شیوه های درآمدزایی باشگاه های حرفه ای ورزش ایران با تاکید بر رشته فوتبال

اگر ورزش از دریچه ساختاری بررسی شود، مشاهده می شود که باشگاه مهم ترین و مؤثرترین نهاد ورزش یک کشور است؛ بنابراین برای ساماندهی ورزشکاران در دو بُعد سلامت محور و رقابت محور ایجاد و راه اندازی باشگاه های عمومی و باشگاه های حرفه ای و نظام مند کردن آن ها بسیار حائز اهمیت است. طی دو دهه اخیر ورزش ایران در برخی از رشته ها به سمت حرفه ای شدن پیش رفته است، بر همین اساس برای اداره این بُعد از ورزش مقرراتی وضع شده است. طبق برنامه ششم توسعه، پرداخت هرگونه وجهی از محل بودجه کل کشور به هر شکل به ورزش حرفه ای ممنوع است و در حکم تصرف غیرقانونی در وجوه و اموال دولتی است.

ضرورت و اهداف پژوهش

بررسی لیگ برتر فوتبال ایران در سال های اخیر نشان می دهد که باوجود شرایط مطلوب برای درآمدزایی با توجه به تعادل رقابتی مناسب، همچنان ازلحاظ اقتصادی در شرایط دشواری به سر می برد و ازلحاظ درآمدزایی، لیگ و باشگاه های فوتبال در جایگاه مناسبی نیستند. فقدان نظام مدون ساختاری و سازوکاری برای تحقق این موارد مانع اصلی درآمدزایی و موجب عدم شفافیت در عواید حاصل، منابع و مصارف مربوط و نارضایتی از وضع موجود شده است. بنابراینکه لازم است نحوه درآمدزایی باشگاه ها بررسی شود و از سوی وزارت ورزش و جوانان به عنوان متولی اصلی ورزش کشور تا حصول نتیجه مطلوب پیگیری شود.

بررسی منابع درآمدی ۱۱ باشگاه پر درآمد جهان طی سال های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۸

در این بخش منابع درآمدی ۱۱ باشگاه (رئال مادرید، بارسلونا، منچستریونایتد، بایرن مونیخ، لیورپول، چلسی، آرسنال، تاتنهام، یوونتوس، اینترمیلان و شالکه ۰۴) که در تمامی گزارش های بین سال های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۸ در بین ۲۰ باشگاه پردرآمد جهان بودند، بررسی می شود که این منابع درآمدی شامل درآمد در روز مسابقه، پخش زنده، بازرگانی و درآمد کلی می شود.

بر اساس اطلاعات به دست آمده میزان درصد رشد، در منابع درآمدی باشگاه های آلمانی در حوزه پخش رسانه ای بیشترین و باشگاه های ایتالیایی ضعیف ترین درصد رشد را داشته اند. همچنین باشگاه تاتنهام انگلیس، بیشترین و باشگاه اینترمیلان ایتالیا، کمترین درصد رشد را در درآمد کلی کسب کرده اند. در این ۱۵ سال میانگین درصد درآمد روز مسابقه این ۱۱ باشگاه کاهش، درصد درآمد بازرگانی آن ها افزایش و درصد درآمد پخش زنده این باشگاه ها تقریباً ثابت مانده است. بر اساس گزارش یوفا لیگ فوتبال ایتالیا بیشترین سهم درآمدی از حق پخش، لیگ فوتبال روسیه و اتریش بیشترین سهم از محل سرمایه گذاری و تبلیغات و لیگ فوتبال اوکراین بیشترین سهم از محل درآمد کسب شده از یوفا رادارند.

منابع درآمدی باشگاه ها و لیگ های ورزشی ایران و جهان

بررسی منابع درآمدی باشگاه های برتر جهان نشان دهنده وجود سه بخش عمده است که شامل درآمدهای روز مسابقه، امور تجاری و حق پخش رسانه ای است به طور متوسط ۴۰% درآمد باشگاه های پردرآمد جهان در سال ۲۰۱۸ حاصل از فعالیت های تجاری، ۴۳% از طریق فعالیت های رسانه ای و فروش حق پخش مسابقات ورزشی و ۱۷% در پی فعالیت های روز مسابقه از طریق فروش بلیت و اقلام باشگاه حاصل شده است.

درآمد باشگاه های فوتبال  از جام جهانی ۲۰۱۸

حضور تیم ملی فوتبال ایران در بیست و یکمین دوره رقابت های جام جهانی نه تنها باعث درآمد بالای فدراسیون شد، بلکه برای باشگاه هایی هم که در تیم ملی سهمیه داشتند، درآمدزایی داشته است. ازسوی دیگر، طی سال های گذشته، باشگاه های فوتبال به فیفا انتقاد داشتند که بازیکنانشان در طول سال به دفعات باید در اختیار تیم ملی قرار بگیرند و در زمان برگزاری جام جهانی، نزدیک به دو ماه در اختیار فدراسیون باشند. اما در حالی که در آن مدت حقوق و دستمزدشان را باشگاه پرداخت می کند. این اعتراضات به حدی رسید که اتحادیه باشگاه های اروپا از طرف همه باشگاه های حاضر در جام جهانی و فیفا به این توافق رسیدند که بخشی از درآمدهای حاصل فیفا از محل جام جهانی، به باشگاه هایی که در آن جام، بازیکن دارند، برسد.

فدراسیون بین المللی فوتبال در جام جهانی ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی، ۴۰میلیون دلار به این برنامه اختصاص داد. این میزان در جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل به ۷۰ میلیون دلار افزایش یافت و با رشدی چشمگیر (به دلیل افزایش حق پخش تلویزیونی) در جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه به ۲۰۹ میلیون دلار رسید.

این پول به باشگاه هایی می رسد که طی دو سال آخر منتهی به جام جهانی، بازیکنی داشته اند که در جام جهانی بازی کرده است. مثلا اگر بازیکنی دو سال پیش در باشگاهی بازی می کرد و سال منتهی به جام جهانی در باشگاهی دیگر توپ میزد، هر دو باشگاه از این پول سهم دارند.

درآمد باشگاه های فوتبال ایران از جام جهانی ۲۰۱۸

با توجه به تعداد بازیکنان شاغل در لیگ ایران در تیم ملی که در جام جهانی روسیه حاضر بودند به اضافه بازیکنانی که در دو سال منتهی به جام جهانی مدتی را در لیگ ایران گذرانده اند، مجموعاا ۲ میلیون و ۲۵۴ هزار از فیفا به هفت باشگاه ایرانی رسیده است؛ که این مبلغ ایران را به رتبه بیستم درآمدها رسانده است و در این  بین کشور انگلیس رتبه اول را دارد. این هفت باشگاه شامل استقلال، پرسپولیس، ذوب آهن، سایپا، پدیده، سپاهان و سیاه جامگان می شود.

باشگاه استقلال با داشتن چهار بازیکن در جام جهانی، بیشترین درآمد را در بین باشگاه های ایرانی از سوی فیفا دارد. باشگاه پرسپولیس اگر چه دو بازیکن در جام جهانی داشت، با توجه به حضور بازیکنانی دیگر در فصل قبل به درآمد ۶۴۹ هزار دلاری رسید. باشگاه های سایپا و ذوب آهن حدود ۲۳۰ هزار دلار، تیم فوتبال پدیده ۱۵۲ هزار دلار و تیم های سپاهان و  سیاه جامگان نیز حدود ۷۶ هزار دلار از فیفا منتفع شدند.

قطعا یکی از مشکلات فدراسیون فوتبال ایران، دریافت این وجوه از فیفاست که دریافت آن دشوار
به نظر می رسد. با توجه به اینکه، باشگاه های پرسپولیس و استقلال بدهی های ارزی زیادی دارند، شاید بهتر باشد بدون دریافت این وجه، آن را مستقیما به طلبکاران ارزی خود تهاتر کنند.

ارائه چارچوبی جامع برای جذب منابع درآمدی باشگاه های حرفه ای ایران با تأکید بر رشته فوتبال

مهم ترین راهکارها و منابع درآمدزایی در باشگاه های حرفه ای ورزش ایران با تاکید بر رشته فوتبال عبارت اند از: فعالیت تجاری، هواداران، رسانه، تبلیغات، درآمد روز مسابقه، حامیان مالی و سایر که در ادامه تشریح می شود.

درآمد از طریق برند و فعالیت های تجاری در راس منابع درآمدزایی باشگاه های حرفه ای: در این راستا می توان به فروش پیراهن و لوازم مهرشده به آرم باشگاه، آکادمی و مدارس رشته های مختلف ورزشی باشگاه ازجمله مدارس فوتبال، بازاریابی مشارکتی، احداث فروشگاه، رستوران و هتل بانام باشگاه، نقل وانتقال بازیکنان، راه اندازی تورهای گردشگری و… اشاره کرد.

حامیان مالی: جذب چهره های کارآمد و موثر، بازی های فنی و تماشاگر پسند، ایجاد امکانات مناسب در استادیوم، ایجاد کانون هواداری، همچنین بالا بردن سطح کیفی مسابقات و پخش بازی ها در شبکه های ملی و بین المللی می تواند انگیزه حامیان مالی را برای سرمایه گذاری در ورزش کشور و به ویژه فوتبال بالا ببرد.

رسانه: نقش پخش تلویزیونی، رادیویی و اینترنتی و همچنین موبایل رایت در جذب حامیان مالی بسیار مهم است و هرچه پخش مسابقات ورزشی در سطوح ملی و بین المللی وسیع تر باشد میزان جذب حامیان مالی بیشتر خواهد بود.

درآمد روز مسابقه: دولت و شهرداری ها می توانند استادیوم ها را به صورت اجاره به شرط تملیک در اختیار باشگاه ها قرار دهند تا باشگاه بتواند از این روش برای درآمدزایی استفاده کند.

هواداران که اهمیت فراوانی دارند و مدیران باید دنبال راهکارهایی برای جذب آن ها مانند بالا بردن سطح کیفی و فنی گروه ها، ارتباط قوی با کانون هواداری و …باشند.

کمک های دولت، اشخاص حقیقی و حقوقی و کمک های مالی فدراسیون ها و سازمان های بین المللی ازجمله فیفا، AFC و…: دولت می تواند از طریق پرداخت وام و تسهیلات کم بهره، معافیت مالیاتی، واگذاری استادیوم به صورت اجاره به شرط تملیک و حمایت از حقوق قانونی و مالکیت حق نشر باشگاه ها کمک شایانی در توسعه باشگاه های حرفه ای داشته باشد.

صعود گروه های فوتبال باشگاه های ایران به لیگ قهرمانان فوتبال آسیا: این امر مستلزم توجه بیشتر باشگاه ها به برنامه ریزی اصولی درزمینه تقویت زیرساخت ها، تیم های پایه، انسجام و تمرکز در هیئت مدیره و جذب افراد باانگیزه است.

جمع بندی

بررسی لیگ برتر فوتبال ایران از منظر درآمدی نشان می دهد که لیگ و باشگاه های حتضر در آن از لحاظ اقتصادی در شرایط دشواری به سر می برند. با حرفه ای شدن باشگاه ها روش های درآمدی زیادی در پیش روی آنان قرار دارد و ضروری است با شناخت این روش ها به درآمدزایی پایدار دست یابند.  در این پژوهش نحوه درآمدزایی باشگاه های پر درآمد در دنیا بررسی شده است و بر این اساس راه های درآمدزایی باشگاه های ایرانی نیز شناسایی شده است. از جمله مهم ترین روش های درآمدزایی برای باشگاه ها فعالیت تجاری آن ها، استفاده ازظرفیت هواداران، رسانه، تبلیغات، درآمدهای بالقوه روز مسابقه و درآمد از حامیان مالی باشگاه ها است.

این مطالعه در مرکز پژوهش ها مجلس شورای اسلامی توسط مهدی مرادی با همکاری علی رغبتی و میثم رحیمی زاده و در سال ۱۳۹۹ انجام شده  است.