نگاشت وضعیت اکوسیستم کارآفرینی کشور
بررسی بازیگران اکوسیستم کارآفرینی ایران و تحلیل ارتباطات بین آن ها
تنوع بازیگران اکوسیستم کارآفرینی ایران و نقشهایی که در این اکوسیستم ایفا میکنند، نسبت به اکوسیستم کارآفرینی کشورهای پیشرفتهی غربی، بسیار کمتر است. نقشهای فعال در اکوسیستم کارآفرینی ایران را میتوان به سه دسته تقسیم کرد: نهادهای دولتی و حاکمیتی؛ نهادهای زیرساختی اقتصادی و علمی؛ و نهادهای مرتبط با کارآفرینان (مانند شتاب دهندهها و مراکز رشد). نگاشت نقشه اکوسیستم کارآفرینی ایران، نشاندهنده ارتباطات درونی زیاد بین «نهادهای زیرساختی اقتصادی و علمی» و ارتباطات بسیار کم بین این نهادها و «نهادهای مرتبط با کارآفرینان» است. این بدان معناست که سرمایههای موجود در کشور بجای سرازیر شدن در فضای کارآفرینی کشور، بین نهادهای زیرساختی در حال تبادل است.
ضرورت و اهداف پژوهش
اکوسیستم کارآفرینی ایران در حال شکلگیری است و هنوز به بلوغ کافی نرسیده است؛ بنابراین نهادهای ذیربط برای تاثیرگذاری در این اکوسیستم میبایست شناختی دقیق نسبت به نقشهایی که توسط بازیگران مختلف در این اکوسیستم ایفا میشود، پیدا کنند. این پروژه برای ایجاد این شناخت، تعریف شده است و برای این منظور به بررسی تخصصی بازیگران اصلی اکوسیستم کارآفرینی ایران میپردازد و در نهایت نقشهای را که شامل کل بازیگران این سیستم و ارتباطات آنها با یکدیگر است، ارائه میکند.
بازیگران اکوسیستم کارآفرینی داخلی و نقشها و روابط بین آنها
نقشها در اکوسیستم کارآفرینی ایران تنوع کمتری نسبت به اکوسیستم کارآفرینی بین المللی دارند؛ لذا این اکوسیستم پیچیدگی کمتری نیز نسبت به اکوسیستم کارآفرینی بین المللی دارد. البته با توجه به ثروتزا بودن این اکوسیستم انتظار میرود به تدریج به همان پیچیدگی دست یابد. در ایران نقشهای اکوسیستم کارآفرینی به سه دسته تقسیم میشوند: دسته اول نهادهای دولتی و حاکمیتی هستند که بیشتر در رگولاتوری و توسعهی اکوسیستم فعالیت میکنند؛ دسته دوم نهادهای زیرساختی اقتصادی یا علمی مانند صندوقهای سرمایه گذاری هستند؛ و دسته سوم نهادهایی مرتبط با کارآفرینان هستند؛ مانند شتاب دهندهها، مراکز رشد و پارک های علم و فناوری که ارتباط بسیار مستقیم و قوی با کارآفرینان و استارتاپ ها دارند. بین این بازیگران روابط مختلفی برقرار است که مهمترین آنها رابطه سرمایه گذاری و حمایت و رابطه مدیریت و مالکیت است.
نقشه اکوسیستم کارآفرینی ایران
در این پژوهش ۱۳۰ نهاد فعال در اکوسیستم کارآفرینی ایران با در نظر گرفتن انواع ارتباطات میان آنها در قالب نقشه اکوسیستم کارآفرینی ایران ترسیم شدهاند. در این میان ۱۰ نهاد دولتی، ۴۷ نهاد زیرساختی و ۷۳ نهاد مرتبط با کارآفرینان وجود دارند. این نقشه نشاندهنده حجم زیاد ارتباطات در نهادهای مرتبط با کارآفرینان است؛ یعنی همان بخشی که نهادهای مرتبط با ایدهها و کارآفرینان در آنجا قرار دارند. در عین حال وجود ارتباطات زیاد درون بازیگران نهادهای زیرساختی علم و اقتصاد، و کمبود میزان تعاملات بین این دسته از بازیگران با نهادهای فعال و در ارتباط با کارآفرینان نکته منفی این اکوسیستم است؛ که این بدان معنی است که سرمایهگذاران، شرکتها و دانشگاهها حجم کمی از سرمایه خود را در تعامل با استارتاپ ها سرمایه گذاری میکنند و بیشتر تبادلات سرمایهای آنها با یکدیگر است.
