ضرورت تکمیل زنجیره ارزش در صنعت نساجی

تکمیل زنجیره ارزش صنعت نساجی از لحاظ اشتغال زایی دستاوردهای بسیاری برای کشور دارد. ارکان زنجیره ارزش صنعت نساجی کشور را می توان به بخش های تأمین کنندگان مواد اولیه، تبدیل کنندگان(تولید)، زنجیره فروش و صنایع پایین دستی صنعت نساجی طبقه بندی کرد. در بخش اولیه زنجیره، سرمایه گذاری متناسب با ظرفیت های نساجی کشور انجام نشده است. در بخش رنگ و ماشین آلات صنعتی وابستگی زیادی به واردات وجود دارد. در بخش فرآیند تولید نیز کاهش سرمایه گذاری و فرسودگی ماشین آلات در اغلب بخش های این صنعت از ارزش افزایی آن کاسته است. در انتهای این زنجیره نیز حجم بالای واردات غیررسمی و آسیب های زیادی به این صنعت وارد کرده است.

ضرورت و اهداف پژوهش

صنعت نساجی در ایران از قدمت طولانی برخوردار بوده و یکی از مهم ترین بخش های اشتغال زا است. توجه به این صنعت به ویژه در شرایط کنونی کشور که رفع بحران بیکاری و افزایش درآمدهای ارزی حاصل از صادرات غیرنفتی از مهم ترین اهداف اقتصادی کشور است، بسیار مهم است. رفع چالش های تکمیل زنجیره ارزش در این صنعت موجب استفاده بهتر از منابع کشور و ارزش آفرینی بیشتر این صنعت خواهد شد. هدف این پژوهش معرفی زنجیره ارزش صنعت نساجی کشور و شناسایی برخی از چالش های تکمیل این زنجیره در کشور است. تکمیل زنجیره ارزش صنعت نساجی از ابعاد مختلفی از جمله اشتغال زایی و ارزش آفرینی دستاوردهای بسیاری برای کشور دارد. در این پژوهش راهکارهایی به منظور تکمیل زنجیره ارزش در صنعت نساجی ارائه شده است.

تحلیل زنجیره ارزش صنعت نساجی

زنجیره ارزش صنایع نساجی و پوشاک از کشاورزی و چاه های نفت شروع شده و به خرده فروشی پایان می پذیرد. این زنجیره در بعد اشتغال صنعتی خود توانایی امکان ایجاد چند صد هزار شغل را دارد. با رفع چالش های زنجیره ارزش صنایع نساجی و پوشاک و ارتقای جایگاه آن در اقتصاد کشور امکان رفع بسیاری از معضلات اجتماعی و فرهنگی کشور فراهم خواهد شد. جهت تحلیل هر چه بهتر زنجیره عرضه این رشته صنعت، می توان آن را به سه بخش تقسیم بندی کرد:

• تأمین کنندگان مواد اولیه: مهم ترین موضوع در زنجیره تأمین، مواد اولیه مصرفی در این صنعت است.
• تبدیل کنندگان(تولید): بخش تولید زنجیره ارزش صنعت نساجی را می توان به زیربخش های تولید الیاف طبیعی و یا مصنوعی، ریسندگی، بافندگی و رنگرزی، چاپ و تکمیل تقسیم کرد. در بخش تولید الیاف، فعالیت اصلی تولید الیاف طبیعی یا تبدیل منابع ورودی به لیف یا رشته است، در بخش دوم نیز لیف به کمک فرآیندهای مختلف ریسندگی به نخ تببدیل می شود و نهایتاً نخ تولید شده با ماشین های بافندگی به پارچه تبدیل و در بخش نهایی تولید پارچه عملیات رنگرزی و تکمیل و در صورت نیاز عملیات چاپ روی آن اعمال می شود.
• زنجیره فروش و صنایع پایین دستی صنعت نساجی: در بخش زنجیره فروش با توجه به اینکه کالای نهایی و مصرفی چه محصولی باشد، نیاز است تا نهایتاً کالای نهایی تولید شده از طریق روش های مختلف فروش مانند فروش مستقیم، سازمانی یا آنلاین، یا به صورت مرسوم فروشگاه های خرده فروشی به دست مصرف کنندگان نهایی برسد. صنایع پایین دستی صنعت نساجی را صنایع متعددی از جمله پوشاک، منسوجات خانگی، منسوجات صنعتی، فرش، کفپوش و منسوجات دارای کاربرد در صنایع مختلف مانند پزشکی، بهداشتی، هوایی، کشاورزی، ساختمان و راه سازی تشکیل می دهد.

مشکلات توسعه زنجیره ارزش در صنعت نساجی

با وجود سرمایه گذاری های انجام شده در صنعت نساجی ایران، این صنعت در بخش های مختلف زنجیره ارزش آن دچار گلوگاه و حلقه های مفقوده مهمی است. در بخش اولیه زنجیره شامل تأمین الیاف یا پلیمرهای مصنوعی، نه تنها سرمایه گذاری متناسب با ظرفیت های نساجی کشور انجام نشده بلکه ظرفیت های موجود نیز طی دو هفته گذشته تا حدی فرسوده شده و کارایی لازم را از دست داده اند. در بخش رنگ و ماشین آلات صنعتی نیز وابستگی زیادی به واردات وجود دارد. در بخش فرآیند تولید نیز کاهش سرمایه گذاری و فرسودگی ماشین آلات در اغلب بخش های این صنعت از ارزش افزایی آن کاسته است. در انتهای این زنجیره نیز که به وارد شدن محصولات نهایی همچون پوشاک به بازار نیاز است؛ حجم بالای واردات غیررسمی و قاچاق لطمه های زیادی به این صنعت وارد کرده است.

اقدامات پیشنهادی به منظور تکمیل زنجیره ارزش صنعت نساجی کشور

در ادامه راهکارهایی برای تکمیل زنجیره ارزش صنعت نساجی کشور ارائه شده است.

• تدوین و اجرای برنامه راهبردی صادراتی صنایع نساجی و پوشاک با تأکید بر گسترش همکاری مشترک بین تولیدکنندگان داخلی و برندهای معتبر پوشاک و با بهره مندی از مشوق های موضوع بند (خ) ماده (۳۱) قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقا رقابت پذیری نظام مالی کشور
• تدوین دستورالعمل مشوق تشکیل هلدینگ های صادراتی و ادغام بنگاه ها در صنایع نساجی و پوشاک کشور
• افزایش سهم شرکت های بازرگانی تخصصی در عملکرد صادرات نساجی کشور از طریق بهره مندی از مشوق های مالی موضوع بند «ب» ماده (۷) دستورالعمل حمایت از شرکت های بازرگانی تخصصی و یا عمومی صادراتی
• سامان دهی و تبلیغات برای آن دسته از تولیدکنندگان و صادرکنندگان نساجی و پوشاک که با نشان تجاری برتر به توسعه بازارهای صادراتی اقدام می کنند
• بازنگری در «دستورالعمل نحوه صدور گواهی فعالیت نمایندگان و شعب شرکت های خارجی عرضه کننده پوشاک در ایران»
• افزایش شفافیت اطلاعات عملکرد فعالان حوزه صنفی و صنعتی نساجی و پوشاک از طریق نظارت بر حسن اجرای «قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مؤدیان» و اعمال جریمه بر واحدهای خاطی
• پشتیبانی از ایجاد شبکه خرده فروشی منسوجات و پوشاک ایرانی در سطح ملی و منطقه ای
• تسریع در اجرایی سازی الزامات موضوع ماده (۲) آئین نامه اجرایی ماده (۶) قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مبنی بر شناسایی کالای قاچاق ورودی و خروجی
• نظارت بر اجرای طرح شناسه دار کردن کالاها در بازار و انبارها در راستای آئین نامه اجرایی ماده (۱۳) قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز
• مقابله با کم اظهاری و تخلفات دیگر در گمرک ها و سامان دهی و تجمیع واردات منسوجات و پوشاک
• تقویت جایگاه انجمن های مصرف کننده در نظارت بر بازار از طریق اصلاح قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان
• تدوین بسته حمایت از نوسازی و به روزرسانی فناوری ماشین آلات و تجهیزات تولیدکنندگان نساجی و پوشاک
• توسعه صنایع نساجی و پوشاک بر مبنای تمرکز بر تقویت و تکمیل خوشه های موجود در سطح مناطق کشور و حمایت از ایجاد و توسعه ساختارها و مؤسسات پشتیبان خوشه
• سرمایه گذاری در تولید پارچه لباسی
• پشتیبانی و ارائه مشوق ها برای توسعه بخش رسمی تولید پوشاک
• تقویت ظرفیت های قانونی برای حمایت از صنعت مد با هدف ایجاد محتوای فرهنگی و مد طبق تقاضای بازار در منسوجات و پوشاک کشور، حمایت از مالکیت معنوی و برگزاری جشنواره ها و نمایشگاه های نساجی، پوشاک و مد
• ایجاد هلدینگ های خرید مواد اولیه و فروش و صادرات محصولات ریسندگی و نساجی با مشارکت شرکت های تخصصی مرتبط و پیشرو در این زمینه
• نظارت بر چارچوب های قانونی ناظر بر معاملات بورس کالایی با هدف استقلال بخشی سازوکارهای بورس کالایی از مصوبات تنظیم بازاری و تقویت ابزارهای نظارت بر عرضه و تقاضا
• برنامه ریزی برای افزایش تولید پنبه در کشور
• اصلاح آئین نامه جزء «۴» بند «الف» ماده (۱) قانون الحاق بخشی از تنظیم مقررات مالی دولت(۲) و ارائه تخفیف خوراک در صنعت پتروشیمی، متناسب با تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر، کاهش واردات و تأمین نیاز داخل
• بازنگری در ضوابط قیمت گذاری کالای داخل با هدف ارتقای جایگاه بهره وری در زنجیره تأمین و تولید و ترغیب واحدهای تولیدی به کاهش ضایعات در طول زنجیره تأمین

جمع بندی

در شرایط کنونی کشور توجه به صنعت نساجی بسیار مهم است زیرا این صنعت یکی از مهم ترین بخش های اشتغال زا محسوب می شود. برخی از راهکارهایی که برای تکمیل زنجیره ارزش در صنعت نساجی وجود دارد؛ عبارتند از: افزایش شفافیت اطلاعات عملکرد فعالان حوزه صنفی و صنعتی نساجی و پوشاک، پشتیبانی از ایجاد شبکه خرده فروشی منسوجات و پوشاک ایرانی در سطح ملی و منطقه ای، تدوین بسته حمایت از نوسازی و به روزرسانی فناوری تجهیزات تولیدکنندگان نساجی و پوشاک، نظارت بر چارچوب های قانونی ناظر بر معاملات بورس کالایی، بازنگری در ضوابط قیمت گذاری کالای داخل و … .

این مطالعه در مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با همکاری فاطمه میرجلیلی در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.