای مختلف را برای آمریکا فراهم کردهاست. در صورتیکه آمریکا اختیار ایجاد مانع برای سایر کشورها جهت جلوگیری از سنجش قیمت و حسابداری امور بر مبنای ارز خود را ندارد. لذا پیشنهاد این پژوهش استفاده از یک الگوی پیشرفته پیمان های پولی تحت عنوان «حسابداری یورویی» است.
در سازوکار پیشنهادی برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات ارزی دو کشور، حسابهای ویژه یورویی در نهادهای عاملی که میتوانند بانک مرکزی، سایر بانکها، موسسات مالی و … باشند، ایجاد میشوند. معاملات تجاری به این شکل انجام میشود که نهادهای عامل حساب های معاملهگران را به صورت یورویی بدهکار و بستانکار میکنند و هر یک از طرفین معامله مبلغ معامله را به نهاد عامل در کشور خود و به پول ملی خود میپردازد. به این شکل هیچکدام از دو کشور طرف معامله از نوسانات ارزی کشور مقابل متضرر نمیشوند.
این مطالعه در شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی با همکاری حسین عطااللهی در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.