الزامات ایجاد شبکه برق منطقه ای با محوریت ایران

ایجاد شبکه برق منطقه‌ای یکی از سیاست های منطقه‌ای برای افزایش امنیت بین المللی است که کشور ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب می تواند در نقش هاب انرژی برق در منطقه ظاهر شود. از طرفی دیگر، وجود حوزه تشکیل بازار برق منطقه‌ای در سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) که کشورهای همسایه در آن عضویت دارند، فرصت مناسبی برای اجرای این طرح است. در این راستا، ضمن توجه به مزیت های فنی-اقتصادی و سیاسی-امنیتی که برای کشور حاصل می شود، باید به چگونگی زیرساخت های فنی و حکمرانی در زمینه انرژی برق نیز توجه نمود.

ضرورت و اهداف پژوهش

ایجاد شبکه برق منطقه‌ای به دلیل ایجاد وابستگی متقابل میان کشورهای حاضر در آن، امنیت بین المللی کشور را تقویت می کند و هزینه اعمال فشارهای اقتصادی علیه ایران را افزایش می دهد. همچنین بهبود پایداری شبکه، کاهش هزینه احداث نیروگاه های جدید و بهره برداری از اختلافات فصلی و تفاوت نیاز مصرف کشورها از جمله مزایای تشکیل این شبکه است. از طرفی، مزیت نسبی ایران در زیرساخت های تولید و انتقال و در اختیار داشتن منابع طبیعی متنوع برای تولید برق، منجر به کاهش هزینه تولید و برتری نسبی در مبادلات درون شبکه خواهد شد. بنابراین در صورت ایجاد یک شبکه برق منطقه‌ای، ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه، در اولویت تبدیل شدن به هاب انرژی برق قرار دارد. در این راستا ضروری است که ایجاد شبکه برق منطقه‌ای از جوانب مختلف بررسی و تحلیل شود.

مزایای ایجاد شبکه برق منطقه‌ای

در حالت کلی مزایای ایجاد یک شبکه به هم پیوسته برق منطقه‌ای را می توان به دو دسته فنی-اقتصادی و سیاسی-امنیتی دسته بندی نمود. به این ترتیب، برای مزایای فنی-اقتصادی این طرح می توان مواردی مانند عدم نیاز به احداث نیروگاه های جدید، استفاده از ظرفیت نیروگاه های نصب شده در تمام طول سال، استفاده از ظرفیت ذخیره گردان به صورت اشتراکی، دسترسی به برق ارزان و مطمئن، افزایش ضریب اطمینان و پشتیبانی از شبکه برق به هم پیوسته، و صدور خدمات و تجهیزات فنی و مهندسی و ایجاد اشتغال، متصور بود.

بر مبنای اقتضائات جهانی و رویه های حاکم بر سیاست های بخش انرژی جهان، یکی از مهمترین الزامات مبادلات انرژی می تواند مبتنی بر پیوند دادن سیاسی و اقتصادی کشورهای همسایه و منطقه به یکدیگر برای کسب منافع متقابل باشد. لذا مزیت سیاسی-امنیتی اتصال شبکه برق کشور به دیگر مناطق جهان و شکل گیری مستمر تبادل انرژی الکتریکی، می تواند دستیابی به شرایط سیاسی و امنیتی پایدار و به دور از تنش های حاد سیاسی برای ایران و دیگر همسایگان باشد.

از طرفی دیگر، صنعت برق و زیرساخت های الکتریکی یکی از نقاط مورد هجوم دشمن در لحظات ابتدایی حملات نظامی است. علاوه بر این، انواع خرابکاری فیزیکی و سایبری در تاسیسات برقی، امنیت حوزه انرژی کشور را به خطر می اندازد. اما با اتصال شبکه برق کشورهای همجوار به یکدیگر و ایجاد یک شبکه یکپارچه، هزینه هر گونه تهدید علیه زیرساخت های حیاتی ایران در صنعت برق، برای همه کشورهای عضو این شبکه بالا خواهد رفت. بنابراین دشمن مجبور است در آسیب رساندن به تاسیسات الکتریکی ایران، این موضوع را لحاظ کند و خطر مواجه شدن با چندین دولت را بپذیرد. به این ترتیب، منجر به افزایش امنیت بین المللی کشور نیز می گردد.

الزامات ایجاد شبکه برق منطقه‌ای

به منظور ایجاد یک شبکه به هم پیوسته برق میان کشورهای مستقر در یک منطقه جغرافیایی، وجود یک مرکز کنترل و راهبری برای مدیریت شبکه و یک مرکز تسویه مالی برای مدیریت تبادلات ضروری است که به آن «هاب» گفته می شود. موقعیت جغرافیایی کشور ایران در کنار شبکه برق وسیع و پایدار به علاوه اتکای زیاد به توانمندی داخلی در صنعت برق در مقایسه با کشورهای همجوار، ایران را به گزینه مناسبی برای تبدیل شدن به هاب انرژی برق در کنار شکل گیری بازار منطقه‌ای بر پایه یک شبکه به هم پیوسته برق منطقه‌ای، مبدل کرده است.

باید در نظر داشت که برای هر کدام از کشورهای عضو در بازار منطقه‌ای، زیرساخت های مشترکی لازم است و برای کشوری که نقش هاب منطقه را ایفا می کند ملاحظات مضاعفی وجود دارد. در ادامه، مواردی که باید در ایجاد شبکه برق منطقه‌ای لحاظ گردد، ارائه می شود:

بررسی زیرساخت های لازم

ایجاد تاسیسات الکتریکی به منظور تبادل برق، بیانگر تداوم در ارتباط الکتریکی کشورها است که نیاز به زیرساخت های فنی دارد. بنابراین، ایران قبل از ایجاد زیرساخت برای ارتباط با هر همسایه خود، باید مطالعات فنی-اقتصادی انجام داده و با در نظر گرفتن اولویت های راهبردی جمهوری اسلامی و همچنین نگاه بلندمدت و کلان به منافع کشور، اقدام به ایجاد تاسیسات مقتضی بنماید. همچنین، با توجه به اینکه ایران در ساخت و توسعه نیروگاه و سایر ملزومات شبکه، دارای توانمندی بالایی است، می تواند در زمینه توسعه و تقویت زیرساخت های شبکه با کشورهای همجوار قرارداد همکاری تنظیم کند. با این وجود، برآوردها نشان می دهد برای ارتقای بیشتر، به افزایش سرمایه گذاری و تعاملات در این بخش نیاز است.

از طرفی دیگر، بخش مهمی از زیرساخت های ایجاد یک شبکه به هم پیوسته و همچنین تشکیل بازار برق منطقه‌ای، زیرساخت های نهادی و حکمرانی است. در این راستا باید نهادهای قانونی با اجماع نظر کشورهای عضو تاسیس شوند. هدف اصلی از ایجاد این نهادها تصمیم گیری، قانون گذاری، پیگیری و نظارت بر اجرای اموری است که لازم است برای تحقق شبکه به هم پیوسته و تداوم بهره مندی همه اعضا از منافع آن، انجام گیرند.

ملاحظات فنی

برای پیاده سازی اتصال الکتریکی شبکه برق دو کشور به یکدیگر باید موارد متعددی مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرد، از جمله:

• تشخیص نقاط قوت و ضعف شبکه های دو کشور (شامل مطالعات استاتیک و دینامیک(
• پیشنهاد طرح های مختلف اتصال
• ارزیابی فنی و اقتصادی طرح های پیشنهادی (شامل مطالعات تفصیلی استاتیک و دینامیک، آنالیز اقتصادی(
• تعیین بهترین طرح اتصال با درنظرگرفتن الزامات فنی
• تاثیرات متقابل شبکه ها پس از اتصال (قابلیت اطمینان، حفاظت، بهره برداری، پایش و کنترل(
• نیازهای حفاظتی و فنی شبکه ها برای اتصال
• ارزیابی مالی طرح پیشنهادی

سازمان همکاری های اقتصادی (اکو)

سازمان همکاری های اقتصادی (اکو)، یک سازمان منطقه‌ای دولتی محسوب می گردد که در سال ۱۹۸۵ از سوی ایران، پاکستان و ترکیه با هدف پیشبرد همکاری های اقتصادی، فنی و فرهنگی میان کشورهای عضو تاسیس گردید. با پیوستن کشورهای ازبکستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، تاجیکستان و افغانستان در سال ۱۹۹۲، تعداد کشورهای عضو اکو به ۱۰ کشور رسید. یکی از حوزه های اصلی فعالیت اعضای اکو که زیر نظر بخش مدیریت انرژی، مواد معدنی و محیط زیست مورد توجه قرار می گیرد، تشکیل بازار برق منطقه‌ای (ECO REM)  است. بنابراین، از پتانسیل این سازمان می توان برای ایجاد شبکه برق منطقه‌ای استفاده نمود.

جمع بندی

ایجاد شبکه برق منطقه‌ای که ایران هاب این تاسیسات باشد، می تواند مزیت های فنی-اقتصادی و سیاسی-امنیتی بسیاری برای ایران منطقه به همراه داشته باشد. در این پژوهش، امکان سنجی اجرای این طرح از منظر زیرساخت های فنی و زیرساخت های نهادی و حکمرانی، و با در نظر گرفتن ملاحظات فنی مربوطه، بررسی گردیده است. در این راستا، بهره گیری از سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) برای مرتفع نمودن اختلافات بین کشورها توصیه می گردد.

این مطالعه توسط شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.