چالش های تنظیم گری حوزه فناوری های مالی (فین تک)

حوزه مالی یکی از مهم ترین حوزه های اقتصادی است که نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها ایفا می کند. در سال های اخیر، با پیشرفت فناوری های نوین، حوزه مالی نیز دستخوش تغییرات زیادی شده است. یکی از این تغییرات، ظهور حوزه فین تک (Fin Tech) است به عنوان وجهه فناوری های نوظهور مالی است. حوزه فین تک به سرعت در حال رشد است و به یکی از حوزه های مهم فناوری تبدیل شده و شرکت های زیادی در این حوزه فعالیت می کنند. این حوزه در دهه های اخیر به یکی از پر رشدترین صنایع جهان تبدیل شده و امور مالی و بانکی را به شکل قابل توجهی تغییر داده است و عدم توجه به این مسئله می تواند چالش های متعددی را در امور مالی و بانکی کشور به وجود آورد.

ضرورت و اهداف پژوهش

فناوری مالی یا فین تک حوزه ای از فناوری است که از فناوری های نوظهور برای ارائه خدمات و محصولات مالی استفاده می کند. فین تک، با ایجاد دسترسی گسترده به خدمات مالی در مناطق دورافتاده و کمتر توسعه یافته، فرصت های اقتصادی جدیدی را ایجاد کرده است. این فناوری با کاهش نیاز به ساختار فیزیکی و کارکنان، هزینه های ارائه خدمات مالی را به طور چشمگیری کاهش داده است. از سوی دیگر، توسعه پرداخت های الکترونیکی و دسترسی آسان تر به وام ها، باعث رشد و توسعه کسب و کارهای کوچک و متوسط شده و این امر به تقویت اقتصاد دیجیتال به ویژه در بخش های تجارت الکترونیک و خدمات آنلاین کمک کرده است. با این حال، حوزه فین تک با چالش های تنظیم گری متعددی نیز مواجه است که در این پژوه، به مطالعه اهمیت و چالش های تنظیم گری حوزه فین تک، بررسی وضعیت این حوزه در ایران و ارائه توصیه های سیاستی پرداخته شده است.

اهمیت تنظیم گری در صنعت فین تک

حوزه فین تک نیز مانند بسیاری از پدیده های نوظهور به تنظیم گری نیاز دارد چرا که این صنعت تحولات سریعی را تجربه می کند و نیاز به قوانین و مقررات جدید دارد تا امور مالی و تجاری در محیط امن و شفاف باقی بماند. به همین جهت نهادهای تنظیم گر حوزه فین تک باید از رشد پایدار و ایمن این حوزه و هم چنین محافظت از مصرف کنندگان و سرمایه گذاران اطمینان حاصل کنند. هم چنین تنظیم گری می تواند به موارد زیر نیز کمک کند:

• محافظت از مصرف کنندگان و سرمایه گذاران: تنظیم گری می تواند به محافظت از مصرف کنندگان و سرمایه گذاران در برابر ریسک های مالی کمک کند. به عنوان مثال، مقررات مربوط به پولشویی می تواند به جلوگیری از سوء استفاده از فناوری های فین تک در انجام فعالیت های غیرقانونی کمک کند؛
• ایجاد رقابت سالم: تنظیم گری می تواند با ایجاد رقابت سالم منجر به بهبود خدمات و کاهش هزینه ها برای کاربران شود؛
• حمایت از نوآوری: تنظیم گری می تواند با حمایت از نوآوری در این حوزه و ایجاد چارچوبی برای توسعه و ارائه خدمات فین تک، به شکل گیری یک محیط ایمن و پایدار برای نوآوری در حوزه های مختلف مالی کمک کند.

چالش های تنظیم گری در صنعت فین تک

هر فناوری جدیدی که در دنیا ظهور پیدا می کند، چالش ها، مسائل و پرسش های جدیدی نیز به وجود می آورد که حوزه فین تک نیز از این قاعده مستثنی نیست. حوزه فین تک با وجود پتانسیل بالای خود در ایجاد تحول در نظام مالی با مسائل و ریسک های مختلفی مواجه است. به طور خلاصه برخی از مسائل مربوطه به تنظیم گری در حوزه فین تک عبارتند از:

• عدم تطابق قوانین و مقررات با فناوری های جدید: قوانین و مقررات مالی در بسیاری از کشورها عمدتا براساس مدل های سنتی مالی تدوین شده اند و با فناوری های جدید فین تک سازگار نیستند که این امر می تواند منجر به موانعی برای ورود شرکت های فین تک به بازار و ارائه خدمات جدید شود؛
• عدم شفافیت و استانداردسازی: در برخی از حوزه های فین تک، مانند حوزه پرداخت، قوانین و مقررات کافی برای ایجاد شفافیت و استانداردسازی وجود ندارد که این موضوع منجر به بروز مشکلاتی برای کاربران و سرمایه گذاران می شود؛
• عدم همکاری نهادهای تنظیم گر: در برخی از کشورها، چندین نهاد دولتی و خصوصی مسئول تنظیم گری در حوزه فین تک هستند که منجر به سردرگمی، عدم هماهنگی در سیاست گذاری و تنظیم گری این حوزه می شود.

فین تک و تنظیم گری در ایران

با توجه به رشد سریع حوزه فین تک در ایران، نهادهای تنظیم گر نیز اقداماتی را برای توسعه چارچوب تنظیم گری این حوزه انجام داده اند. این اقدامات شامل تدوین مقررات جدید، ایجاد زیر ساخت های لازم و همکاری با نهادهای تنظیم گر سایر کشورهاست. نهادهایی هم چون قوه مقننه، قوه قضائیه، بانک مرکزی و قوه مجریه در حوزه فین تک به تنظیم گری، تنظیم مقررات و نظرات در کشور می پردازند؛ اما در ایران نیز حوزه فین تک با چالش ها و موانعی رو به رو است که برخی از  این موانع عبارتند از:

• عدم وجود یک سیاستگذاری جامع و فراگیر برای فین تک: درحال حاضر، نهادهای مختلف سیاستگذاری در ایران به صورت پراکنده در حال تدوین سیاست هایی برای فین تک هستند. این امر باعث سردرگمی و عدم شفافیت در فضای تنظیم گری فین تک شده است؛
• عدم شفاف سازی و انعطاف پذیری مقررات: مقررات فین تک در ایران در برخی موارد مبهم و غیرقابل پیش بینی هستند. این امر باعث افزایش هزینه های کسب و کار برای شرکت های فین تک شده است؛
• عدم وجود سازوکارهای مناسب برای نظارت بر فین تک: سازوکارهای نظارتی فین تک در ایران هنوز در حال توسعه هستند که باعث ایجاد نگرانی هایی در مورد امنیت و پایداری خدمات فین تک می شود؛
• عدم وجود همکاری بین نهادهای مرتبط: نهادهای مرتبط با فین تک در برخی موارد با یکدیگر همکاری نمی کنند که این امر سبب ایجاد چالش هایی برای توسعه فین تک شده است.

توصیه های سیاستی

به طور کلی، توسعه حوزه فین تک در ایران نیازمند تلاش های هماهنگ نهادهای تنظیم گر، ایجاد قوانین مناسب و توجه به نوآوری های این حوزه است تا این صنعت نوظهور بتواند بهره وری و رشد پایدار داشته باشد. از این رو انجام این اقدامات برای بهبود فضای تنظیم گری فین تک در ایران می تواند موثر باشد:

• تدوین یک سیاستگذاری جامع و فراگیر برای فین تک: این سیاستگذاری باید با مشارکت همه نهادها تدوین شود و مواردی همچون اهداف و چشم اندازهای توسعه فین تک، سازوکارهای نظارتی و… در تدوین این برنامه ریزی در نظر گرفته شود؛
• شفاف سازی و انعطاف پذیری مقررات: مقررات فین تک باید شفاف و انعطاف پذیر باشند تا شرکت های فین تک بتوانند به راحتی در این حوزه نوآوری کنند. این امر می تواند از طریق تدوین مقرراتی با رویکرد مبتنی بر ریسک و استفاده از ابزارهای نظارتی هوشمند انجام شود؛
• استقرار سازوکارهای مناسب برای نظارت بر فین تک: سازو کارهای نظارتی فین تک باید با همکاری همه نهادهای نظارتی توسعه پیدا کنند؛
• استفاده از رویکرد مبتنی بر ریسک: نهادهای سیاستگذاری و تنظیم مقررات باید از رویکرد مبتنی بر ریسک برای توسعه مقررات فین تک استفاده کنند. این رویکرد به نهادهای سیاستگذاری و تنظیم مقررات اجازه می دهد تا مقررات را براساس میزان خطرات احتمالی برای مصرف کنندگان و سیستم مالی تنظیم کنند.

جمع بندی

فناوری مالی یا فین تک حوزه ای از فناوری های نوظهور است که برای ارائه خدمات و محصولات مالی استفاده می شود. این فناوری با کاهش نیاز به ساختار فیزیکی و کارکنان، توسعه پرداخت های الکترونیکی، دسترسی آسان تر به وام ها و… تحولات زیادی در حوزه مالی ایجاده کرده است. با این حال، حوزه فین تک با چالش های تنظیم گری متعددی هم چون عدم تطابق قوانین و مقررات با فناوری های جدید، عدم شفافیت و استاندارد سازی مواجه است. با توجه به رشد سریع حوزه فین تک در ایران، نهادهای تنظیم گر نیز باید اقداماتی را برای توسعه چارچوب تنظیم گری این حوزه انجام دهند. از این رو در جهت بهبود فضای تنظیم گری فین تک در ایران اقداماتی نظیر تدوین یک سیاستگذاری جامع و فراگیر برای فین تک، شفاف سازی و انعطاف پذیری مقررات می توانند راهگشا باشند.

این مطالعه در اندیشکده کسب و کار توسط  میلاد حقیقی در سال ۱۴۰۲ انجام شده ‌است.