مخاطرات، فرصت ها و سیاست گذاری در خصوص رمزارزها

استفاده از رمزارزها در سطح جهان رواج یافته است، اما سیاست های ایران در قبال این صنعت جدید هنوز مبهم است. امکان انجام کلاه برداری و پول شویی و نیز کاهش ارزش ریال در کشور، از دلایل اصلی تدوین مقررات در استفاده از رمزارزها در کشور است. به منظور مقررات گذاری و تدوین سیاست های مربوطه ابتدا باید چالش ها و فرصت های موجود در این حوزه به طور جامع ارزیابی شود؛ سپس تمام کاربردهای رمزارزها از چهار منظر شامل «کارکرد پولی»، «کارکرد دارایی»، «استخراج» و «ICO و انتشار توکن»، و با توجه به واقعیات اقتصادی و اجتماعی کشور، مورد مطالعه قرار گیرد.

ضرورت و اهداف پژوهش

از سال ۲۰۰۷، با معرفی بیت کوین مبتنی بر فناوری بلاک چین، نسل جدیدی از پول های الکترونیکی مطرح شد که می تواند بین افراد مختلف به گردش درآید و در چرخه مبادلات اقتصادی استفاده شود. تفاوت اساسی رمزارزها با پول های الکترونیکی اولیه در روش خلق پول است. در واقع، تولید پول های الکترونیکی توسط حاکمیت یا بانک مرکزی صورت می گیرد، ولی رمزارزها به صورت غیرمتمرکز قابل تولید هستند و هر فرد با داشتن توان پردازشی، می تواند اقدام به تولید ارز دیجیتال نماید. از کاربردهای مهم رمزارزها می توان به استفاده در پرداخت  های بین المللی، سرمایه گذاری و استفاده در مبادلات خرد در شرایط تحریم اشاره کرد. با توجه به اینکه سیاست ایران در مقابل این رمزارزها مبهم است، لذا در این پژوهش در راستای درک صحیح شبکه های تبادل مالی مبتنی بر رمزارزها و آشنایی با تهدیدها و فرصت های نهان و آشکار این حوزه که تاثیر مستقیم و بسزایی در موضع گیری های تصمیم سازان داخلی برای مقررات گذاری یا اعلام ممنوعیت فعالیت در این بخش دارد، به بررسی این پدیده خواهیم پرداخت.

چالش ها و فرصت های موجود در حوزه رمزارزها در کشور

در سال های اخیر رمزارزها در کشور مورد توجه عموم قرار گرفته اند. کاهش ارزش ریال به واسطه سودآوری خرید و فروش رمزارزها از آثار احتمالی است که می تواند بحران های اقتصادی جدی برای کشور به وجود آورد. در ادامه پدیده رمزارزها در کشور از دو منظر فرصت ها و تهدیدها مورد بررسی قرار می گیرد.

چالش ها و تهدیدها

• کیف پول های رمزارزی (والت)، صرافی ها و سکه های بدون مجوز: به علت نبود سیاست های دقیق در حوزه رمزارزها، نبود اطلاعات مناسب درباره نحوه سنجش امنیت صرافی ها و کیف پول های رمزارز و نبود نهاد متولی ارزیابی امنیت آن ها، فضا برای ورود کلاه برداران در کشور مهیا است. میزان زیادی از تبادلات رمزارزی با مبالغ بالا در صرافی های بین المللی خارجی انجام می شود؛ بعضی از این صرافی ها دسترسی ایرانیان را به رمزارزهایشان قطع و حجم بزرگی از سرمایه های آنان را مسدود کرده‌اند.
• امکان به کارگیری رمزارزها توسط گروه های تروریستی برای مبادلات خود
• ریزش شدید بازار و ایجاد نارضایتی عمومی: با توجه به ذات نوسانی قیمت رمزارزها و این واقعیت که عموم مردم اطلاعات کافی در زمینه رمزارزها ندارند و همچنین عدم اطلاع رسانی رسمی نهادهای ذی ربط، سرمایه رمزارزی بسیاری از افراد در معرض خطر قرار دارد.
• بروز مشکلات امنیتی: الکترونیکی بودن رمزارز، چالش هایی نظیر گم شدن، هک شدن حساب کاربر و سرقت های الکترونیکی را به همراه دارد. به علاوه اگر کاربر اطلاعات حساب و رمز عبور خود را فراموش کند، پول های او برای همیشه از بین خواهد رفت؛ زیرا حساب او نزد هیچ نهادی ثبت نشده است که بتواند به آن مراجعه کند.
• برگشت ناپذیری تراکنش های اشتباه و فقدان مستند قانونی: با توجه به اینکه نهادی برای ثبت حساب های افراد وجود ندارد، لذا هویت دارندگان کیف پول مشخص نیست و اگر مبلغی به اشتباه به والت دیگری واریز شود، به هیچ عنوان قابل شناسایی و بازگشت نیست.

فرصت ها و مزایا

• تسریع و تسهیل حجم صادرات کشور: از مزایای استفاده از رمزارزها می توان به سرعت بالای تراکنش، کاهش شدید هزینه های پرداخت، مستقل بودن از سیستم های پیام دهی و بانکی همانند سوییفت، امکان ارسال وجه به تمامی نقاط جهان، رفع مغایرت های پرداخت و … اشاره نمود.
• صادرات انرژی فرآوری شده با بازدهی بالا: با در نظر گرفتن استخراج رمزارزها به عنوان فرآوری و صادرات برق، درآمد بالایی نصیب کشور می شود. با فرض اینکه برای تولید یک بیت کوین با قیمت ۷۰۰۰ دلار، به انرژی معادل ۲۰ بشکه نفت نیاز است، می توان با تبدیل نفت به برق و صرف آن در فرآیند استخراج، از هر بشکه نفت حدود ۳۵۰ دلار (هفت برابر قیمت آن در بازار آزاد) درآمد کسب کرد.
• امکان ایجاد رمزارزهای منطقه ‌ای به منظور تسهیل پیمان های پولی دو و چندجانبه
• نبود امکان جعل رمزارزها

پیشنهادهای سیاستی ویژه رمزارزها

رمزارزها از چهار جنبه شامل «کارکرد پولی»، «کارکرد دارایی»، «استخراج» و «ICO و انتشار توکن» بررسی شده و اقدامات و سیاست های مرتبط با مدیریت هر یک، تبیین می شود.

۱)     کارکرد پولی

براساس ملاحظات و واقعیات موجود در کشور، پیشنهاد می شود که کارکرد پولی این ارزها به عنوان ابزار پرداخت در داخل کشور ممنوع شود تا مانع از جایگزینی آن با ریال گردد. اما در سطح بین الملل و در شرایط تحریم می تواند به عنوان جایگزین ارزهای خارجی، در امور صادرات و واردات کالا و خدمات، و ورود سرمایه و پرداخت های انتقالی از آن مورد استفاده قرار بگیرد.

۲)     کارکرد دارایی بودن

در مقابل ممنوعیت کارکرد پولی این ارزها، می توان «کارکرد دارایی بودن» آن ها را به رسمیت شناخت و برای شفاف سازی و مدیریت جوانب آن مقررات لازم را وضع کرد. صرافی ها و سایت های خرید و فروش رمزارز که در صرف و تبدیل رمزارزها به سایر ارزها از جمله ریال، موثر هستند، لازم است تحت نظارت قرار بگیرند.

سایت های خرید و فروش رمزارزها با پول رایج کشور به دو دسته تقسیم می شود: ۱-سایت های فروش مستقیم: در این حالت، فرد از طریق درگاه پرداخت ریال شاپرک، خرید خود را از سایت یک شرکت انجام می دهد و ارز را در والت خود در آن سایت دریافت می کند. ۲-سایت های فروش غیرمستقیم: این سایت ها با بلوکه کردن ارز تا تایید واریزی، بدون تکیه بر درگاه پرداخت ریالی شاپرک، امکان خرید و فروش رمزارز در قبال رمزارز دیگر را به وجود می آورد. مقررات گذاری و رصد کلیه تبادلات سایت ها و تحلیل آن ها می تواند راه مناسبی برای اخذ مالیات و نیز یافتن تراکنش های مشکوک به عملیات غیرقانونی باشد.

۳)     استخراج رمزارزها

پیشنهاد می شود برق موردنیاز برای استخراج رمزارزها حداقل با قیمت صادراتی آن در اختیار استخراج کنندگان معمولی قرار گیرد. برای مزارع بزرگ می توان برق مصرفی را به صورت پلکانی و با قیمتی بالاتر از قیمت صادراتی برق کشور تامین کرد؛ با این قید که دستگاه های استخراج کننده، در محدوده ۴۰ روزه پیک مصرف برق کشور در تابستان، خاموش باشند.

۴)     مقررات گذاری بر ICO و انتشار توکن

مشابه مقررات و الزاماتی که برای عرضه اولیه سهام شرکت ها در بورس (IPO) وجود دارد، باید برای عرضه اولیه رمزارز (ICO) شرایط ویژه ‌ای اعمال گردد تا از کلاه برداری در این زمینه جلوگیری شود. بنابراین ضروری است که تنها در صورت برآورده کردن شرایطی مشخص، اجازه عرضه و تبلیغ عمومی به یک ICO داده شود. شرایط عرضه اولیه توکن ها که در پیش نویس بانک مرکزی ذکر شده است، می تواند مناسب باشد.

جمع بندی

اگرچه چالش ها و تهدیدهای بسیاری در حوزه رمزارزها برای اقتصاد کشور وجود دارد، اما بیشتر این چالش ها را می توان با تدوین مقررات مربوطه و نیز مدیریت صحیح، مرتفع نمود. در این راستا، مطالعات نشان می دهد که استفاده از رمزارزها در خرید و فروش کالا در داخل کشور باید ممنوع گردد، ولی در سطح بین الملل و در امور صادرات و واردات قابل استفاده است. در مقابل، افراد می توانند از این رمزارزها به عنوان سرمایه استفاده کنند. از طرف دیگر، باید نظارت کافی و دقیق بر صرافی ها و سایت های خرید و فروش رمزارزها صورت بگیرد و انتشار توکن ICO با رعایت قوانین ویژه ‌ای انجام شود.

این مطالعه توسط پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.