انرژیتوزیع و مصرف انرژیطراحی الگو و مدلطرح ابتکار راهبردی

طراحی الگوی تخصیص سهمیه بنزین به هر فرد

تحقق عدالت در توزیع یارانه انرژی و جلوگیری از قاچاق بنزین با تخصیص سهمیه بنزین به هر فرد

امتیاز شورای علمی

الگوی تخصیص سهمیه بنزین به هر خودرو، با وجود آثار مثبتی که در مدیریت مصرف و کنترل قاچاق داشته است، عملا با تخصیص بنزین یارانه‌ای تنها به افراد دارای خودرو و موتور سیکلت، موجب ایجاد بی عدالتی در تخصیص سهمیه بنزین شده است. استفاده از یک «الگوی تخصیص سهمیه بنزین به هر فرد بر بستر کد ملی سرپرست خانوار» می تواند مشکل قاچاق و تخصیص یارانه پنهان انرژی به پرمصرف ها را مرتفع کند. اجرای چنین الگویی مستلزم رعایتی ملاحظاتی از جمله «ایجاد بستر ارتباطی برخط»، «ایجاد بازار فروش سهمیه»، « کنترل نرخ قیمت حمل و نقل عمومی» و «اجرای گام به گام و تدریجی الگو» است.

ضرورت و اهداف پژوهش

افزایش بی رویه مصرف و قاچاق بنزین سبب شده است با وجود رشد چشمگیر تولید بنزین در داخل، همچنان کشور از صادرات بنزین و کسب درآمد ارزی از این مسیر محروم بماند. عامل اصلی رشد قاچاق، اختلاف نرخ بنزین با کشورهای همسایه در اثر جهش قیمت ارز است؛ از سوی دیگر عامل اصلی رشد مصرف نیز ارزانی نسبی بنزین و نبود سازوکارهای بازدارنده در مصرف است.

لذا در این شرایط اصلاح قیمت بنزین با استفاده از سازوکاری بهینه که از ایجاد فشار مضاعف بر اقشار مختلف جامعه علی الخصوص دهک های پایین درآمدی، جلوگیری کند، امری ضروری است. در همین راستا این پژوهش با طراحی سناریوهای مختلف جهت سهمیه بندی بنزین، به بررسی مزایا و معایب و چالش های هریک از این طرح ها خواهد پرداخت.

ارزیابی الگوی تخصیص سهمیه بنزین به هر خودرو

بررسی الگوی تخصیص سهمیه بنزین به هر خودرو نشان دهنده تاثیر قابل قبول این روش بر کنترل قاچاق، کاهش مصرف و بهینه کردن توزیع یارانه انرژی است. با این وجود این طرح دارای ایراداتی نیز هست که برخی از آن ها عبارتند از:

  • اعطای سهمیه به هر خودرو به نوعی تخصیص یارانه بنزین تنها به افراد دارای خودرو است و افراد بدون خودرو و یا کم مصرف از آن منتفع نمی شوند.
  • تفاوت زیاد قیمت سوخت در ایران با کشورهای همسایه قاچاق بنزین و گازوئیل را جذاب نگه می دارد. بنابراین بخشی از یارانه‌ای که برای ارزان ماندن بنزین و رفاه مردم در نظر گرفته شده است، نصیب قاچاقچیان می شود. با تعیین نرخ آزاد نزدیک به قیمت بنزین فوب خلیج فارس جذابیت و صرفه اقتصادی قاچاق از بین می رود.
  • در این الگو درآمد حاصل از اجرا در اختیار دولت قرار می گیرد و این دولت است که باید این درآمد را میان همه مردم یا دهک های کم درآمد توزیع کند و در زیرساخت ها هزینه نماید.

تشریح الگوی تخصیص سهمیه بنزین به هر فرد

پیشنهاد این پژوهش برای حل معضلات موجود در سهمیه بندی بنزین، به کارگیری الگوی «تخصیص سهمیه بنزین به هر فرد بر بستر کد ملی سرپرست خانوار» است. جزئیات این الگو به شرح زیر است:

میزان و نرخ سهمیه

در این الگو به ازای هر نفر ماهانه ۳۰ لیتر بنزین ۱۰۰۰ تومانی در نظر گرفته می شود و بر اساس کد ملی به سرپرست خانوار اختصاص می یابد. در این شرایط، مازاد سهمیه در یک بازار با نرخ آزاد عرضه می گردد و خرید و فروش به شکلی شفاف و قانونی انجام می گیرد.

روش تعیین نرخ آزاد

برای تعیین نرخ بنزین آزاد، دو سناریو به شرح زیر وجود دارد:

  1. نرخ آزاد در بازار خرید و فروش سهمیه به صورت طبیعی شکل می گیرد. در این شرایط حتی افرادی که مایل به انتقال سوخت به خارج از کشور هستند نیز باید به بازار ورود کنند و بنزین خریداری نمایند. دولت هم می تواند در این بازار روزانه مقدار مشخصی بنزین عرضه نماید.
  2. دولت می تواند با تعیین تکلیفی نرخ آزاد بر مبنای هزینه تولید یا قیمت فوب خلیج فارس به صورت ثابت یا متغیر و همچنین با تعیین سقف سوخت گیری روزانه و سقف ذخیره بنزین در هر کد ملی، بازار را کنترل کرده و از قاچاق و یا سفته بازی در سوخت جلوگیری نماید.

ملاحظات اجرایی الگوی تخصیص سهمیه بنزین به هر فرد

برخی از ابعاد اجرایی و فنی و ملاحظاتی که در این الگو لازم است مدنظر قرار گیرد، عبارتند از:

  • تخصیص سهمیه با کد ملی: در این طرح بدون استفاده از کارت سوخت و با وارد کردن کد ملی سرپرست خانوار و رمز عبور، می توان اقدام به سوخت گیری کرد. در نتیجه در صدور کارت سوخت و کارت سوخت المثنی به هنگام مفقودی نیز صرفه جویی خواهد شد. همچنین برای ایجاد رمز در اولین مرحله می توان از حساب های کاربری موجود در موبایل بانک ها، اینترنت بانک ها و عابربانک ها جهت اعلام رمز کارت سوخت به مردم استفاده نمود.
  • بستر ارتباطی: برای قرائت میزان سهمیه متعلق به هر فرد، جایگاه ها باید برخط باشند.
  • بازار فروش سهمیه: برای فروش سهمیه، در صورتی که سناریوی تعیین نرخ در بازار خرید و فروش انتخاب شود، افرادی که مایل به عرضه و فروش سهمیه بنزین خود هستند، مقدار سهمیه قابل عرضه و حداقل قیمت فروش خود را ثبت می کنند؛ متقاضیان خرید سهمیه نیز مقدار بنزین مورد نیاز خود به همراه حداکثر قیمت پیشنهادی را اعلام می نمایند. همچنین در صورتی که سناریوی تعیین نرخ توسط دولت انتخاب شود، نرخ خرید و فروش ثابت بوده و عرضه کنندگان تنها میزان فروش سهمیه را ارائه کرده و متقاضیان نیز بر اساس نیاز به مقدار لازم خریداری می نمایند.
  • کنترل نرخ قیمت حمل و نقل عمومی: به منظور جلوگیری از اثرگذاری نرخ آزاد بنزین بر هزینه های عمومی، باید نرخ حمل و نقل عمومی کنترل شود. این مهم با رفع موانع توسعه سی.ان.جی در کشور امکان پذیر است چراکه تقریبا همه تاکسی ها دوگانه سوز هستند.
  • اجرای گام به گام و تدریجی: اجرای هرگونه اصلاحات که بر نرخ و شیوه تخصیص بنزین اثر می گذارد، مستلزم اقدامات تکمیلی و مقدماتی است تا تبعات اجتماعی و روانی آن مدیریت شود. مهم ترین نکته که باید در این زمینه مدنظر قرار گیرد، «اجرای گام به گام و تدریجی» است. به عنوان مثال می توان در مرحله ابتدایی، صرفا سوختگیری با کد ملی را بدون محدودیت راه اندازی نمود و سپس سقف سوخت گیری روزانه، نرخ آزاد و امکان خرید و فروش را اجرایی کرد.

مزیت های الگوی پیشنهادی برای مردم و دولت

از مهم ترین مزیت هایی این الگو می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  1. به عدالت نزدیک تر است؛
  2. مشکل قاچاق و یارانه پنهان بنزین پرمصرف ها را به صورت دائمی حل می کند. چرا که نرخ آزاد تعیین شده با هر سناریو، به نرخ کشورهای همسایه نزدیک بوده و لذا انتقال بنزین به کشورهای همسایه به صورت شفاف و با قیمت منصفانه صورت می گیرد و پرمصرف ها نیز یارانه اضافی دریافت نمی کنند؛
  3. منابع یارانه نقدی از اختیار دولت خارج شده و مستقیما در اختیار خود مردم قرار خواهد گرفت و از اقشار پردرآمد و دهک های بالا به اقشار کم درآمد منتقل می شود؛
  4. دیگر ضرورت ندارد دولت در تشخیص خانوارهای نیازمند دخالت کند؛
  5. نارضایتی عمومی از تغییر نرخ بنزین ایجاد نمی شود؛
  6. دولت نسبت به وضعیت فعلی افزایش درآمد خواهد داشت. این درآمد به طور کامل می تواند برای ارتقا زیرساخت ها، تقویت حمل ونقل عمومی، حمایت از سوخت های جایگزین و به سازی راه های روستایی مورد استفاده قرار گیرد.

جمع بندی

سناریو های مختلفی بر محور سهمیه بندی بنزین قابل ارائه است که از میان آن ها تخصیص سهمیه بنزین به هر فرد بر بستر کد ملی خانوار مناسب ترین الگو است که در این پژوهش پیشنهاد شد. در این الگو سهمیه بنزین یارانه‌ای به صورت «ماهانه ۳۰ لیتر بنزین ۱۰۰۰ تومانی به ازای هر فرد» در نظر گرفته شده است و این سهمیه بر بستر کد ملی، به سرپرست خانوار تخصیص می یابد. نرخ آزاد نیز می تواند در بازاری که بین مردم برای خرید و فروش سهمیه شکل می گیرد، تعیین شود و یا به صورت تکلیفی متناسب با نرخ فوب خلیج فارس توسط دولت اعلام گردد.

این مطالعه در شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی با همکاری سید حمیدرضا قریشی در سال ۹۷ انجام شده است.

امتیاز کاربر ۴ (۱ رای)

اندیشکده اقتصاد مقاومتی

اندیشکده اقتصاد مقاومتی یک کانون تفکّر با ماموریت «اثرگذاری بر تصمیمات مسئولین و دستگاه‌ها به منظور تحقق الگوی اقتصاد مقاومتی در کشور» است. ورود به صفحه انديشکده

سیدحمیدرضا قریشی

دکتری سیستم‌های انرژی - دانشگاه خواجه نصیر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا