گزارش احتکار کالاهای مورد نیاز مبارزه با کرونا

برای مبارزه با بحران شیوع ویروس کرونا کالاهای بهداشتی مانند ماسک، الکل صنعتی و الکل سفید بسیار ضروری هستند. متاسفانه تعداد بالای موارد کم فروشی و احتکار این اقلام در شهرهای مختلف کشور، منجر به افزایش قیمت ها، تورم و به خطر افتادن سلامتی اقشار مختلف جامعه شده است. یکی از مشکلات اساسی، عدم اعتماد تولیدکنندگان به دولت برای فروش نسیه است؛ به همین منظور تخصیص بودجه برای تسویه آنی با این شرکت ها باید در دستور کار دولت قرار گیرد. همچنین تشدید بازرسی و نظارت انبارهای کارخانه های تولیدی و رصد نیاز جامعه به منظور برنامه ریزی و مذاکره با پتروشیمی های تولید کننده و در نهایت برخورد جدی با احتکارکنندگان ضروری است.

ضرورت و اهداف پژوهش

در شرایط کنونی که شیوع ویروس کرونا سلامت جامعه را به خطر انداخته است، گروهی از افراد سودجو در شهرهایی مانند تالش، لرستان، کرمانشاه و اصفهان اقدام به احتکار مواد ضدعفونی و وسایل بهداشتی-درمانی کرده‌اند. این موضوع با ایجاد تورم و افزایش نرخ ها، اقشار مختلف جامعه را تحت فشار قرار داده و نظام توزیع این اقلام را مختل کرده است. در زمینه مبارزه با متخلفان مصاحبه های اندکی وجود دارد و دستورالعمل شفاف و صریحی در زمینه مبارزه با احتکارکنندگان در دست نیست. در گزارش حاضر تلاش شده است کالاهای اساسی برای مهار شیوع ویروس کرونا شناسایی گردد و راهکارهای اجرایی برای مبارزه با احتکار و کمک به تولید این کالاها ارائه شود.

کالاهای اساسی برای مهار کرونا

ماسک، الکل سفید و الکل صنعتی برای پیشگیری از بیماری کرونا و جلوگیری از سرایت آن به دیگران بسیار حیاتی است. این سه کالا بیشترین میزان احتکار را در کشور داشته اند. برای تولید ماسک از اسمال باندها استفاده می شود که ماده اولیه آن پروپلی پیلن با نام اختصاری PP است. ستاد تنظیم بازار باید با تولیدکنندگانی همچون پتروشیمی مارون، نوید زرشیمی، پلینار و رجال برای افزایش تولید پروپلی پیلن وارد مذاکره شوند. همچنین می توان عرضه اختصاصی برای تولیدکنندگان ماسک در نظر گرفت. یکی از مشکلات اساسی در این مبحث عدم اعتماد تولیدکنندگان به دولت برای فروش نسیه است.

متانول ماده اولیه برای تولید الکل صنعتی است که در بورس انرژی عرضه می شود. تمامی شرکت های مربوط به تولید این کالا باید توسط اداره صنایع شناسایی شده و از انبارهای آن ها بازدید شود.

اتانول یا همان الکل سفید مخصوص شستن و استریل کردن دست ها است که در حال حاضر کمیاب شده است. قابل ذکر است که این کالا با وجود ضدعفونی کردن، آسیب فراوانی به پوست بدن می رساند. ایزوپروپرانول به عنوان ماده اصلی الکل سفید وارداتی است و قیمت جهانی این ماده در شرایط کنونی افزایش پیدا کرده است. سود سرشار این ماده منجر به تولید الکل سفید در خارج از بازار و ضوابط شده است. همچنین به علت عرضه نشدن این کالا در بورس، امکان رصد فروش، مشخص کردن تولیدکنندگان و شبکه های توزیع آن وجود ندارد.

مبارزه با احتکار و افزایش تولید کالاهای اساسی

در زمینه مبارزه با احتکار اقلام ضروری در کنترل شیوع ویروس کرونا و افزایش تولید آن ها توسط کارخانه های تولیدکننده، موارد زیر پیشنهاد می شود:

• اختصاص بودجه توسط دولت برای تسویه آنی با تولید کننده های این اقلام.
• جذب سرمایه های بخش خصوصی از طریق صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر موجود و شرکت های سرمایه گذاری خصوصی در قالب مشارکت عمومی- خصوصی جهت تولید و تسویه زودهنگام پیمانکاران.
• بازدید و نظارت پی در پی از انبار کارخانه های تولیدکننده ماسک، الکل سفید و الکل صنعتی.
• تشکیل کارگروه ویژه با کمک بورس کالا، وزارت بهداشت و کارگروه تنظیم بازار پتروشیمی.
• بررسی فوری استارت آپ های تولید کننده مواد ضدعفونی توسط کارگروه ویژه‌ای در سازمان غذا و دارو جهت استفاده بومی از تولیدات داخلی.
• تلاش برای عرضه اتانول در بورس کالا به صورت طرحی فوریتی جهت نظارت و شناخت وضعیت بازار.
• اطلاع رسانی عمومی در جهت مضرات استفاده مستقیم از الکل سفید در ضدعفونی دست.
• افزایش تولید PP با فشار ستاد تنظیم به پتروشیمی های تولید کننده.
• ایجاد سایتی جهت اعلام نیازهای داروخانه ها، مراکز درمانی و صنایع به مواد ضدعفونی و ماسک و اعلام به تولیدکنندگان.
• تشکیل کارگروه مبارزه با احتکار بحران کرونا در ستاد فرماندهی مدیریت بیماری کرونا در کشور.
• تشدید نظارت بر کارگاه ها، مراکز و انبارهای کالاهای ضروری به منظور جلوگیری از تولید ماسک های غیربهداشتی و مواد ضدعفونی خطرناک.
• اطلاع رسانی عمومی ویژه در سامانه جامع اطلاعات مردمی http://sajam.scpd.ir.
• اطلاع رسانی فوری ستاد تشدید مبارزه با احتکار کالا در زمینه اقلامی که در شرایط کنونی احتکار می شوند و اعلام برخورد قاطعانه با محتکرین.
• بررسی عمیق تر سامانه جامع انبارها توسط وزارت صمت و کشف اقلام احتکار شده و انبارهای ثبت نشده در سامانه مذکور که به معنای قاچاق و تخلف است.
• رصد موجودی، قیمت گذاری، نظارت و بازرسی اقلام و کالاهای حساس در بازار.
• نظارت عمیق بورس کالا بر قیمت گذاری کالاها و برخورد با متخلفین به روش هایی مثل ممنوعیت خرید و ابطال کد معاملاتی آن ها در بورس کالا.

راهکارهای اجرایی در برخورد با احتکار کنندگان

قانون تعزیرات حکومتی مصوبه سال ۱۳۶۷، در بند چهارم به تعریف احتکار و تعزیرات پرداخته است. طبق این قانون در مرحله اول، فرد محتکر ملزم به فروش کالا و پرداخت جریمه به میزان ۱۰% ارزش کالا می شود. در مرحله دوم، فروش کالا توسط دولت انجام می گیرد و میزان جریمه به ۲۰ تا ۱۰۰% ارزش کالا افزایش می یابد. در مرحله سوم علاوه بر فروش کالا توسط دولت و جریمه از یک تا سه برابر ارزش کالا، تمامی یا قسمتی از سهمیه و خدمات دولتی فرد محتکر تا ۶ ماه قطع می شود. در مرحله چهارم علاوه بر مجازات های مرحله سوم، پروانه واحد مربوطه لغو شده و از طریق رسانه های گروهی، فرد یا افراد به عنوان محتکر معرفی می شوند. این قوانین به رغم مزایای آن، پاسخگوی کامل و مناسبی برای شرایط امروز جامعه نیست. در این زمینه راهکارهای زیر ارائه می گردد:

• شکل گیری دادگاه های تخصصی در این زمینه.
• رسیدگی فوری به پرونده محتکرین و فاسدان اقتصادی در بحران کرونا و اطلاع رسانی عمومی.
• قرار دادن مجازات های سنگین تعزیری برای احتکار کنندگان همچون پلمپ انبارهای احتکار و لغو مجوزها و پرونده های کسب متخلفین.
• برخورد قاطعانه با واسطه گران و دلالانی که در این شرایط بحرانی موجب بالارفتن نرخ های مایحتاج بهداشتی-درمانی مردم می شوند.
• برخورد ویژه با متخلفینی که در فضای مجازی برای مسائل مختلفی همانند کمبود مواد ضروری از جمله ماسک، رعب و وحشت ایجاد می کنند.
• عرضه کالاهای کشف شده احتکاری به قیمت پایه در بازار، توسط وزارت بهداشت و سازمان های دیگر.
• توزیع اقلام احتکار شده در میان مردم با نظارت وزارت بهداشت.
• در نظرگرفتن تشویق برای کشف انبارهای احتکاری و دپوی کالاهای ضروری در بحران کرونا.
• اعلام اسامی شرکت های احتکارکننده و نمایش نحوه مبارزه با متخلفین در رسانه های عمومی.
• ساخت برنامه های تلویزیونی و رادیویی در زمینه مبارزه با محتکرین برای ایجاد ترس در افرادی که قصد فساد اقتصادی و احتکار مواد ضروری بهداشتی را دارند.

جمع بندی

با شیوع ویروس کرونا، افراد فرصت طلب و سود جو اقدام به احتکار مواد ضدعفونی و وسایل بهداشتی-درمانی کرده اند. این موضوع با کاهش عرضه، منجر به افزایش سرسام آور قیمت این اقلام شده است. قانون تعزیرات حکومتی برای مقابله با محتکران در شرایط کنونی کافی نیست. به همین منظور تشدید نظارت بر انبارها و تولیدکنندگان، عرضه کالاهای احتکارشده به قیمت پایه در بازار، تشکیل دادگاه های تخصصی در این زمینه، برخورد قاطعانه با دلالان و محتکران و ساخت برنامه های تلویزیونی در زمینه مبارزه با محتکرین، برای گذر از این شرایط پیشنهاد می شود.

این مطالعه در مرکز پژوهشی آرا در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.