آینده پژوهیاقتصاداقتصاد کلانتک نگاشت

آینده پژوهی آرایش تجاری جهان در پنجاه سال آینده

جهان در پنجاه سال آینده؛ تاملی بر نگاشت تجاری قدرت‌ها

پیشران‌ های چهارگانه «رشد جمعیت»، «امکانات سرزمینی»، «شرایط جغرافیایی» و «رشد و قابلیت های علمی و فنی» موثرترین عوامل شکل گیری آرایش تجاری جهان آینده خواهند بود. استعمار نوین آمریکایی که بر پایه قدرت پولی این کشور بنا شده و پشتوانه‌ هایی غیر از طلا دارد، توانسته بر استعمار قدیم انگلیسی که بر مبنای پول بر پایه طلا بود، تفوق یابد و تسلط آمریکا بر اقتصاد جهان را رقم بزند. مهم‌ترین راهبردهای آمریکا برای سلطه بر اقتصاد جهان، ایجاد نظم بر پایه دلار به منظور رهبری واحد جهان و ایجاد بی نظمی و تنش جهت حفظ نیاز امنیتی و دفاعی کشورها به آمریکا است.

ضرورت و اهداف پژوهش

ایران و در سطحی گسترده‌ تر، جهان اسلام، به دلیل موقعیت ممتاز ژئوپلیتیکی و ظرفیت‌ ها و امکانات سرزمینی همواره مورد تعرض کشورهای زیاده‌ خواه قرارگرفته‌اند و امکان نقش‌آفرینی مطلوب در آرایش تجاری جهان را از دست داده‌اند؛ لذا فهم سیر تاریخی قدرت‌ های اقتصادی و آشنایی با برنامه‌ ها و اهداف کنونی آن‌ها، بسیار مهم و ضروری است و تصمیم‌ گیران را در اتخاد تصمیم‌ های هوشمندانه و وضع سیاست‌های آینده‌ نگرانه و کارآمد یاری می‌رساند. لذا هدف این پژوهش ارائه چشم‌ اندازی واقع‌ بینانه و آینده‌ نگرانه از وضعیت تجارت جهانی و عوامل اصلی شکل دهنده آن با رویکردی تاریخی-تحلیلی است.

روش‌ شناسی پژوهش

این پژوهش بر مبنای مقالهای از آقای مهندس صابر میرزایی ساماندهی و تدوین شده است. در ادامه، یک تیم پژوهشی ۱۵ نفره، در ابتدا ادعاهای موجود در مقاله را استخراج کرده و با مطالعه منابع متعدد علمی، گزارههای ایجابی مقاله را با شواهد تاریخی، آمارها، اطلاعات عینی و روندهای موجود گره زده و تطبیق داده‌اند. کلیه نویسندگان در ابتدا طی گزارشهای مفصلی به مطالعه آینده نگارانه قلمروهای تجاری-اقتصادی کشورهای مختلف جهان بر مبنای چهار عامل «رشد جمعیت، رشد قابلیت‌ های علمی و فنی، امکانات سرزمینی و شرایط جغرافیایی»  پرداختند و در نهایت جمعبندی خود را در متنی کوتاه منعکس نمودند. علاوه بر مرور منابع علمی و تحلیلی، طی نشستهای فکری و جلسات هم اندیشی با صاحبنظران و متخصصان مرتبط، برخی از اطلاعات جمع آوریشده مورد تحلیل و بازنگری قرار گرفته است.

استعمار قدیم (انگلیسی) و استعمار نوین (آمریکایی)

قدرت بی‌ سابقه آمریکا پس از جنگ جهانی دوم را می‌ توان با وضعیت بریتانیا در قرن نوزدهم مقایسه نمود. این قدرت از اتخاذ سیاست‌ ها، روش‌ ها و سبک‌ های ویژه و منحصر به فرد آمریکا ریشه گرفته است.

استعمار قدیم (انگلیسی): ویژگی‌ های استعمار انگلیسی را می‌توان تولید پول بر پایه طلا و احتیاط در تولید پول بدون پشتوانه، انحصار تجارت خارجی و دشمنی کشورهای تحت استعمار به علت‌ هایی از جمله غارت منابع آن‌ها توسط انگلستان دانست. این موارد موجب ناتوانی انگلیس در سرمایه‌ گذاری خارجی می‌شود، اما در مقابل، بازار بزرگی برای پیشرفت صنعت انگلستان ایجاد می‌کند.

استعمار نوین (آمریکایی): در استعمار آمریکایی چاپ دلار و اوراق قرضه بدون پشتوانه طلا، موجب افزایش توان سرمایه‌ گذاری آمریکا می‌شود. به تبع آن کشورهای تحت استعمار نیز از عایدات این سرمایه‌ گذاری‌ ها استفاده می‌کنند و موجبات رشد اقتصادی خود را فراهم می‌کنند. این سرمایه‌ گذاری‌ ها برای آمریکا زمینه‌ساز توسعه صادرات دانش بنیان و پیشرفت فناوری می‌شود.

تحلیل تاریخی وضعیت کشور آلمان از جنگ جهانی اول تا کنون

با تحلیل دقیق می‌توان تأثیرگذاری عوامل چهارگانه «جمعیت»، «امکانات سرزمینی»، «قابلیت‌ های علم و فناوری» و «جغرافیای سیاسی» را در سیر تاریخ قدرت‌ گشایی کشورها به وضوح مشاهده نمود. کاهش چشم‌گیر مساحت آلمان پس از جنگ جهانی اول و تاثیرات فراوان بر ساختار جمعیتی آلمان از تبعات جنگ‌های جهانی بوده است. در دوران پساجنگ جهانی دوم، جغرافیای سیاسی حساس، رشد جمعیت مناسب و کارآمد، توجه به قابلیت‌ های علم و فناوری، برخورداری از منابع طبیعی و راه‌های مواصلاتی کشور آلمان را قادر ساخت تا به صنعت پیشرفته و قدرت اقتصادی-مالی مؤثری دست یابد. به طوری‌که در سال‌های انتهایی قرن بیستم، آلمان به عنوان ابرقدرت اقتصادی اتحادیه و موتور محرکه وحدت اروپا، منافع خود را با منافع دولت‌ های اروپایی پیوند داد و به قدرت اروپا در سطح جهان می‌اندیشید. بدین ترتیب، اهداف آلمان بدون پیروزی در جنگ و به شکلی دیگر محقق شد.

عوامل بنیادین شکل‌ گیری آرایش تجاری جهان آینده

در این پژوهش چهار عامل بنیادین به عنوان موثرترین عوامل شکل گیری آرایش تجاری جهان آینده تعیین شدند که بر مبنای این عوامل میتوان قدرتهای آینده و نحوه تعاملات تجاری آنها را تشخیص داد. این عوامل عبارتند از: رشد جمعیت ، امکانات سرزمینی، موقعیت ژئوپلیتیک (شرایط جغرافیایی)، رشد و قابلیت‌ های علم و فناوری. خروجی نهایی بررسی این عوامل برای کشورها و مناطق مختلف جهان به صورت خلاصه در جدول ذیل آمده است.

منطقه یا کشور

امتیازات کسب شده (از ۴ نمره )

جمعیت

امکانات سرزمینی موقعیت ژئوپلیتیک

رشد علم و فناوری

استرالیا (اقیانوسیه)

۰.۶

۳ ۱.۱

۲.۵

ژاپن ۱ ۰.۷ ۲

۳.۹

چین

۴ ۲.۶ ۱.۱

۳

آسیای جنوب شرقی

۳.۲ ۲.۹ ۳.۴

۲.۷

هند

۴ ۲.۶ ۲

۲.۷

پاکستان

۳.۷ ۲.۶ ۳

۱.۵

آسیای مرکزی

۱.۹ ۳.۶ ۳

۲

روسیه

۲.۲ ۳.۹ ۳.۴

۱.۲

کشورهای صادرکننده نفت

۱.۵ ۲ ۳.۴

۱.۴

ترکیه

۲ ۲ ۳

۱.۳

آفریقا

۴ ۴ ۳

۱.۴

اروپا

۳ ۲.۸ ۳

۳.۹

آمریکای لاتین

۲ ۴ ۳

۱.۵

ایالات متحده آمریکا ۲.۶ ۳.۴ ۳ ۴

 راهبرد های آمریکا در ایجاد نظم و بی‌ نظمی برای سلطه بر اقتصاد جهان

برنامه نظم: آمریکا به دنبال ایجاد نظم نوینی در رهبری جهان است. از این ‌رو درصدد است که توانمندی‌ های تبلیغاتی، دیپلماسی، سیطره اطلاعاتی، قدرت نظامی و قدرت دلار را همچون ابزاری جهت کنترل جهان به کار گیرد. آمریکا می‌تواند به واسطه انرژی خاورمیانه و با توجه به نیاز اروپا و مناطق پر جمعیت آسیا به این انرژی، بر کل جهان اعمال اراده کند؛ البته به شرطی که کشورهای نفت‌ خیز با برنامه‌ های آمریکا همراهی کنند.

برنامه بی‌نظمی: برنامه دیگر ایجاد تنش در جهان است. این برنامه باعث می‌شود که کشورها به واسطه نیاز امنیتی، به آمریکا وفادار بمانند. البته این سیاست به مرور آمریکا را در نظر ملت‌ها منفور خواهد کرد. زیرا به آن‌ها این مفهوم القا می‌شود که در صورتی که به نظم مورد نظر آمریکا احترام نگذارند، دچار بحران‌ های داخلی و خارجی خواهند شد.

جمع‌‌بندی

در قرن بیست و یکم شرایط ناشی از تکوین اتحادیه اروپا و رشد صنعت در آسیا موجب تغییرات بزرگی در نظام تجاری جهان و تغییر منافع اقتصادی و به تبع آن تغییر مناسبات و روابط سیاسی در سطح جهان میشود. به طوری‌که آمریکا مجبور به ایجاد تعادل در تجارت خارجی خود خواهد شد و نتیجه آن کاهش سطح رفاه در آمریکا و کاهش نفوذ سیاسی و قدرت نظامی آمریکا در سطح جهان است. این تغییرات موجب این می‌شود که به تدریج منافع آمریکا با منافع اروپا و منافع چین و ژاپن از هم فاصله بگیرند و در بسیاری از موارد به تعارض منافع بینجامد.

این مطالعه در بنیاد توسعه فردا با همکاری صابر میرزایی، محمد مجید فولادگر، احمد برومند، سعید اصغری، مریم عفیف، نیلوفر رادنژاد، سوده حمزه لو، نگار انصاری، شهلا مرده کتان، سعید سلطانی، امیر برادران، سعید موسوی، حسام ساکن، نگار انصاری، سعید صانعی و امیر برادران در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.

محصول مرتبط:

 

امتیاز کاربر ۴.۵ (۲ رای)

بنیاد توسعه فردا

بنیاد توسعه فردا اندیشگاهی برای حل مسئله های واقعی کشور و پیشرو در ترویج رویکرد اندیشگاهی در کشور است. سیاست نوآوری بنیاد توسعه فردا بر سه پایه آینده‌نگری، مطالعات بین رشته ای و تکیه بر شبکه سازی است. ورود به صفحه اندیشکده

محمد مجید فولادگر

مدیر پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی - دکتری آینده پژوهی - دانشگاه امیرکبیر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا