بررسی بازار گردشگری روسیه (ظرفیت ها، موانع و راهکارها)

عوامل متعددی از قبیل روابط سیاسی و تاریخی و فرهنگی بین دو کشور ایران و روسیه باعث شده است که سطح روابط این دو کشور در یک دهه اخیر به عالی ترین حد خود برسد. از این رو امروز گذار از رابطه دولت محور و سیاسی به تقویت روابط ملت محور و فرهنگی-اجتماعی به یک نیاز تبدیل شده است. نیازی که طبیعتا دو کشور برای تعمیق و گسترش دامنه روابط خود و ایجاد یک پیوند راهبردی در آینده به آن احتیاج دارند. در این بین گردشگری با ماهیت چند بعدی خود امروز می تواند به عنوان مهمترین ابزار برای دستیابی به این هدف باشد، چرا که علاوه بر آورده های مالی و اقتصادی برای دو کشور، افزایش سطح تعاملات و ارتباطات میان ملت ها می تواند تاثیر بسیار مثبتی بر سایر روابط دو کشور داشته باشد. استفاده از این ظرفیت برای تعمیق و گسترش روابط در سایر ابعاد، نیازمند راهبردها و اقداماتی است که در خلال این گزارش به آن ها اشاره خواهد شد.

ضرورت و اهداف پژوهش

طبق گزارش های رسمی سازمان جهانی جهانگردی چهار نفر از هر پنج گردشگر در حوزه منطقه ای خود به مسافرت می پردازند. از این رو بازارهای منطقه ای و همسایگان دارای اهمیت راهبردی و اساسی در توسعه گردشگری کشورها محسوب می شوند. کشور روسیه با جمعیت قریب به ۱۵۰ میلیونی خود یکی از همسایگانی است که می تواند به عنوان یکی از بازارهای جذب گردشگر، مورد توجه ویژه قرار گیرد. توجه ویژه به دلیل اینکه از یکسو این کشور از نظر میزان خروجی های گردشگر، جز هشت کشور اول جهان و از نظر میزان هزینه کرد در این حوزه در ردیف ۱۰ کشور اول جهان محسوب می شود و از سوی دیگر سطح روابط سیاسی با ایران در بالاترین و بهترین وضع خود قرار دارد. با توجه به اهمیت موضوع این گزارش سعی بر آن دارد تا ابتدا به تبیین وضعیت صنعت گردشگری روسیه از بعد بازار خروجی ها بپردازد و در ادامه با تشریح ضرورت تمرکز بر این بازار، مهم ترین موانع و چالش های آن را بیان کرده و سرانجام مجموعه ای از راهبردها و اقدامات عملیاتی برای بهبود و پیشرفت وضع موجود ارائه دهد.

بررسی ویژگی های کلی مردم روسیه

روس ها دارای ویژگی های شخصیتی از جمله فردگرا، مودب، ازخودگذشتگی(مهربان)، صبور، خوش صحبت، باصداقت، درونگرا، باهوش و خیرخواه هستند. مردم روسیه افرادی سخت کوش و تا اندازه ای سنتی هستند. روسیه با آنکه کشوری اروپایی محسوب میشود، ولی تاثیرپذیری این کشور از شرق، به ویژه در زمینه های فرهنگی و اجتماعی غیرقابل انکار است. روسیه از نظر شاخص های رفتار اجتماعی یک جامعه مدرن و رشدیافته تلقی می شود. از جمله ویژگی های یک مشتری روس می توان به سرسخت و اقتصادی بودن، روشنفکر بودن و با درک تکنولوژیک بالا اشاره کرد.

مهمترین اولویت های مسافران روس سهولت مقدمات سفر (به ویژه ویزا و روادید و حمل  و نقل)، ایمنی و امنیت، کیفیت بالا، قیمت مناسب (به ویژه برای طبقه متوسط) است. همچنین روس ها علاقه زیادی به تفریحات و جاذبه های مبتنی بر سفرهای خانوادگی و خرید داشته و راحت طلب و علاقه مند به تفرجگاه های عمومی و شهرهای بزرگ دارای زندگی شبانه، رستوران و مراکز خرید هستند.

برخلاف گردشگران بسیاری از کشورهای اروپایی، درصد قابل توجهی از گردشگران روسی به زبان انگلیسی مسلط نیستند. این بدان معناست که آن ها به خدمات روسی زبان مانند راهنماهای صوتی، نشانه ها، فهرست ها، کارکنان رستوران ها، مربیان، راهنماها و غیره نیاز دارند تا در خارج از کشور احساس راحتی کنند. همچنین گردشگران روسی در هنگام ارائه خدمات انتظارات بالایی دارند. آنها انتظار دارند که راهنمایان تور دقت و دانش گسترده ای از جاذبه ها و موضوعات داشته باشند.

وضعیت کنونی تبادل گردشگر بین ایران و روسیه

بررسی روند ورود گردشگران روس به ایران در هشت سال اخیر نشان می دهد که با وجود اینکه روند، از یک میانگین رشد ۱۴ درصدی برخوردار بوده است، لکن به نسبت میزان خروجی گردشگران روسیه سهم بسیار ناچیزی است. هرچند که در طرف مقابل خروج گردشگر ایرانی به کشور روسیه از یک میانگین ۱۸ درصدی رشد در این ۱۰ سال برخوردار بوده است. در این بین می توان گفت شتاب رشد گردشگران ایرانی به روسیه بیشتر بوده است، ولی در مجموع حجم روابط گردشگری بین دو کشور به نسبت سایر روابط بسیار پایین است.  نکته قابل ذکر این است که بیشتر سفر ایرانی ها به روسیه در فصل تابستان و به مقاصد گردشگری مانند سن پترزبورگ، مسکو و سوچی انجام می شود و در مقابل نیز سفر گردشگران روس به ایران بیشتر در ۶ ماهه ابتدای سال و در فصول بهار و تابستان انجام می شود و غالب آنها نیز با رویکرد فرهنگی و تاریخی به ایران سفر می کنند. همچنین باید گفت که میانگین تعداد پروازهای بین دو کشور در هفته ۱۶ پرواز (هرچند که در فصول گردشگری این آمار به حدود ۲۷ پرواز در هفته می رسد) و آن هم غالبا به پایتخت های دو کشور است که نسبت به ظرفیت های گردشگری دو کشور فاصله زیادی دارد. کاهش ارزش پول ملی و همچنین گران بودن خدمات گردشگری در روسیه (اعم از اقامت، حمل و نقل و …) از جمله عواملی است که باعث نزولی شدن روند گردشگران خروجی ایران به روسیه شده است.

موانع جذب گردشگران روس و ارائه پیشنهادات

جذب گردشگران روس به عنوان یکی از بازارهای بالقوه ایران در زمینه گردشگری یکی از نیازها و چالش های حال و آینده گردشگری ایران است. در اولویت قرار دادن این بازار به عنوان یکی از بازارهای هدف جذب گردشگر، نیازمند الزامات و لوازمی است که بتواند بسترهای ورود این بازار را تسهیل نماید و سهم این بازار را در درآمد و تعداد گردشگران ورود به کشور ارتقا دهد.

آنچه از آینده روابط ایران و روسیه در زمینه های مختلف به ویژه سیاسی و اقتصادی قابل تصور است، عمیق تر شدن این روابط و گسترش آن در ابعاد و حوزه های دیگر است. لازمه ایجاد این عمق در روابط و ایجاد یک رابطه بلندمدت و راهبردی، افزایش پیوندهای فرهنگی و اجتماعی میان دو ملت است و آنچه می تواند به عنوان مانع جدی در ایجاد یک رابطه راهبردی بین دو کشور مشاهده شود، همین عدم ارتباطات میان فرهنگی میان دو ملت و عدم شناخت آن ها از همدیگر است. در واقع می توان گفت بجز روابط همسایگی و نیازهای دو کشور به همدیگر در کنش های جهانی، ارتباط عمیق سیاسی بین دو کشور می تواند موجبات بهبود و تسهیل رفت و آمدهای دو کشور را فراهم آورد و به نوعی در اینجا روابط سیاسی به کمک گردشگری بیاید. چنانچه سطح این روابط به حوزه های مختلف به ویژه گردشگری تسری یابد، این گردشگری خواهد بود که در آینده موجبات قوام روابط سیاسی دو کشور را تامین می نماید. اما در این بین تا رسیدن به توسعه روابط گردشگری مطلوب، موانع مختلفی وجود دارد که باید برای حل آن ها چاره اندیشی شود. این موانع را می توان به موانع زیربنایی، موانع مدیریتی شامل وجود روادید بین دو کشور و عدم تعریف مسیرهای گردشگری متناسب با فرهنگ و آداب گردشگران روس، موانع اجتماعی، موانع اقتصادی و موانع بازاریابی دسته بندی کرد.

در این بین استفاده از ظرفیت صنعت گردشگری برای تعمیق و گسترش روابط در سایر ابعاد، نیازمند راهبردها و اقداماتی است که می توان به شرح زیر به آن ها اشاره کرد:

راهبرد۱. تدوین سازوکارهای مناسب برای تصویرسازی مثبت از ایران در جامعه روس(به عنوان مقصدی ایمن، باکیفیت و ارزان).

راهبرد۲. در اولویت قرار دادن بازار گردشگری روسیه به عنوان بازار هدف جذب گردشگر.

راهبرد ۳. تقویت زنجیره زیرساخت های گردشگری برای تسهیل ورود گردشگران روس.

راهبرد ۴. بسترسازی برای سرمایه گذاری روس ها در بخش های مختلف صنعت گردشگری کشور و سایر حوزه های اقتصادی

جمع بندی

از جمله مهم ترین ویژگی های بازار گردشگری روسیه، سهم بالای گردشگران خروجی این کشور، هزینه کرد بالای آن ها و وجود سطح عالی روابط سیاسی و دیپلماتیک میان دو کشور است. عدم شناخت مردم و گردشگران روس از بازار ایران و ظرفیت های آن، فقدان برنامه جامع بازاریابی با توجه به ظرفیت های کشور برای بازار روسیه، عدم اجرای پیمان ها و موافقتنامه های دوجانبه (مانند موافقتنامه لغو روادید)، فقدان زیرساخت مناسب انتقال ارز و در نهایت کمبود زیرساخت ها و امکانات لازم برای جذب گردشگران روس از مهم ترین موانع بهره مندی بیشتر از بازار گردشگران خروجی روسیه است که با تدوین راهبردهایی مانند تدوین ساز و کارهای مناسب برای تصویرسازی مثبت از ایران در جامعه روس (به عنوان مقصدی ایمن، باکیفیت و ارزان)، در اولویت قرار دادن بازار گردشگری روسیه به عنوان بازار هدف جذب گردشگر، تقویت زنجیره زیرساخت های گردشگری برای تسهیل ورود گردشگران روس و در نهایت بسترسازی برای سرمایه گذاری روس ها در بخش های مختلف صنعت گردشگری کشور و سایر حوزه های اقتصادی می توان زمینه بهره مندی بیشتر از این بازار را فراهم کرد.

این مطالعه در اندیشکده سیاستگذاری اقتصادی تهران توسط امین اعظمی و در سال ۱۳۹۹ انجام شده  است.