فرآیند سرمایه گذاری خارجی در استان خراسان رضوی
بررسی و تحلیل اثربخشی فرآیند و مسیر سرمایه گذاری خارجی در استان خراسان رضوی به همراه مطالعه تطبیقی کشورهای منتخب و ارائه راهکارهای پیشنهادی
سرمایه گذاری به‌عنوان موتور محرکه رشد اقتصادی، لازمه نیل به توسعه اقتصادی و اجتماعی است. افزایش سرمایه گذاری منجر به افزایش تولید، افزایش ارزش افزوده، درآمد، رفاه و اشتغال، کاهش نرخ بیکاری و رفع فقر می شود. در ایران، عدم تقارن زیادی میان ظرفیت های سرمایه گذاری خارجی و میزان سرمایه گذاری خارجی جذب شده وجود دارد؛ به طوری که ایران را جزو کشورهای با ظرفیت بالا و سرمایه جذب شده پایین طبقه بندی می کنند. به طور کلی می توان منش این تفاوت را در دو دسته مشکلات ناشی از سیاست های کلان حاکمیتی و مشکلات ناشی از تصمیمات و اقدامات بخشی و منطقه ای تقسیم بندی کرد. با وجود اینکه سیاست های کلان کشور تاثیرات زیادی بر روی سرمایه گذاری خارجی دارند، اما این سیاست ها نافی نقش تصمیمات منطقه ای و استانی در جذب سرمایه گذاری خارجی نیستند.
کلیدواژه: سرمایه گذاری خارجی، خراسان رضوی، اقتصاد مقاومتی
ضرورت و اهداف پژوهش
با توجه به شرایط کنونی اقتصاد ایران، به جرئت میتوان گفت سرمایه گذاری خارجی یکی از مهمترین ارکان تامین مالی برای رشد اقتصادی محسوب می شود. این رشد اقتصادی که می تواند با اشتغال بالا همراه شود، به دلیل نرخ بیکاری بالا در استان خراسان رضوی، بیش از سایر استان ها اهمیت دارد. از سویی سرمایه گذاری مستقیم خارجی با ایجاد وابستگی میان کشورها، موجب کاهش آسیبپ پذیری اقتصاد کشور در مقابله با تحریم سایر کشورها می شود. استان خراسان رضوی با توجه به مرزی بودن، اشتراکات زبانی و مذهبی با کشورهای همسایه، قرار گرفتن در مسیر ترانزیت از آب‌های آزاد، مستعد بودن جهت احداث نیروگاه‌های تولید برق، غنای معدنی و وجود حرم مطهر رضوی، ظرفیت بسیار زیادی برای جذب سرمایه گذاری خارجی دارد؛ اما به نظر می رسد هنوز جایگاه درخوری درزمینه جذب سرمایهگذاری خارجی پیدا نکرده است. در چنین شرایطی است که به نظر می رسد فارغ از سیاست های کلان تاثیرگذار بر سرمایهگذاری خارجی، استان خراسان با جایگاه واقعی خود در جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی فاصله داشته است و بایستی با شناسایی موانع جذب این سرمایه گذاری ها، زمینه ورود بیشتر سرمایه به استان را فراهم کرد. بدین منظور، تحقیق حاضر ضمن ارائه یک دستهبندی منسجم از مشکلات، پیشنهادهایی در جهت بهبود فرآیند جذب سرمایه گذاری خارجی و رفع موانع موجود با توجه به اولویت مشکلات این سرمایه گذاران ارائه داده است.
روش شناسی پژوهش
روش تحقیق این پژوهش بر اساس مطالعات پیشینی، از نوع اکتشافی و تبیینی انتخاب شده است. همچنین این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و توسعه ای و از لحاظ رویکرد، کیفی است؛ در گام کیفی از روش مصاحبه عمیق و ابزار مصاحبه استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز از روش تحلیل مقایسه ای مداوم و در بخش اعتبارسنجی از راهبردهایی چون درگیر شدن مکرر و طولانی با موضوع استفاده شده است.
مطالعه تطبیقی سرمایه گذاری خارجی در چند کشور منتخب
با توجه به تجربه ۶ کشور موفق و یا نزدیک به شرایط اقتصاد ایران در جذب سرمایه گذاری خارجی، سعی شده است از تجارب این کشورها در جهت سیاستگذاری صحیح و تسهیل فرآیندهای سرمایه گذاری در کشور استفاده شود. این کشورها عبارت‌اند از: عراق، مالزی، ترکیه، امارات، چین و کره جنوبی. با بررسی این کشورها نتایج زیر حاصل شده است:
- مروری بر تجربیات کشورهای بررسی شده درزمینه سرمایه گذاری خارجی حکایت از آن دارد که رویکرد اصلی و اولیه سیاسی به این امر مهم باید اصلاح شود و تا زمانی که مسئولان سیاسی جامعه و حکومت و ارگان‌ها و نهادهای مختلف به جمع بندی واحدی نرسند و رویکرد یکسانی را برای هدایت و استفاده از سرمایه خارجی نداشته باشند با شرایط کنونی حاکم بر جهان عملا بهره گیری از سرمایه گذاری خارجی منافعی را در بر نخواهد داشت؛
- کشورهای مختلف با برآورد نیازهای سرمایهگذاری خود، به استفاده از مشوق های جذب سرمایه گذاری خارجی بر اساس اولویت های مورد نیاز خود اقدام کرده‌اند؛ یعنی تعیین رشته ها و میزان سرمایه گذاری امری بسیار ضروری و حیاتی است؛ در غیر این صورت به طور طبیعی سرمایه خارجی در بخش های زودبازده مورد استفاده قرار می گیرد؛
- رویکرد بعدی غالب کشورها شفافیت قوانین در حمایت و تشویق سرمایه‌گذار خارجی است که به‌صراحت به‌تمامی حقوق، امتیازات و مسئولیت ها در مورد سرمایه گذاری خارجی اشاره‌کرده و ابهام و سردرگمی در سرمایه گذاری خارجی کم شده است؛ بنابراین ریسک سرمایه گذاری خارجی برای سرمایه گذار کاهش پیدا کرده است؛
- تقریبا در تمام کشورهای بررسی شده در این گزارش برای محافظت از سرمایه گذار خارجی در مقابل ریسک های سیاسی و اقتصادی، شیوه های جبران خسارت برای مقابله با مصادره و سلب مالکیت و تضمین اصل سرمایه و امکان انتقال سود و اصل آن پس از انجام تعهدات سرمایه گذار، پیگیری شده است.
موانع و مشکلات سرمایه‌گذاران خارجی
هدف این بخش، شناسایی و تبیین مشکلات سرمایه گذاران خارجی با توجه به فرآیندهای ورود سرمایه به استان است. این مشکلات در سه مرحله پیش از انجام سرمایه گذاری، در حین انجام سرمایه گذاری و پس از انجام و بهره برداری از سرمایه گذاری شکل گرفته اند. برخی از این مشکلات عبارت اند از:
پیش از انجام سرمایه گذاری
اهمیت شناخت مشکلات در این مرحله بسیار مهم است زیرا انگیزه افراد برای انتخاب ایران به‌عنوان محل سرمایه گذاری را کاهش داده و از طرفی دیگر روی تصمیم افرادی که در آینده قصد سرمایه گذاری در ایران را دارند تاثیر منفی می گذارد:
- عدم شناخت سرمایه گذاران از فرصت های سرمایه گذاری کشور: در حال حاضر اطلاعات جامع و مناسبی از فرصت های سرمایه گذاری در استان خراسان رضوی برای سرمایه گذاران خارجی وجود ندارد و به دلیل ضعف شناسایی، افق فرصت های سرمایه گذاری داخلی و خارجی استان محدود شده است؛
- عدم یکپارچگی میان دستگاه ها: به دلیل عدم هماهنگی میان دستگاه های مربوطه، اطلاعات مشابه و یکسان چندین بار از متقاضی سرمایه گذاری درخواست می شود. این مشکل زمانی آزار دهنده تر میشود که برخی از اطلاعات کاملا ثابت مانند مذهب مجددا مورد سوال قرار می گیرند؛ یعنی در فرآیند ثبت اطلاعات سالیانه، فرض بر تغییر اطلاعات است.
حین انجام سرمایه گذاری
مهمترین مشکلات سرمایه گذاران خارجی در این بخش قرار می گیرد. با توجه به اینکه بیشتر اقداماتی که سرمایه گذاران در این مرحله انجام می دهند مربوط به امور اداری و دریافت مجوز است، عمده مشکلات این افراد نیز در همین حوزه قرار می گیرد:
- کمرنگ بودن نقش وکلا: در ایران خیلی وکالت را به رسمیت نمی شناسند. این مشکل به صورت خاص برای سرمایه گذارانی که در حین رفت و آمد به کشور اصلی شان هستند، حادتر نیز می شود. گاهی سازمان مربوطه وکیل سرمایه گذار را نمی پذیرد و گاهی باوجود پذیرش وکیل، امور اداری و بروکراسی در صورت حضور سرمایه گذار نسبت به حضور وکیل با سرعت بیشتری انجام می شود؛
- عدم تخصص واسطه ها: به دلیل خلاهایی که درزمینه اخذ مجوزهای سرمایه گذاری خارجی وجود دارد، برخی از سرمایه گذاران به واسطه هایی مراجعه می کنند که متخصص نیستند و یا قصد سو استفاده و کلاه برداری دارند.
پس از انجام و بهره‌برداری از سرمایه گذاری
همچنین برخی از مشکلات مرحله سوم عبارت اند از:
- برخوردهای زننده با تبعه خارجی: یکی موارد خیلی شایع، برخوردهای دور از ادب و زننده مسئولین سازمانی و اجرایی استان است. این مسئله برای بسیاری از مهاجرین و سرمایه گذارانی که از عراق یا افغانستان یا پاکستان آمده اند قابل‌تحمل نیست؛
- عدم تمدید اقامت، گواهینامه و مجوز: یکی دیگر از مسائل موجود برای سرمایه گذاران، نااطمینانی و اضطراب کاذب جهت تمدید اقامت است. برخی موارد نیز مربوط به ماهیت قوانین ورود و خروج است؛ به‌طوری‌که بستگان سرمایه گذار خارجی برای ورود و خروج از کشور با مشکل مواجه می شوند و یکی از این مشکلات مسئله روند اداری آن است.
راهکارهای پیشنهادی برای بهبود سرمایهگذاری خارجی در خراسان رضوی
در این قسمت، دو سناریو کلی برای ارائه راه حل های به‌دست‌آمده ارائه میشود. این دو سناریو عبارت اند از:
الف) پیشنهادات در چارچوب مدل مفهومی
سناریو اول، راه حل های به دست آمده در چارچوب مدل مفهومی است. مدیریت استان می تواند از طریق مسیرهای ذیل برای تشکیل این آژانس ها اقدامات لازم را انجام دهد:
- تعیین ویژگی های تخصصی و عمومی آژانسها از طریق تدوین و ابلاغ آیین نامه ها؛
- تعیین سازوکار تعامل بین آژانس ها و مرکز خدمات سرمایهگذاری؛
- تعیین نحوه ی رتبه بندی کیفی جهت ارزیابی خدمات کمی و کیفی آژانس ها؛
ب) پیشنهادات ویژه جهت حل برخی از موانع
برخی از پیشنهادات ویژه جهت حل برخی از موانع اصلی که توسط مدیریت استان قابل حل بوده، به شرح زیر است:
- تکمیل پنجره واحد بین سازمانهای عمومی و تخصصی مرتبط با فرآیند سرمایه گذاری خارجی، جهت رفع مشکل عدم یکپارچگی سازمانی و تکرار روند اداری؛
- اعطای اختیارات تام به نمایندگان مستقر در مرکز خدمات؛
- متغیر بودن بخشی از حقوق کارمندان مرکز خدمات سرمایه گذاری و تعیین ضرایب خاص برای تلاش بیشتر در جهت بهبود خدمات به سرمایه گذاران خارجی؛
جمع بندی
استان خراسان رضوی، به دلیل دارا بودن برخی از ویژگی های ممتاز و فراهم بودن بسترهای اقتصادی، فرهنگی، مذهبی و اجتماعی، پتانسیل بالایی برای جذب سرمایه گذاری های خارجی دارد؛ اما در این مسیر عوامل و موانعی وجود دارد که باعث شده است سرمایه های جذب شده با ظرفیت های بالقوه سرمایه گذاری تناسب بالایی نداشته باشد. عدم شناخت سرمایه گذاران از فرصت‌های سرمایه گذاری کشور، کمرنگ بودن نقش وکلا و عدم تمدید اقامت، گواهینامه و مجوز برخی از این مشکلات و موانع هستند. در این گزارش راه حل هایی برای رفع موانع موجود ارائه شد که تعیین ویژگی های تخصصی و عمومی آژانسها از طریق تدوین و ابلاغ آیین نامه ها و تکمیل پنجره واحد بین سازمان های عمومی و تخصصی مرتبط با فرآیند سرمایه گذاری خارجی از این جمله است.
این مطالعه در پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی توسط وحید ارشدی در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.