بازیگران اکوسیستم کارآفرینی بینالمللی و نقشهای آنها
در اکوسیستم کارآفرینی بین المللی نسبت به اکوسیستم کارآفرینی ایران تنوع نقشها و بازیگران و ارتباطات و تعاملات آنها بسیار بیشتر است. به طور خلاصه این بازیگران و نقش هریک از آنها در این اکوسیستم کارآفرینی به صورت زیر است:
- دولت و سازمان های دولتی: مهیا کردن زیرساختهای فنی و قانونی و تسهیل گردش کار و هماهنگیها؛
- شرکت های بزرگ: عامل شکلگیری سازمان های نوپا یا استارتاپ ها با اعلام کردن نیازها و مشکلات خود؛
- سازمان های خیریه، حمایتگر و مردمنهاد: حمایت در قالب برگزاری رویدادها و جشنوارههای کارآفرینی؛
- رسانهها: انعکاس فعالیتها و اطلاعرسانی برای جامعه کارآفرینان و فرهنگسازی درباره مشکلات آنها؛
- سرمایهگذاران: تامین مالی در قالبهای فرشتگان، خطرپذیران، جمع سپاری، قرضالحسنه، فرابورس و… ؛
- تشویقکنندگان: مردم و شرکت هایی که صرفا برای علاقه به عنوان مشوق به این حوزه وارد میشوند؛
- مروجین: افراد و شرکت هایی که فراتر از علاقه، روابط کاری گسترده خود را در خدمت کارآفرینان قرار میدهند.
- سازمان های واسط و تشکیلات صنفی: متمرکزکننده فعالیتها و سخنگوی فعالان و کارآفرینان؛
- شتاب دهندهها: تأمین مالی اولیه و مهیا کردن فضای کار، برنامه عملیاتی، آموزشهای مرتبط و جلسات ارائه به سرمایهگذاران برای مدت محدود؛
- مراکز آموزشی: تربیتکننده نیروی متخصص برای سازمان های نوپا؛
- انکوباتورها و مراکز رشد دانشگاهی: کمک به راهاندازی و تجاریسازی اختراعات و دانشهای آکادمیک؛
- مهیاکنندگان خدمات: در مراحل اولیه سازمان های نوپا، خدمات ارزان و حرفهای به آنها ارائه میکنند.
- مراکز ارائه دهنده فضای کار گروهی: مهیاکننده امکانات اولیه برای کارکردن سازمان های نوپای مستقل؛
- تیم ها و مجموعه های نوپا (استارتاپ ها): هسته اصلی اکوسیستم؛
- مربیان: تجربیات، شبکه و روابط کاری گسترده خود را در اختیار استارتاپ ها و کارآفرینان قرار میدهند؛
- بازار و فنبازار: محلی که محصولات و خدمات ایجاد شده در معرض معرفی و فروش قرار میگیرد.
معرفی مدل های اکوسیستم کارآفرینی در نقاط مختلف دنیا
مدل های اکوسیستم کارآفرینی، نگارههایی ذهنی هستند که در آن به دستهبندی نهادهای فعال و مشخص نمودن ارتباط این نهادها با یکدیگر میپردازد. این مدلها در دو دسته مدل های عام که چارچوب کلی اکوسیستم را ترسیم میکنند و مدل های خاص که برای یک منطقه مشخص و متناظر با یک مساله واقعی طراحی شدهاند، قرار میگیرند. در این بخش از پژوهش دو مورد از نمونههای برتر مدلهای عام مورد بررسی قرار میگیرند.
اکوسیستم کارآفرینی مرکز نوآوری و بهرهوری آلمان
یک اندیشکده زیر نظر وزارت اقتصاد است که تحقیقات مختلفی حول اکوسیستم های استارتاپی انجام داده است. این اندیشکده یک بوم اکوسیستم طراحی کرده است که شامل ۱۱ بخش اصلی است: فعالان حوزه تحقیق و توسعه، افراد متخصص و مستعد، آموزش و پرورش، زیرساخت و پشتیبانی، خط مشیها، مالی و سرمایه گذاری، روندها، بازارها، شرکتها، مشتریان و شبکه فعالان موفق. در این مدل مفهومی در چهار گام بازیگران کلیدی معرفی میشوند؛ جایگاه آنها در ساختار کلی مشخص میشود؛ ارتباطات میان بازیگران تعیین میشود و فرصتهای رشد و برنامههای توسعهای مشخص میشود.
مدل اکوسیستم کارآفرینی آیزنبرگ
آیزنبرگ استاد رشته مدیریت کاربردی مؤسسه بابسون گلوبال و مسئول پروژه ساخت اکوسیستم کارآفرینی بابسون است. ایشان ۶ عامل کلیدی برای موفقیت کشورها در توسعه کارآفرینی پیشنهاد میکند: فرهنگ سودمند و مساعد، خطمشیهای توانبخش و رهبری، در دسترس بودن اعتبار مالی مناسب، وجود سرمایه انسانی با کیفیت، بازارهای مناسب برای فعالیتهای اقتصادی و شماری از پشتیبانیهای بنیادین و زیربنایی. البته هر یک از این عوامل نیز، به نوبه خود در بردارنده عوامل کوچکتری هستند که بیان آنها در این مجال نمیگنجد.
خلأهای اکوسیستم کارآفرینی ایران از نظر موسسات بین المللی
با بررسی همه جانبه و استفاده از تحلیلهای اکوسیستم کارآفرینی انجام شده توسط ۶ موسسه معتبر بین المللی، نقاط خلأ اکوسیستم کارآفرینی ایران شناسایی شده است. مهمترین این خلأها عبارتند از:
- شکاف بین وضعیت نیروی انسانی با بازارکار و تکنولوژی
- رویکردها و اقدامات نادرست دولت و حاکمیت
- ریسکپذیری پایین سرمایهگذاران
- فقدان وجود رقابت و نگاه جهانی
جمعبندی
با وجود پیچیدگی کمتر اکوسیستم کارآفرینی کشور نسبت به اکوسیستم های مشابه بین المللی پیشبینی میشود که با توجه به پتانسیلهایی که این فضا دارد و ثروتزا بودن آن، به مرور زمان به همان پیچیدگی نمونههای مشابه بین المللی برسد. در این پژوهش با هدف نگاشت نقشه اکوسیستم کارآفرینی ایران به بررسی ۱۳۰ نهاد فعال در این فضا پرداخته شد که مهمترین خروجی این نقشه نشان از ضعف سرمایه گذاری در اکوسیستم کارآفرینی ایران دارد. از طرفی با بررسی و تحلیلهای ۶ موسسه معتبر بین المللی از اکوسیستم کارآفرینی ایران خلاهایی از جمله «شکاف بین وضعیت نیروی انسانی با بازارکار و تکنولوژی، رویکردها و اقدامات نادرست دولت و حاکمیت، ریسکپذیری پایین سرمایهگذاران وفقدان وجود رقابت و نگاه جهانی» در ساختار اکوسیستم کارآفرینی ایران شناسایی شد.
این مطالعه توسط شرکت تترا با همکاری امیر رودی و محمدرضا میر در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.
محصول مرتبط: