امکان سنجی خلق پول هدفمند بر اساس نظریه پولی تولید

پروژه های بسیاری در سطح کشور متوقف شده‌اند که دلیل اصلی آن ها کمبود سرمایه در گردش و نقدینگی بیان شده است. در این راستا، اعطای تسهیلات به تولیدکنندگان و بنگاه ها می تواند این مشکل را مرتفع نماید. اما ارائه این تسهیلات باید از سازوکار مناسبی پیروی کنند، که نظریه پولی تولید می تواند ساختار لازم را تعیین نماید. بر اساس این نظریه، بانک ها به تقاضای تولیدکننده، اقدام به خلق پول نموده و با فروش تولیدات و بازگرداندن وام توسط تولیدکننده، پول خلق شده مجددا به بانک بازگشته و امحا می شود. در این نظریه، نحوه هدایت تسهیلات بانکی بسیار مهم است و باید مورد توجه قرار گیرد.

ضرورت و اهداف پژوهش

در حال حاضر تولیدکنندگان کشور با چالش های متعددی مواجه هستند که مهم ترین آن ها، کمبود سرمایه در گردش و نقدینگی است. در چنین وضعیتی ضروری است که از ابزارهای پولی جهت هدایت نقدینگی و اعتبارات بانکی، به عنوان یک نهاده تولید، به بهترین شکل استفاده شود. در این راستا، نظریه پولی تولید یکی از نظریات پولی است که در چارچوب الگوی بانکداری مدرن طراحی شده و بر اساس آن، چرخه تولید دارای ماهیتی پولی است که از خلق پول تا امحا آن را شامل می شود. در واقع نظریه پولی تولید بیان می کند که اگر نقدینگی جدید که در فرآیند پرداخت وام توسط بانک ها خلق شده، به صورت هدفمند به فعالیت های مولد تخصیص یابد، منجر به رونق تولید و خلق ثروت می گردد. بنابراین، استفاده هوشمندانه از نظریه پولی تولید در کشور، مبتنی بر تجربیات موفق دیگر کشورها و با الگوگیری از آن ها، می تواند زمینه را برای رشد اقتصاد و رونق تولید فراهم نماید .

ساختار نظریه پولی تولید

نظریه پولی تولید، اقتصاد را از زاویه پولی و با تمرکز بر جریان گردش پول تحلیل می کند و اهمیت ویژه‌ای برای فرآیند خلق پول بانکی و نقش بانک ها قائل است. به عنوان مثال، اقتصادی بسته بدون بخش دولت، با سه عامل کلان شامل بانک ها، بنگاه ها و کارگران وجود دارد. در این اقتصاد، بانک ها وظیفه تامین مالی فرآیند تولید از طریق خلق پول و انتخاب برنامه های تجاری را بر عهده دارند؛ بنگاه ها در مورد مقدار و کیفیت تولید تصمیم می گیرند؛ و کارگران خدمات نیروی کار را عرضه می کنند. در این مدل، خلق پول به صورت درونزا، از سوی بنگاه اقتصادی تقاضا شده و بانک برای پاسخ به تقاضای بنگاه اقتصادی، خلق پول می کند. بنگاه نیز پس از تولید کالا و فروش آن، می تواند وام را بازگرداند و این زمان، مصادف با امحا پول می شود. این چرخه ادامه یافته و پول جدید هنگامی خلق می شود که بانک ها اقدام به اعطای مجدد اعتبارات برای چرخه جدید تولید کنند.

تجربیات کشورها در استفاده از نظریه پولی تولید

بر اساس نظریه پولی تولید، خلق پول در صورتی که تخصیص درستی داشته باشد، یک مزیت و فرصت برای تولید و حمایت از کارآفرینان است. کشورهای زیادی از جمله آلمان، ژاپن، چین، کره جنوبی، هند، استرالیا ،کانادا و … نظریه پولی تولید را در دوره های زمانی خاص، در عمل استفاده کرده‌اند. بر اساس تجربه این کشورها، در زمان رکود اقتصادی استفاده از این نظریه به رشد اقتصادی کشورها کمک نموده است.

در دهه ۳۰ میلادی، در کشور آلمان این سیاست اعمال شد و هدایت اعتبارات بانکی به شدت افزایش یافت. این سیاست موجب رشد بالای اقتصادی و کاهش سریع و شدید بیکاری در آلمان گردید. تمرکز اصلی هدایت اعتبارات بانکی در این کشور، بر وام دهی به خانوارها و بنگاه های کوچک و متوسط بود و اعتبارات اعطایی صرف سفته بازی مالی نمی گردد. به طوری که حدود ۷۰ درصد سپرده های بانکی آلمان در همین بانک های کوچک تعاونی و پس انداز قرار دارد.

در کشورهای شرق آسیا از جمله کره جنوبی و ژاپن و چین نیز در دهه های پس از جنگ جهانی دوم، سیاست هدایت اعتباری به نام «پنجره هدایت» اجرا شد. بانک مرکزی در این کشورها رشد اقتصادی اسمی مطلوب را تعیین می کرد، سپس مقدار لازم خلق اعتبار برای دستیابی به رشد مطلوب را محاسبه نموده و اعتبارات را از طریق بانک ها و صنایع مختلف اختصاص می داد.

دلایل استفاده از نظریه پولی تولید برای ایران

دلالت های سیاستی بسیاری برای استفاده از نظریه پولی تولید در ایران وجود دارد که شرایط را برای اتخاذ چنین رویکردی مناسب می کند. برخی از این دلایل به شرح زیر است:

• بر اساس این نظریه، پول پیش از آنکه محرک تقاضا باشد، در فرآیند تولید به عنوان منابع تولیدکننده نقش آفرینی دارد.
• از لحاظ منابع پولی، هیچگونه محدودیتی برای تولید وجود ندارد. زیرا مطابق با نظریه پولی تولید، جریان تولید یک جریان پولی است و از خلق پول آغاز می شود و با امحا پول پایان می یابد. لذا یکی از مهمترین مسائلی که برای رشد اقتصادی و تولید لازم و ضروری است، هدایت خلق پول از طریق اعطای تسهیلات است که اگر هدایت نقدینگی و اعتبارات جدید بانکی به درستی انجام شود، می تواند موتور محرکی برای بخش های تولیدی باشد.
• با توجه به اینکه عرضه پول به صورت برونزا نیست، بانک مرکزی بدون دلیل حجم پول را افزایش نداده، بلکه یک تقاضا وجود داشته که خلق پول برای رفع آن صورت گرفته است. لذا این پول برای تقاضایی که داشته، خرج و صرف شده است و برای کار تولیدی جدید، نیاز به پول جدید است. از این منظر، هدایت نقدینگی و اعتبارات بانکی جدید موضوعیت پیدا می کند.
• در حال حاضر، وجود ظرفیت های اقتصادی خالی و بلااستفاده و نیز بیکاری در کشور، دلیل مناسبی برای به کارگیری نظریه پولی تولید است و متناسب با این ظرفیت های خالی می توان از ظرفیت خلق پول استفاده کرد و آن را به سمت فعالیت های مولد هدایت نمود.
• در بسیاری از پروژه های تولیدی کشور، نیازی به سرمایه خارجی نیست. زیرا سرمایه خارجی صرفا زمانی لازم و ضروری است که یک شرکت خارجی بخواهد تکنولوژی وارد کشور نماید. بنابراین بخش قابل توجهی از پروژه های کشور از جمله پروژه های کلان نفت و گاز یا پروژه های عمرانی، صرفا با هدایت اعتبارات بانکی، قابل اجرا و تکمیل است.

جمع بندی

با توجه به شرایط فعلی اقتصاد کشور و کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش برای تولیدکنندگان، لازم است که سیاست های متناسب برای مرتفع نمودن این چالش اتخاذ گردد. در این پژوهش، استفاده از نظریه پولی تولید مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس این نظریه، بانک ها با توجه به تقاضای تولیدکنندگان، اقدام به اعطای تسهیلات از طریق خلق پول نموده و پس از بازگرداندن وام توسط تولیدکننده، امحا پول توسط بانک انجام می شود. در این برهه زمانی در ایران، به دلیل وجود پروژه های تولیدی و ظرفیت های اقتصادی خالی که به دلیل نبود سرمایه در گردش متوقف شده‌اند، و نیز بالا بودن نرخ بیکاری، استفاده از این نظریه مناسب است.

این مطالعه توسط اندیشکده اقتصاد مقاومتی و با همکاری نسیم قباشی در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.